مدیریت بیماری
همودیالیز (دیالیز خونی)
دیالیز به منظور جایگزینی عملکرد کلیه یعنی پاکسازی مواد زائد از خون، حذف مایعات اضافی بدن و کنترل مواد شیمیایی بدن، انجام می‌شود. دو نوع دیالیز وجود دارد که برحسب شرایط بیمار و با نظر پزشک انجام خواهد گرفت، دیالیز خونی (همودیالیز) و دیالیز صفاقی. همودیالیز روشی برای درمان نارسایی کلیه است و می‌تواند به ادامه زندگی افراد مبتلا به بیماری حاد کلیوی کمک کند.
دلایل انجام
به طور کلی روش دیالیز به دلیل عدم کارکرد درست کلیه و برای پاکسازی مواد زائد از خون انجام می‌گیرد. پزشک بر اساس معیارهایی مانند وضعیت کلی سلامتی، عملکرد کلیه، علائم و نشانه‌ها، کیفیت زندگی و ترجیحات شخصی بیمار، زمان آغاز همودیالیز را تعیین خواهد کرد. معمولا این روش قبل از اینکه کلیه‌ها در مرحله ایجاد عوارض خطرناک از کار افتادگی قرار بگیرند، شروع می‌شود.
آمادگی‌های پیش از همودیالیز
- شب قبل از عمل استحمام کنید و موهای ناحیه جراحی را کامل پاک کنید. این کار باعث کاهش احتمال عفونت می‌شود.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید، به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع وداروهای جدید جایگزین شود.
- روز عمل کلیه اشیاء فلزی از جمله زیور آلات، گیره سر، لنز و اعضاء مصنوعی خود را خارج کنید و سپس لباس اتاق عمل خود را بپوشید.
- بی‌حرکتی پس از عمل می‌تواند باعث رکود خون در پاها و افزایش احتمال عفونت ریه‌ها گردد، لذا ورزش‌های تنفسی و چرخش پا را که به شما آموزش داده می‌شود بلافاصله پس از عمل انجام دهید.
- آزمایش خون، رادیوگرافی‌ها و دیگر آزمایش‌های تشخیصی قبل از عمل انجام می‌شود.
- ممکن است جهت جلوگیری و کنترل عفونت آنتی بیوتیک قبل از عمل تزریق شود.
- 4 الی 5 ساعت قبل از عمل از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
روش انجام
در این روش خون به تدریج از بدن خارج شده، پس از ورود به دستگاه دیالیز از میان یك صافی مخصوص كه مواد زائد و مایعات اضافی را جدا می‌كند، عبور و خون تصفیه شده دوباره به بدن باز می‌گردد. دیالیز خونی در بیمارستان یا كلینیك انجام می‌شود و معمولا به صورت منظم صورت می‌گیرد. اغلب بیماران سه بار در هفته و هر بار برای مدت 3 تا 5 ساعت با مراجعه به بیمارستان، دیالیز می‌شوند. برای دسترسی به جریان خون بیمار چند روش وجود دارد که قبل از انجام همودیالیز جهت بیمار تعبیه می‌شود.
عوارض احتمالی
اکثر افرادی که به همودیالیز نیاز پیدا می کنند، دچار علائم و مشکلات سلامتی هستند. اگرچه همودیالیز می‌تواند جایگزین برخی عملکردهای کلیه باشد اما ممکن است برخی مشکلات در بیماران ایجاد کنند که شامل موارد زیر می‌باشد:
- افت فشارخون (هایپوتنشن)
- گرفتگی عضلانی
- خارش
- مشکلات خواب
- کم‌خونی
- بیماری‌های استخوان
- افزایش فشارخون (هایپرتنشن)
- التهاب غشای اطراف قلب (پریکاردیت)
- افزایش سطح پتاسیم بدن (هایپرکالمی)
- عوارض در محل های دسترسی به عروق (محل ورود شنت‌های دیالیز به بدن)
- افسردگی
روش‌های دسترسی به عروق خونی
الف) كاتترهای دیالیز خونی: یك لوله پلاستیكی است كه با یك جراحی كوچك داخل سیاهرگ بزرگ در گردن یا در ناحیه كشاله ران كار گذاشته می‌شود.
ب) فیستول: در این روش با یك جراحی كوچك یك شریان و یك سیاهرگ را به یكدیگر متصل می‌كنند تا رگ بزرگی جهت انجام همودیالیز ایجاد شود. این عمل در زیر پوست مچ دست یا آرنج انجام می‌شود.
ج) گرافت: یك لوله مصنوعی و نرم است كه با یك عمل جراحی برای اتصال شریان و سیاهرگ استفاده می‌شود. این روش برای افرادی استفاده می‌شود كه سیاهرگ آن‌ها برای ساخت فیستول ضعیف هستند.
مزایای دیالیز خونی
- در بیمارستان و تحت نظر کادر پرستاری انجام می‌شود.
- فقط 2 الی3 بار درهفته است.
- عمل دیالیز و دفع مواد سمی بهتر از دیالیز صفاقی انجام می‌شود.
معایب دیالیز خونی
- جهت انجام همودیالیز باید به بیمارستان مراجعه كند.
- راه دسترسی به عروق قبل از انجام همودیالیز ایجاد می‌شود.
- فیستول یا گرافت بیمار باید خوب كار كند.
- زدن 2 سوزن در هر جلسه دیالیز ضروری است که دردناک می‌باشد.
- رژیم غذایی محدودیت بیشتری نسبت به دیالیز صفاقی دارد.
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید.
- کاتترها در یک ورید یا سیاهرگ بزرگ در ناحیه گردن قرار داده می‌شوند؛ اما گاهی اوقات در قسمت بالایی قفسه سینه نیز گذاشته می‌شوند.
- تا زمانی که پزشک دستور نداده است، غذا و مایعات نخورید.
- برای خروج از بستر، ابتدا مدتی در لبه تخت نشسته و پاها را آویزان نمائید، در صورت نداشتن سرگیجه، تاری دید و … با کمک تیم مراقبتی راه بروید.
- در صورت داشتن درد، به پرستار اطلاع داده تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام دهد.
- در صورت مشاهده خونریزی در محل عمل پرستار را مطلع کنید.
- اگر اطراف محل کاتتر، زخم، تورم، قرمزی یا گرمی مشاهده شد به پرستار خود اطلاع دهید.
- ممکن است گذاشتن کاتتر با بی‌حسی موضعی انجام شود، در صورت نداشتن حس در ناحیه گردن یا قفسه سینه نگران نشوید زیرا به مرور زمان بهتر خواهد شد.
- از تکان دادن شدید گردن و یا خم کردن گردن به سمت محل قرار دادن کاتتر خودداری کنید.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- برای کاهش تشنگی از یخ خرد شده، میوه یخ و آبنبات ترش استفاده کنید. از لیوان‌های کوچک درجه‌بندی استفاده کند.
- افزایش وزن در بین دو دیالیز را محدود کند.
- در صورتی که دو بار در هفته دیالیز می‌شوید توصیه می‌شود میزان پروتئین مصرفی 0/5 تا 1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن و در صورتی که سه بار در هفته دیالیز می‌شوید دریافت پروتئین تقریباً آزاد باشد.
- از مصرف پروتئین‌های گیاهی تا حد امکان خودداری شود.
- میزان دریافت مایعات 400-700 میلی‌لیتر بیشتر از حجم ادرار در روز است.
- از خوردن داروهای پایین آورنده فشارخون بدون مشورت با پزشک پرهیز کنید و اگر داروی ضد فشارخون می‌خورد، بعد از دیالیز بخورید.
- غذاهای دارای سدیم بالا یا نمک‌دار مانند چیپس، پفک، سوسیس و کالباس، زیتون، خیار شور، سس‌ها، رب‌های آماده، ماهی شور و دودی، چوب شور، آب گوشت و سبزیجات آماده و چربی‌های خوراکی، مصرف محدود شوند. از مصرف نوشابه و الکل خودداری کند.
- سیب زمینی، نخود فرنگی، انواع کلم وگل کلم، اسفناج، کدوحلوایی، کرفس پخته، سیر و موسیر، موز، خردل، پرتقال، آلو، خرما، آجیل و خشکبار، انبه، کیوی، شلیل، گرمک و خربزه، گلابی تازه، انجیر، روغن زیتون محدود شوند.
- از قرارگیری در محیط‌هایی با درجه حرارت بالا خودداری کنید.
- از مصرف شیر و ماست بیش از نصف لیوان در روز و همچنین از انواع گوشت، حبوبات، پنیر و … خودداری شود.
- با نظر پزشک ورزش کنید و به طور مداوم میزان ورزش را افزایش دهید تا بتوانید به مدت 30 دقیقه بدون توقف ورزش کنید.
- از انجام ورزش های پر برخورد خودداری شود. فعالیت‌ها و برنامه ورزشی در اول صبح صورت گیرد.
- جلسات ورزشی بهتر است در روزهایی که دیالیز انجام نمی‌شود صورت گیرد. جلسات ورزشی ابتدا با نرمش شروع شود و بین آن استراحت کنید.
- در صورتی که مشکل تنفسی نداشته باشید طوری بخوابید که پا کمی بالاتر ازسر قرار گیرد.
- از کمپرس گرم و ماساژ اندام جهت درمان گرفتگی عضلات استفاده کنید.
- برای جلوگیری از خشکی پوست از حمام کردن زیاد و استفاده از صابون‌های معطر خودداری کنید. پوست را با نرم کننده و مرطوب کننده‌های پوست، مرطوب نگه دارید. در صورت داشتن خارش از پارچه تمیز و نرم جهت این کار استفاده کنید.
- از قرارگیری در محیط‌هایی با درجه حرارت بالا و یا پایین خودداری کنید.
- از پوشیدن لباس‌های پشمی و نایلونی خودداری کنید. از لباس‌های نرم و پنبه‌ای استفاده کنید.
- نوشیدن یک فنجان چای و یا قهوه پس از انجام دیالیز جهت درمان سر درد کمک کننده می‌باشد.
- از ارتباط با افرادی که دارای عفونت و سرما خوردگی می‌باشند خودداری کنید.
- در زمان ایجاد تب پوشش خود را کم کنید و از استامینوفن خوراکی استفاده کنید.
- به موقع برای انجام همودیالیز مراجعه کنید و نوبت دیالیز را به تعویق نیندازید.
درصورت مشاهده موارد زیر به بیمارستان و یا پزشک مراجعه کنید
- سرفه‌های طولانی، خلط خونی، تعریق شبانه و کاهش وزن
- تهوع و استفراغ، درد شدید، خستگی، ضعف، سردرد مداوم، خارش و قرمزی پوست، دانه‌های پوستی و کهیر، حساسیت چشم‌ها به نور، آبریزش بینی، درد استخوان‌ها یا عضلات، ضربان نامنظم قلب، تشنج، تغییرات خلقی یا روانی، اضطراب، سرفه، تب، خیز (ورم)، گزگز اندام‌ها، درد قفسه سینه، كاهش ادرار 24 ساعته، طولانی شدن مدت زمان ورود و خروج محلول وجود فيبر و خون در محلول خروجی، نشت مکرر مایع از اطراف لوله دیالیز
- سایر موارد نگران کننده و یا اورژانسی
