مدیریت بیماری
نحوه آمادگی برای انجام دیالیز
دیالیز کلیه روشی است که به بدن در حذف مواد زائد از خون که وظیفه اصلی کلیه‌ها است، کمک می‌کند. نارسایی کلیه معمولا یک بیماری دائمی است، اما برخی از افراد ممکن است نارسایی حاد ناشی از عفونت را تجربه کنند، که با از بین رفتن عفونت ممکن است بهتر شود. دو روش دیالیز کلیه وجود دارد: همودیالیز(دیالیز خونی) و دیالیز صفاقی.
جهت آماده شدن برای دیالیز ممکن است لازم باشد مواری را رعایت کنید که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است:
الف. ایجاد تغییرات در سبک زندگی
- واکسن‌های خود را به طور مرتب تزریق کنید.
در دیالیز صفاقی یا همودیالیز تمام افرادی که در مرحله پایانی نارسایی کلیه قرار دارند باید به روز واکسینه شوند زیرا این کار در کاهش احتمال عفونت و بیماری کمک می‌کند. مرحله نهایی بیماری کلیوی بر سیستم ایمنی بدن شما تأثیر میگذارد. بروز خطرات جدی برای افرادی که دیالیز می‌شوند وجود دارد و علت اصلی آن بیماری‌های قلبی عروقی و عفونت است. با پزشک خود در مورد واکسیناسیون برای آنفلوانزا، هپاتیت آ و بی و واکسیناسیون پنوموکوک(باکتری ذات الریه) صحبت کنید تا با این کار از این بیماریها جلوگیری شود.
- خواب و استراحت کافی داشته باشید.
وقتی استراحت خوبی داشته باشید، دیالیز بهترین عملکرد را دارد زیرا خواب به بدن در حذف مواد زائد کمک می‌کند. اطمینان حاصل کنید که هر شب هشت ساعت می‌خوابید تا در استخراج مواد زائد بدن دچار مشکل نشوید. اگر پس از شروع دیالیز هر مشکلی در خواب دارید، در اسرع وقت به پزشک خود اطلاع دهید.
- سیگار نکشید.
توتون و تنباکو تعداد گلبول‌های سفید خون را افزایش می‌دهد و بدن را تحت فشار قرار می‌دهد تا با عفونت و آسیب ناشی از مواد شیمیایی مقابله کند .نیکوتین همچنین باعث انقباض رگ‌های خونی می‌شود و باعث کاهش سطح مواد مغذی و اکسیژن رسانی به سلول‌ها می‌شود. سیگار و سایر مواد شیمیایی همچنین سیستم ایمنی بدن را در مقابله با عفونت‌ها کاهش می‌دهد. این بدان معناست که احتمال بیمار شدن شما بیشتر است و در برابر اختلالات خود ایمنی آسیب پذیرتر خواهید بود. اگر سیگاری هستید، در مورد ترک آن با پزشک خود صحبت کنید.
- دستان خود را مرتبا بشویید.
شستن دستها قبل و بعد از پخت و پز، پس از استفاده از سرویس بهداشتی، بعد از حضور در جمع یا بعد از لمس بینی یا عطسه و سرفه ضروری است. دستان خود را پس از معاشرت با افراد یا با هر کسی که بیمار است یا به نظر می‌رسد بیمار باشد، بشویید. با انجام این کار شما احتمال عفونت در شما کاهش می‌یابد.
- فشارخون خود را از طریق دارو، رژیم غذایی و ورزش کنترل کنید.
فشارخون بالا ممکن است اثرات بدی بر سیستم ایمنی بدن بگذارد، که می‌تواند عوارض جانبی جدی‌تری ایجاد کند. با کنترل فشارخون و پشتیبانی از سیستم ایمنی بدن، می‌توانید احتمال عفونت را کاهش دهید. فشارخون بالا میزان اکسیژن رسانده شده به کلیه‌ها و سایر اندام‌ها را کاهش می‌دهد. اگرچه کلیه‌های شما از کار افتاده است، اما فشارخون بالا ممکن است بر روی بینایی شما تأثیر بگذارد و باعث بیماری‌های قلبی شود.
- یک رژیم غذایی متعادل سرشار از میوه‌ها، سبزیجات و گوشت داشته باشید.
ممکن است لازم باشد بسته به شرایط خود برخی از تغییرات را در رژیم غذایی ایجاد کنید. مصرف کربوهیدرات و نمک را کاهش دهید. با توجه به نیازهای پزشکی فردی خود، با پزشک خود در مورد رژیم غذایی خاصی که باید دنبال کنید صحبت کنید. از رژیم غذایی با پروتئین بالا که نمک، پتاسیم و فسفر کمی دارد استفاده کنید. غذاهایی که به طور طبیعی دارای پروتئین زیادی هستند شامل حبوبات و گوشت است. از مصرف غذاهای فرآوری شده خودداری کنید زیرا این غذاها غالبا سدیم زیادی دارند. سعی کنید از گیاهان معطر و ادویه‌جات برای طعمدهی غذای خود استفاده کنید. از غذاهایی که پتاسیم و فسفر زیادی دارند مانند سبزیجات برگ تیره، موز، آووکادو، کدو، سیب زمینی، ماست و ماهی خودداری کنید.
- به مصرف مایعات خود توجه کنید.
ممکن است با توصیه پزشک، نیاز باشد مصرف مایعات در رژیم غذایی شما محدود شود. مطمئن شوید که نیازهای فردی خود را با پزشک در میان گذاشته‌اید.
- یک گروه حمایتی پیدا کنید تا به شما کمک کند با تغییرات کنار بیایید.
شروع دیالیز نیاز به تغییرات اساسی زندگی دارد که به سختی می‌توان با آن کنار آمد. پیوستن به یک گروه پشتیبانی را در نظر بگیرید تا به شما کمک کند با تغییرات زندگی خود ناشی از نارسایی کلیه و انجام دیالیز کنار بیایید. همچنین می‌توانید از مشاوره با یک درمانگر، روانشناس یا مددکار اجتماعی بهره‌مند شوید.
ب. پیش‌بینی عوارض جانبی
- انتظار بروز برخی عوارض جانبی را داشته باشید.
همودیالیز یک روش دردناک نیست. با این حال در طول روند ممکن است حالت تهوع و استفراغ داشته باشید. در صورت تهوع به پرستار خود اطلاع دهید زیرا ممکن است بتوانید برای کاهش ناراحتی، دارو مصرف کنید. این به شرایط پزشکی شما بستگی دارد. در طی این روش برخی از افراد احساس خستگی و خواب آلودگی دارند.
- از خطرات قلبی عروقی دیالیز آگاه باشید.
دیالیز ممکن است باعث ایجاد برخی از خطرات جدی قلبی عروقی شود. این اثرات شامل فشارخون پایین، فشارخون بالا و پریکاردیت (التهاب و عفونت پرده دور قلب) است. پزشک شما را از نظر این شرایط بررسی می‌کند.
-
- فشارخون پایین.
فشارخون پایین یا افت فشارخون ، ممکن است از عوارض جانبی دیالیز باشد، به ویژه برای کسانی که دیابت دارند. این وضعیت می‌تواند با گرفتگی شکم، استفراغ و تنگی نفس همراه باشد. احساس این علائم را فورا به پرستار خود گزارش دهید تا تغییرات در تنظیمات روش دیالیز شما ایجاد شود.
-
- افزایش فشارخون.
مصرف بیش از حد نمک یا مایعات در دوره درمان می‌تواند فشارخون و خطر بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته را افزایش دهد. بر اساس نیازهای پزشکی فردی شما، پزشک ممکن است محدودیت‌های مصرف سدیم و مایعات را توصیه کند.
-
- پریکاردیت (عفونت پرده قلب).
اگر دیالیز موثر نباشد، می‌تواند منجر به پریکاردیت یا التهاب غشایی شود که قلب را احاطه کرده است. این وضعیت کارایی عضله قلب را کاهش می‌دهد و می‌تواند منجر به سکته یا حمله قلبی شود.
- به هرگونه ناراحتی جسمی توجه کنید.
با وجود اینکه دیالیز یک درمان دردناک نیست، ممکن است در ابتدا ناخوشایند باشد. علائمی مانند گرفتگی عضلات و خارش شکایت شایع در حین و بعد از دیالیز است.
-
- گرفتگی عضلات.
اگرچه دلیل دقیق آن مشخص نیست، اما تغییراتی در مصرف سدیم بین و هنگام درمان می‌تواند به کاهش گرفتگی عضلات کمک کند.
-
- خارش پوست.
تجربه خارش پوست در حین و بعد از دیالیز معمول و رایج است.
- اگر مشکل خواب دارید، به پزشک خود بگویید.
اگر بلافاصله بعد از دیالیز مشکل خواب دارید با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است دچار بیخوابی یا ضعف در پاها شوید که ناشی از روند درمان است. به نظر نمی‌رسد افرادی که از دیالیز صفاقی استفاده می‌کنند این عارضه جانبی را داشته باشند.
- بدانید که کم‌خونی یک عارضه جانبی احتمالی است.
کم‌خونی هم از عوارض جانبی شایع نارسایی کلیه و هم دیالیز است. هورمون اریتروپویتین مسئول تولید گلبول‌های قرمز خون است اما در کلیه ساخته می‌شود. پزشک به احتمال زیاد از شما می‌خواهد به طور منظم آزمایش خون انجام دهید تا سطح آهن را بررسی کند. اگر دچار خستگی مفرط، تنگی نفس هستید و یا احتمال میدهید کم‌خونی دارید با پزشک خود صحبت کنید.
- هرگونه تغییر در خلق و خو را گزارش دهید.
تغییر در خلق و خو در افرادی که دیالیز می‌کنند معمول است، اما روش‌های درمانی برای کمک به این عارضه وجود دارد. در صورت بروز غم و اندوه، افسردگی یا سایر تغییرات خلقی فورا به پزشک خود اطلاع دهید. تغییر در خلق و خوی می‌تواند به تغییرات بیوشیمیایی ناشی از دیالیز و نارسایی کلیه یا تجربه گذشته مربوط باشد. گروه‌های پشتیبانی و مشاوره با یک درمانگر می‌توانند در مواقعی که تغییرات خلقی مربوط به تجربه گذشته است و نه فقط به دلیل تغییرات بیوشیمیایی خون، کمک کنند.
- اثرات طولانی مدت دیالیز را در نظر بگیرید.
تقریبا پس از اینکه پنج سال تحت درمان با دیالیز باشید، خطر ابتلا به آمیلوئیدوز (تجمع مواد معدنی) افزایش می‌یابد. وقتی پروتئین‌های موجود در خون در مفاصل و تاندون‌ها رسوب می‌کند باعث درد، سفتی و احتباس مایعات در نواحی مفصلی می‌شود. اگر فکر می‌کنید این علائم را دارید، با پزشک خود در میان بگذارید. بروز این وضعیت به عملکرد کلیه، سلامت کلی و روش دیالیز شما بستگی دارد.
ج. بیشتر در مورد دیالیز بیاموزید.
- علائم و عوامل نارسایی کلیه را بشناسید.
وقتی کلیه‌ها از کار می‌افتند، علائم مربوط به عدم تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، عدم توانایی در از بین بردن مواد زائد و تولید گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شوند. علائم اولیه همچنین ممکن است با بیماری‌های دیگر مشابه باشند که می‌تواند گیج کننده باشد. اگر این علائم را تجربه کردید و در عرض چند روز برطرف نشد یا دلیل دیگری وجود نداشت، به پزشک مراجعه کنید. علائمی که میبیند ممکن است شامل موارد زیر باشند:
-
- کاهش اشتها
- احساس خستگی
- سردرد
- خارش و خشکی پوست
- حالت تهوع
- کاهش وزن (زمانی که سعی در کاهش وزن ندارید)
- علائم بعدی نارسایی کلیه را بررسی کنید.
علائم بعدی هنگامی رخ می‌دهد که عملکرد کلیه بسیار بدتر شده و کلیه‌ها دیگر نمی‌توانند مواد زائد را از خون فیلتر(تصفیه) کنند. این علائم عبارتند از:
-
- تغییر رنگ پوست
- خواب آلودگی یا مشکلات تمرکز و تفکر
- گرفتگی عضلات
- درد استخوان
- بی‌حسی یا تورم دست و پا
- خون در مدفوع
- سکسکه مکرر
- تشنگی بیش از حد
- آمنوره (قطع دوره قاعدگی در زنان)
- مشکلات خواب
- تنگی نفس
- استفراغ (بیشتر صبح‌ها)
- علائم نارسایی کلیه در مرحله نهایی را شناسایی کنید.
مرحله نهایی نارسایی کلیه نتیجه آسیب شدید وارد شده به کلیه‌ها است. مرحله آخر بیماری (End Stage Renal Disease یا ESRD) نام دارد که در آن کلیه‌ها دیگر قادر به فیلتر کردن مواد زائد از خون نیستند. در این مرحله بدن برای ادامه کار یا به دیالیز کلیه یا پیوند کلیه احتیاج دارد. دو مورد از رایج‌ترین دلایلی که باعث بروز این وضعیت می‌شود دیابت و فشارخون بالا است. سایر شرایطی که ممکن است پتانسیل رسیدن به این مرحله را افزایش دهد عبارتند از:
-
- نقایص مادرزادی کلیه
- آسیب به کلیه
- سنگ کلیه و عفونت‌ها
- مشكلاتی كه در رگ‌هاي تأمين كننده اکسيژن و مواد مغذی كليه‌ها وجود دارد.
- برخی از داروهای خاص برای درمان سرطان یا درد می‌توانند به کلیه‌ها آسیب زده و باعث نارسایی شوند.
- برخی از مواد شیمیایی سمی
- بیماری‌های خود ایمنی (اسکلرودرمی یا لوپوس اریتماتوز سیستمیک)
- ریفلاکس مثانه یا هنگامی که ادرار از مثانه به کلیه‌ها برگردد و به اندام آسیب برساند.
- سایر بیماری‌های کلیه
- در مورد دیالیز صفاقی از پزشک خود سوال کنید.
دیالیز صفاقی نیازی به ماشین‌های بزرگ نیاز ندارد، بنابراین می‌توانید این نوع دیالیز را در خانه انجام دهید. قبل از انجام دیالیز صفاقی، جراح باید سوند (لوله) خاصی را در حفره شکم شما قرار دهد. با استفاده از این لوله، یک محلول مخصوص دیالیز تزریق می‌شود. این محلول مواد زائد را از خون خارج می‌کند که سپس از طریق بافت شکم شما فیلتر می‌شود. دیالیز صفاقی به دو شکل انجام می‌شود: دیالیز صفاقی مداوم و دیالیز صفاقی خودکار.
-
- دیالیز صفاقی مداوم.
سه بار در روز، از طریق سوند شکمی انجام می‌شود که حدود نیمی از مایع را به داخل شکم خود وارد می کنید. به دنبال آن در طول شب استراحت مطلق دارید پس از آن، مایعات باید تخلیه و دور ریخته شوند. وارد کردن و تخلیه هر دو با استفاده از نیروی جاذبه انجام می‌شود.
-
- دیالیز صفاقی خودکار.
در حالی که می‌خوابید، دستگاهی در حال چرخش مایعات داخل و خارج از شکم شما است. قبل از خواب، 30 دقیقه وقت خود را صرف وصل کردن محلول و دستگاه دیالیز خواهید کرد. صبح دستگاه را از برق خارج کرده و محلول را خارج می‌کنید. شما فیلترها را نگه میدارید و هر هفته آن‌ها را به مرکز دیالیز برمی‌گردانید، در اینجا مجموعه دیگری از فیلترها را برای استفاده در هفته بعد برمی‌دارید.
- در مورد همودیالیز(دیالیز خونی) با پزشک خود صحبت کنید.
همودیالیز باید در بیمارستان یا مرکز دیالیز انجام شود. این فرآیند با استفاده از ماشین آلات ویژه خون را از بدن شما بیرون میکشد، مواد زائد را فیلتر(تصفیه) می‌کند و خون را به بدن برمیگرداند. در طی همودیالیز از دو فیلتر استفاده می‌شود. یکی خون شما را فیلتر می‌کند و دوم برای فیلتر کردن مایعات مورد استفاده برای شستن خون است. فیلتر دستگاه را گاهی کلیه مصنوعی یا دیالیزکننده مینامند. قبل از اولین جلسه‌ی دیالیز، جراح یک دریچه در بدن قرار می‌دهد. انواع پورت (دریچه)هایی که برای دسترسی به عروق ممکن است مورد استفاده قرار بگیرند عبارتند از:
-
- فیستول
فیستول دسترسی است که در جراحی با اتصال سرخرگ به سیاهرگ در بازو انجام می‌شود. این دسترسی خون شریانی و وریدی دستگاه را تأمین می‌کند.
-
- گرافت (پیوند)
می‌توان با کاتتر یا سوند برای اتصال شریان و ورید در بازو استفاده کرد. اگر در هنگام نارسایی حاد کلیه که به دسترسی سریع نیاز است، ممکن است یک سوند در یک رگ بزرگ در گردن شما قرار گیرد. این سوند یک راه حل دائمی نیست، بلکه برای دسترسی فوری موقتی استفاده می‌شود.
برخی از این سوندها در گردن (ورید داخلی)، در زیر ترقوه یا در کشاله ران (ورید ران) قرار می‌گیرند و برخی دیگر با ایجاد سوراخ عمل می‌کنند از طریق پوست و بافت‌های چربی به داخل ورید، معمولاً در زیر ترقوه، برای دیالیز در بیمارانی که نمی‌توانند فیستول یا پیوند (گرافت) داشته باشند، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
