با استفاده از دياليز اعمال كليه که شامل پاكسازی مواد زائد از خون، حذف مايع اضافی بدن و كنترل مواد شيميايی بدن است توسط يك صافی، انجام می‌شود. دو نوع دیالیز وجود دارد که برحسب شرایط بیمار و با نظر پزشک انجام خواهد گرفت.

• دياليز صفاقی
• دياليز خونی یا همودیالیز

در همودیالیز، خون به تدريج از بدن خارج شده، پس از ورود به دستگاه دياليز از ميان يك صافی مخصوص كه مواد زائد و مايعات اضافی را جدا می‌كند، عبور و خون تصفيه شده دوباره به بدن باز می‌گردد. دياليز خونی در بيمارستان يا كلينيك انجام می‌شود و معمولا به صورت منظم صورت می‌گيرد. اغلب بيماران سه بار در هفته و هر بار برای مدت 3 تا 5 ساعت با مراجعه به بیمارستان، دياليز می‌شوند. برای دسترسی به جريان خون بيمار چند روش وجود دارد که قبل از انجام همودیالیز جهت بیمار تعبیه می‌شود.

در زمان انجام دیالیز ممکن است عوارض و علائمی ‌‌ایجاد شود که برخی شایع و برخی به صورت نادر مشاهده می‌شود. عوارض شایع عبارتند از:

• افت فشارخون

این عارضه در زمان انجام دیالیز خونی به علل مختلفی مانند کاهش شدید و ناگهانی حجم خون در اثر دیالیز زیاد به علت اضافه وزن زیاد و غلظت پایین سدیم محلول دیالیز، انقباض عروقی محیطی به دلیل وجود استات در محلول دیالیز و یا محلول دیالیز نسبتا گرم در حدود 38 درجه سانتی‌گراد، خوردن و آشامیدن هنگام دیالیز، مصرف داروهای ضد فشارخون قبل از انجام دیالیز، سکته‌ی مغزی، خونریزی نهفته، عفونت خون، نامنظمی‌ ضربان قلب و واکنش به فیلتر دستگاه دیالیز ایجاد می‌شود. علائم این عارضه عبارتند از:

• • سرگیجه
  • تهوع و استفراغ
  • خمیازه کشیدن
  • کاهش سطح هوشیاری

در صورتی که علائم و نشانه‌های کاهش فشارخون را داشتید به پرستار خون اطلاع دهید تا فشارخون شما را کنترل و اگر کم بود اقدام درمانی مناسب را انجام دهد. همچنین نکات زیر را در نظر بگیرید:

• • اگر داروی ضد فشارخون می‌خورید، بعد از دیالیز بخورید.
  • در حین دیالیز، غذا یا مواد خوراکی نخورید.
  • در صورتی که مشکل تنفسی نداشته باشید طوری بخوابید که پا کمی ‌بالاتر از سر قرار گیرد.
  • ممکن است به شما 100 سی سی یا بیشتر سرم نمکی تزریق گردد.
  • در صورتی که افت فشارخون زیاد بود، دیالیز قطع می‌شود.
  • برای شما لوله یا ماسک اکسیژن گذاشته می‌شود.
  • اگر دمای مایع دیالیز بالا بوده و علت افت فشارخون تشخیص داده شود دمای محلول دیالیز به 34 تا 36 درجه کاهش می‌یابد.
• گرفتگی عضلانی

این عارضه بیشتر در عضلات پا و در هنگام شب ایجاد می‌شود. عوامل افزایش دهنده خطر این عارضه عبارتند از: کاهش فشارخون، کاهش حجم مایع بدن در بیماران با اضافه وزن زیاد و غلظت پایین سدیم محلول دیالیز

در صورتی که علت این عارضه کاهش فشارخون بود اقدامات زمان افت فشارخون که در قسمت قبل توضیح داده شد انجام دهید. همچنین نکات زیر را مدنظر قرار دهید:

• • به پرستار خود اطلاع دهید تا درمان مناسب برای شما انجام گردد.
  • ممکن است به شما اگر دیابت نداشته باشید 50 سی سی گلوکز 50% یا برخی داروها با نظر پزشک به شما تزریق شود.
  • با مصرف اگزازپام 5 یا 10 میلی‌گرم با نظر پزشک دو ساعت قبل از انجام دیالیز این عارضه کاهش می‌یابد.
  • مصرف چربی‌های خوراکی را کاهش دهید.
  • میزان قند مصرفی را کاهش دهید.
  • از مصرف نوشابه و الکل خودداری کنید.
  • از کمپرس گرم و ماساژ اندام استفاده کنید.
• تهوع و استفراغ

این عارضه می‌تواند به علت کاهش فشارخون، سندرم عدم تعادل، اتساع معده، میزان بالای سدیم محلول دیالیز و یا عفونت قسمت‌های بالایی دستگاه تنفسی ایجاد شود.

در صورتی که علت این عارضه کاهش فشارخون بود اقدامات زمان افت فشارخون که در قسمت قبل توضیح داده شد انجام دهید. همچنین نکات زیر را در نظر بگیرید:

• • به آرامی ‌دراز بکشید و آرامش خود را حفظ نمایید.
  • به پرستار خود اطلاع دهید تا درمان مناسب برای شما انجام گردد.
  • می‌توانید با نظر پزشک قبل از انجام دیالیز متوکلوپرامید مصرف کنید.
  • از خوردن و آشامیدن در زمان انجام دیالیز خودداری نمایید
• خارش پوست

خارش مشکل شایعی است که در زمان انجام دیالیز ایجاد می‌شود و به علت افزایش سطح فسفر و اوره خون یا حساسیت به داروهای مایع دیالیز ایجاد می‌شود. این عارضه در ماه‌های سرد سال شدیدتر می‌شود.

 

به منظور مدیریت این عارضه، نکات زیر را مدنظر قرار دهید:

• • از اجسام سخت برای خاراندن پوست استفاده نکنید.
  • برای جلوگیری از خشکی پوست از حمام کردن زیاد و استفاده از صابون‌های معطر خودداری کنید. صابون‌های ملایم استفاده نمایید.
  • پوست را با نرم کننده، روغن‌های بدن و مرطوب کننده‌های پوست مرطوب نگه دارید.
  • از قرارگیری در محیط‌هایی با درجه حرارت بالا و یا پایین خودداری کنید.
  • رژیم غذایی با محدودیت فسفر را رعایت فرمایید.
  • داروهای ضدخارش تجویز شده را مصرف نمایید.
  • ناخن‌های خود را همیشه کوتاه نگه دارید.
  • در صورت داشتن خارش از پارچه تمیز و نرم جهت این کار استفاده نمایید.
  • از پوشیدن لباس‌های پشمی ‌و نایلونی خودداری نمایید.
  • از لباس‌های نرم و پنبه‌ای استفاده نمایید.
• سردرد

علت این عارضه نامشخص بوده ولی ممکن است به دلیل سندرم عدم تعادل، وجود استات در محلول دیالیز تزریقی و یا کاهش کافئین در بیماران مصرف کننده قهوه و چایی ایجاد گردد. در زمان بروز سر درد، نکات زیر را در نظر بگیرید:

• • می‌توانید از استامینوفن به صورت خوراکی استفاده نمایید.
  • نوشیدن یک فنجان چای و یا قهوه پس از انجام دیالیز کمک کننده می‌باشد.
  • در صورتی که سردرد شدید بود به متخصص داخلی اعصاب مراجعه نمایید.

• تب و لرز

تب و لرز می‌تواند به دلیل حساسیت به فیلتر دستگاه دیالیز، تزریق خون و یا عفونت ایجاد شود. به منظور مدیریت این عارضه، نکات زیر را مدنظر قرار دهید:

• • در صورت تب بالا از استامینوفن خوراکی می‌توانید استفاده نمایید.
  • از ارتباط با افرادی که دارای عفونت می‌باشند خودداری نمایید.
• واکنش یا حساسیت به محلول دیالیز

این عارضه 20 تا 30 دقیقه ابتدای دیالیز ایجاد می‌شود. علائم حساسیت به محلول دیالیز عبارتند از: تنگی نفس، احساس گرما در سطح بدن، خارش، کهیر، ریزش اشک، آبریزش بینی، دل درد و در موارد شدید ایست قلبی. به منظور مدیریت این عارضه، نکات زیر را مدنظر قرار دهید:

• • انجام دیالیز قطع شده و از بازگشت خون موجود در دستگاه دیالیز به بدن جلوگیری می‌شود.
  • به شما داروهایی مانند آنتی هیستامین و … داده می‌شود.
  • از خارش بدن با اجسام سخت جلوگیری نمایید.
  • برای شما لوله یا ماسک اکسیژن گذاشته می‌شود.
• سندرم عدم تعادل در دیالیز

سندرم عدم تعادل در دیالیز خونی موجب ورم مغزی در بیماران می‌شود و این سندرم بیشتر در بیمارانی دیده می‌شود که دیالیز را تازه آغاز کرده باشند بخصوص اگر اوره خون بالای 150 باشد، عامل مساعد کننده برای ایجاد این سندرم ایجاد می‌گردد. عوامل مساعد کننده دیگر عبارتند از: خون افراد اسیدی باشد، بیماری در سنین کودکی و کهنسالی ایجاد شود و همچنین در افرادی که سابقه حملات تشنجی دارند.

علائم این سندرم عبارتند از: سردرد، تهوع، تحریک پذیری، تاری دید، لرزش دست و در صورتی که بیماری شدید باشد موجب تشنج و به اغما رفتن بیمار می‌شود.

به منظور مدیریت این عارضه، موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• • شما به تنهایی نمی‌تواند به این سندرم پی ببرید و پرستاران و پزشکانی که در مراکز دیالیز کار می‌کنند با دیدن علائم به سرعت به وجود این سندرم پی می‌برند. فردی که دارای این سندرم است به صورت ناگهان دچار سردرد، تهوع، استفراغ، بی‌قراری شدید و لرزش می‌شود. زمانی که پرستاری این علائم را در بیماری مشاهده کند به سرعت اقدامات درمانی را آغاز می‌کند.
  • تشنج می‌تواند در افرادی که دارای وزن کم هستند دیده شود اما در تمام بیماران امکان تشنج وجود دارد. زمانی که این تشنج اتفاق افتاد می‌توان با تزریق سرم سدیم یا مانیتور بیمار را به حالت اولیه برگرداند و در صورتی که تشنج شدید باشد دیالیز باید قطع شود و بعد از چند ساعت به صورت آهسته دیالیز را آغاز کنند.
  • به موقع برای انجام همودیالیز مراجعه کنید و نوبت دیالیز را به تعویق نیندازید.
• آمبولی هوا

این عارضه به علت بازگرداندن خون همراه با هوا در هنگام قطع دیالیز، بی‌دقتی در تجویز مایعات وریدی و خرابی و پارگی لوله‌ها و جدا شدن محل اتصال لوله‌ها و غیره ایجاد می‌شود.

علائم و نشانه‌های آمبول هوا عبارتند از: احساس فشار و درد قفسه سینه، سرفه، تنگی نفس، کبودی انتها‌ها، عرق سرد، تشنج. به منظور مدیریت این عارضه، موارد زیر را در نظر داشته باشید:

• انجام دیالیز در زمان ایجاد این عارضه قطع می‌گردد.
• بیمار به پهلوی چپ در حالتی که سر پایین‌تر و پاها بالاتر باشد خوابانده می‌شود.
• اکسیژن ۱۰۰% با ماسک داده می‌شود.
• به ناحیه دو کتف ضربه وارد می‌شود.