بهترین راه دسترسی به عروق جهت انجام همودیالیز، فیستول می‌باشد؛ زیرا معمولاً بیشتر عمر می‌کند و مشکلاتی مانند تشکیل لخته و عفونت، کمتر در آن اتفاق می‌افتد. فیستول چندین ماه قبل از نیاز به شروع دیالیز ایجاد می‌شود. در این مدت فیستول وقت کافی برای آماده شدن دارد.

عوارض احتمالی

• عفونت
• تشکیل لخته یا ضعیف شدن جریان خون راه دسترسی
• خونریزی از راه فیستول
• کاهش جریان خون در دستی که فیستول دارد. علائم کاهش جریان خون عبارتند از: احساس کرخی، سردی یا ضعف در دست با انگشتان آبی رنگ یا ایجاد زخم در نوک انگشتان

چگونگی ایجاد فیستول

برای ایجاد فیستول، یک جراحی کوچک مورد نیاز است. جراح با ایجاد ارتباط بین یک ورید یا سیاهرگ به شریان مجاور آن فیستول را در زیر پوست تشکیل می‌دهد. این کار باعث می‌شود عروق خونی بزرگی به وجود آیند که جریان خون در آن‌ها سریع است. مچ دست یا آرنج بهترین محل برای ایجاد فیستول می‌باشد. فیستول سال‌های زیادی عمر می‌کند. معمولاً یک تا چهار ماه طول می‌کشد تا فیستول به اصطلاح “برسد” یا به اندازه کافی بزرگ شود.

مزایای فیستول

• طول عمر آن زیاد است.
• مستعد عفونت نیست.
• زمانی که آماده می‌شود یا به اصطلاح می‌رسد، جریان خون بسیار خوبی فراهم می‌کند.
• احتمال لخته شدن و انسداد آن بسیار کم است.
• بعد از جراحی، زمانی که فیستول التیام پیدا کرد، می‌توانید حمام کنید.

معایب فیستول

• بعد از جراحی به یک تا 4 ماه زمان نیاز دارد، تا قابل استفاده شود.
• برای اتصال به دستگاه دیالیز لازم است به فیستول سوزن زده شود.

• دست دارای فیستول را به طور مداوم بی‌حرکت نگه ندارید.
• ورزش‌هایی که موجب برجسته‌تر شدن و پرخونی فیستول می‌گردد مانند باز و بسته کردن دست با خمیر یا توپ قابل ارتجاع را با نظر پزشک انجام دهید.
• برش جراحی و محل فیستول را تمیز و خشک نگه دارید.
• تا چند روز پس از عمل اندام مربوطه بالاتر نگه‌ داشته شود.
• تا 14-10 روز پس از جراحی از بلند کردن اجسام سنگین و انداختن کیف سنگین بر روی دوش خودداری کنید.
• از کنترل فشارخون، خون‌گیری و تزریق در اندام فیستول‌دار اجتناب نماید. اجازه ندهید که از دست شما خون‌گیری کنند یا دارویی در عروق دست شما تزریق کنند.
• روی دست فیستول‌دار نخوابید.
• از بستن دستبند و ساعت و پوشیدن لباس تنگ خودداری نماید.
• از خوردن داروهای پایین آورنده فشارخون بدون مشورت با پزشک بپرهیزید.
• جهت اطمینان از باز بودن فیستول با قرار دادن انگشتان روی آن، عبور خون را به صورت لرزش کنترل کنید.
• اگر در محل فیستول، زخم، تورم، قرمزی یا گرمی ‌مشاهده شد به پرسنل دیالیز اطلاع دهید. این علائم می‌تواند نشانگر عفونت باشد. تا زمان التیام زخم جراحی فیستول، می‌توانید دوش بگیرید ولی داخل وان و استخر نمی‌توانید بروید.
• موقع دوش گرفتن روی فیستول را بپوشانید. از پرسنل دیالیز در مورد روش تهیه این پوشش‌ها سوال کنید.
• محل فیستول را روزانه با صابون ضدباکتری بشویید. از تیم مراقبتی دیالیز خود بخواهید تا صابون خوبی به شما معرفی کنند.
• قبل از هر بار دیالیز محل فیستول را بشویید.
• محل فیستول را نخارانید. ناخن‌های شما می‌تواند منبع عفونت باشد.
• در طی دیالیز به سمت محل فیستول سرفه یا عطسه نکنید.
• اگر بعد از خارج کردن سوزن‌ها، خودتان روی فیستول را نگه داشته‌اید، یک دستکش تمیز بپوشید و از گاز تمیز استفاده کنید.
• برای توقف خونریزی، بعد از خارج کردن سوزن‌ها، روی محل فیستول به آرامی‌ فشار وارد کنید. فقط جایی را که سوزن قرار داشته فشار دهید. هرگز بالای محلی که سوزن قرار داشته فشار وارد نکنید.
• اگر ارتعاش یا صدای فیستول شما از بین رفت یا متفاوت به نظر می‌رسید، پرسنل دیالیز را فوراً خبر کنید. این به این معنی است که فیستول خوب کار نمی‌کند.
• از پرسنل دیالیز بخواهید که در مورد روش پیشگیری از عفونت و حفظ عملکرد مناسب فیستول به شما آموزش دهند.
• در حین دیالیز و بعد از آن پانسمان فیستول حتما تمیز و خشک باشد.
• هنگام اتصال یا جدا شدن از دستگاه دیالیز ماسک جراحی بزنید.
• در هنگام دیالیز از تکان دادن شدید دست دارای فیستول خودداری کنید زیرا موجب پاره شدن آن می‌گردد.
• محل جراحی فیستول را از نظر خونریزی کنترل کنید.
• در صورت خونریزی از فیستول به آرامی ‌با یک گاز تمیز روی آن را فشار دهید تا خونریزی متوقف شود و اگر خونریزی بیشتر از 20 دقیقه طول کشید به پزشک یا پرسنل دیالیز اطلاع دهید.
• وسیله مناسب برای پانسمان فیستول در منزل داشته باشید تا در صورت نیاز بتوانید پانسمان آن را تعویض کنید.

در چه شرایطی به پزشک مراجعه نمایید؟

• احساس تنگی نفس
• ایجاد علائمی ‌شبیه آنفولانزا
• درجه حرارت بالای 38 درجه و لرز
• احساس درد قرمزی، درد، تورم یا احساس گرمی‌در محل جراحی
• خونریزی از محل فیستول
• سایر موارد نگران کننده و اورژانسی

یکی از انتخاب‌ها برای دسترسی عروقی، گرافت است. گرافت چند هفته قبل از نیاز به شروع دیالیز ایجاد می‌شود. در این مدت گرافت وقت کافی برای آماده شدن دارد.

عوارض احتمالی

• عفونت
• تشکیل لخته یا ضعیف شدن جریان خون
• خونریزی از محل گرافت
• کاهش جریان خون در دستی که گرافت دارد. علائم کاهش جریان خون عبارتند از: احساس کرختی، سردی یا ضعف در دست با انگشتان آبی رنگ یا ایجاد زخم در نوک انگشتان

چگونگی ایجاد گرافت

پزشک متخصص طی یک جراحی کوچک، بین یک ورید یا سیاهرگ و شریان نزدیک آن، به وسیله یک لوله مصنوعی ارتباط برقرار می‌کند. گرافت معمولاً در ساعد یا در قسمت بالایی بازو قرار داده می‌شود.

گاهی، گرافت در ساق پا یا دیواره قفسه سینه قرار داده می‌شود. گرافت‌ها به طور کلی بعد از جراحی، حداقل دو هفته زمان نیاز دارند، تا قابل استفاده باشند.

مزایای گرافت

یکی از مزایای مهم گرافت این است که در صورت آماده شدن جریان خون بسیار خوبی فراهم می‌کند که این امر در روند دیالیز بسیار مهم است.

معایب گرافت

• نسبت به فیستول طول عمر کمتری دارد.
• بیشتر از فیستول مستعد عفونت می‌باشد.
• بعد از جراحی، حداقل 2 هفته زمان جهت استفاده، نیاز دارد.
• تشکیل لخته مشکلی است که ممکن است به جراحی یا سایر روش‌های درمانی نیاز داشته باشد.
• برای اتصال به دستگاه دیالیز لازم است به گرافت سوزن زده شود.

• دست دارای گرافت را به طور مداوم بی‌حرکت نگه ندارید.
• برش جراحی و محل گرافت را تمیز و خشک نگه دارید.
• تا چند روز پس از عمل، اندام مربوطه بالاتر نگهداشته شود.
• تا 14-10 روز پس از جراحی از بلند کردن اجسام سنگین و انداختن کیف سنگین بر روی دوش خودداری کنید.
• از کنترل فشار خون، خون‌گیری و تزریق در اندام گرافت‌دار اجتناب نماید. اجازه ندهید که از دست شما خون‌گیری کنند یا دارویی در عروق دست شما تزریق کنند.
• روی دست گرافت‌دار نخوابید.
• از بستن دستبند و ساعت و پوشیدن لباس تنگ خودداری نماید.
• از خوردن داروهای پایین آورنده فشارخون بدون مشورت با پزشک بپرهیزید.
• جهت اطمینان از باز بودن گرافت با قرار دادن انگشتان روی آن، عبور خون را به صورت لرزش کنترل کنید.
• اگر در محل گرافت، زخم، تورم، قرمزی یا گرمی ‌مشاهده شد به پرسنل دیالیز اطلاع دهید. این علائم می‌تواند نشانگر عفونت باشد.
• تا زمان التیام زخم جراحی گرافت می‌توانید دوش بگیرید ولی داخل وان و استخر نمی‌توانید بروید.
• موقع دوش گرفتن روی گرافت را بپوشانید. از پرسنل دیالیز در مورد روش تهیه این پوشش‌ها سوال کنید.
• محل گرافت را روزانه با صابون ضدباکتری بشویید. از تیم مراقبتی دیالیز خود بخواهید تا صابون خوبی به شما معرفی کنند.
• قبل از هر بار دیالیز محل گرافت را بشویید.
• محل گرافت را نخارانید. ناخن‌های شما می‌تواند منبع عفونت باشد.
• در طی دیالیز به سمت محل گرافت سرفه یا عطسه نکنید.

• اگر بعد از خارج کردن سوزن‌ها، خودتان روی گرافت را نگه داشته‌اید، یک دستکش تمیز بپوشید و از گاز تمیز استفاده کنید.
• برای توقف خونریزی، بعد از خارج کردن سوزن‌ها، روی محل گرافت به آرامی‌ فشار وارد کنید. فقط جایی را که سوزن قرار داشته فشار دهید. هرگز بالای محلی که سوزن قرار داشته فشار وارد نکنید.
• از پرسنل دیالیز بخواهید که در مورد روش پیشگیری از عفونت و حفظ عملکرد مناسب گرافت به شما آموزش دهند.
• در حین دیالیز و بعد از آن پانسمان گرافت حتما تمیز و خشک باشد.
• هنگام اتصال یا جدا شدن از دستگاه دیالیز ماسک جراحی بزنید.
• در هنگام دیالیز از تکان دادن شدید دست دارای گرافت خودداری کنید زیرا موجب پاره شدن آن می‌گردد.
• محل جراحی گرافت را از نظر خونریزی کنترل کنید.
• در صورت خونریزی از گرافت به آرامی ‌با یک گاز تمیز روی آن را فشار دهید تا خونریزی متوقف شود و اگر خونریزی بیشتر از 20 دقیقه طول کشید به پزشک یا پرسنل دیالیز اطلاع دهید.
• وسیله مناسب برای پانسمان گرافت در منزل داشته باشید تا در صورت نیاز بتوانید پانسمان آن را تعویض کنید.

در چه شرایطی به پزشک مراجعه نمایید؟

• احساس تنگی نفس
• ایجاد علائمی ‌شبیه آنفولانزا
• درجه حرارت بالای 38 درجه و لرز
• احساس درد قرمزی، درد، تورم یا احساس گرمی‌ در محل جراحی
• خونریزی از محل گرافت
• سایر موارد نگران کننده و اورژانسی

کاتترها از لوله‌های پلاستیکی نرم ساخته می‌شوند که برای دسترسی موقت به عروق، مورد استفاده قرار می‌گیرند. در بیمارانی که هنوز فیستول آن‌ها آماده نشده اما لازم است که دیالیز شروع شود یا بیمارانی که نیاز اورژانسی و سریع به دیالیز دارند؛ کاتتر گذاشته می‌شود. زمانی که فیستول آماده شد، کاتتر خارج می‌شود.

گاهی اوقات کاتتر برای دوره طولانی استفاده می‌شود چون ایجاد فیستول یا گرافت امکان‌پذیر نمی‌باشند.

عوارض احتمالی

• عفونت
• تشکیل لخته یا ضعیف شدن جریان خون راه دسترسی
• خونریزی از راه کاتتر

چگونگی گذاشتن کاتتر

پزشک متخصص جراحی طی یک جراحی کوچک، کاتتر را در یک ورید بزرگ، معمولاً در گردن قرار می‌دهد، اما گاهی در قسمت بالایی قفسه سینه نیز گذاشته می‌شود. کاتتر نسبت به فیستول یا گرافت مشکلات زیادی از جمله لخته و عفونت به همراه دارند.

مزایای کاتتر

• بلافاصله قابل استفاده است.
• برای اتصال به دستگاه دیالیز نیاز به سوزن ندارد.

معایب کاتتر

• معمولا یک راه دسترسی موقت است.
• به شدت مستعد عفونت است.
• ممکن است جریان خون مورد نیاز برای دیالیز کافی را فراهم نکند.
• ممکن است لخته‌هایی تشکیل شود که جریان خون کاتتر را مسدود کند.
• می‌تواند باعث باریک و تنگ شدن عروق خونی بزرگ شود.

• پانسمان کاتتر را تمیز و خشک نگه دارید.
• حمام کردن، دوش گرفتن و شنا با کاتتر ممنوع می‌باشد.
• اطراف کاتتر را با یک گاز استریل یا پارچه خشک، تمیز کنید.
• هرگز کاتتر را به بیرون یا داخل جابجا نکنید.
• در هنگامی‌که روی کاتتر باز است از ماسک استفاده نمایید.
• محل کاتتر را از نظر عفونت، قرمزی، تورم و درد کنترل کنید.
• در صورت مشاهده علائم عفونت مانند تب، لرز و … به کارکنان دیالیز یا پزشک خود اطلاع دهید.
• در صورت ایجاد مشکلات تنفسی به پزشک خود مراجعه نمایید.
• پیچ انتهایی کاتتر را هرگز باز نکنید.
• قسمت سرپوش کاتتر و گیره‌های آن در زمانی که استفاده نمی‌شود، بسته باشد.
• به هیچ عنوان از اشیاء تیز مانند قیچی در اطراف کاتتر استفاده نشود.
• از تکان دادن شدید گردن در زمان انجام دیالیز خودداری کنید.
• در صورت مشاهده خونریزی از محل کاتتر سریع پیچ کاتتر را محکم و به پرسنل دیالیز اطلاع دهید یا به بیمارستان بروید.
• از انداختن گردنبند در صورت تعبیه کاتتر در ناحیه گردن خودداری کنید.

در چه شرایطی به پزشک مراجعه نمایید؟

• احساس تنگی نفس
• ایجاد علائمی‌ شبیه آنفولانزا
• درجه حرارت بالای 38 درجه و لرز
• احساس درد قرمزی، درد، تورم یا احساس گرمی‌ در محل جراحی
• خونریزی از محل کاتتر
• سایر موارد نگران کننده و اورژانسی