مدیریت بیماری
نارسایی مزمن کلیه
نارسایی مزمن کلیه عبارت است از افت و فقدان تدریجی عملکرد کلیوی که سیری پیشرونده و برگشت ناپذیر دارد. کلیهها یک بخش اساسی از بدن هستند. وظایف آنها در ارتباط با کمک به حفظ تعادل مواد معدنی و الکترولیتهایی مانند کلسیم، سدیم و پتاسیم، تولید سلولهای قرمز خون، حفظ تعادل اسید و باز خون و دفع مواد زائد محلول در آب از بدن میباشند.
این بیماری در مراحل اولیه ممکن است نشانهای از خود بروز ندهد ولی با پیشرفت و آسیب به کلیه در نهایت به نارسایی کلیه منتهی می شود. در این وضعیت فرد بدون انجام دیالیز یا پیوند کلیه، جان خود را از دست میدهد.
علائم و نشانهها
تورم از علائم شایع نارسایی مزمن کلیه میباشد. علاوه بر آن علائم دیگر این بیماری شامل موارد زیر میباشد:
- بیاشتهایی
- حالت تهوع و استفراغ
- خواب آلودگی و ضعف مفرط
- کاهش حجم ادرار
- کاهش هوشیاری
- گرفتگی ناگهانی عضلات
- درد کمر و پهلوها
- درد در ناحیه قفسه سینه
- تنگی نفس
- خارش مداوم
علل شایع
- مشکلات دفع ادرار
- عدم خونرسانی درست به کلیهها
بیماریهایی نیز وجود دارند که میتوانند باعث بروز نارسایی مزمن کلیه شوند از جمله این بیماریها عبارتند از:
- بیماری قند خون (دیابت نوع یک و دو)
- عفونت کلیوی (پیلونفریت)
- بیماریهای کیستیک کلیه
- فشارخون بالا
همچنین وجود عواملی مانند بیماریهای قلبی و عروقی، استعمال دخانیات، چاقی، داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به نارسایی کلیوی و افزایش سن، میتوانند احتمال ابتلا به این بیماری را در فرد افزایش دهند.
عوارض احتمالی
بیماری مزمن کلیه تقریبا میتاند تمام بخشهای بدن را تحت تأثیر قرار دهد. از عوارض احتمالی این بیماری میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- احتباس مایعات که میتواند منجر به تورم بازوها و پاها شود.
- بیماریهای قلب و عروق
- ضعیف شدن استخوانها و افزایش احتمال شکستگی
- کاهش میل جنسی
- کمخونی
- ضعف و خستگی
- وقفه تنفسی در خواب
- اختلال در سیستم ایمنی بدن
- خشکی و احساس خارش پوست
- آسیب غیرقابل بازگشت به کلیهها (آخرین مرحلهی بیماری)
تشخیص
پزشک در ابتدا در مورد سوابق بیماری و یا وجود سوابق خانوادگی از فرد سوالاتی خواهد پرسید. سپس با معاینه بدنی، وضعیت را بررسی و در ادامه به منظور تشخیص دقیق بیماری، آزمایشات زیر را توصیه خواهد کرد :
- آزمایش ادرار
- آزمایش خون
- عکسبرداری از کلیهها
- نمونهبرداری از بافت کلیه (بیوپسی کلیه)
درمان
با توجه به علت ایجاد بیماری، پزشک ممکن است از روشهای متفاوتی برای بهبود عملکرد کلیوی و کاهش علائم بیماری استفاده کند.
- دارو درمانی: اگر نارسایی کلیه مزمن باشد، با مصرف دارو از بین نمیرود. داروهای نگهدارنده كمك میكند بیمار به زندگی ادامه دهد، اما نارسایی باقی خواهد ماند.
- انجام دیالیز: در دیالیز، مایعات اضافی و مواد زائد موجود در خون به طور مصنوعی و با کمک دستگاه حذف میشوند. دیالیز زمانی انجام میشود که کلیه قادر به انجام این کار نباشد. برای این کار ممکن است از همودیالیز (دیالیز خونی) یا دیالیز صفاقی (دیالیز شکمی) استفاده شود.
- پیوند کلیه: برای انجام پیوند باید اهداکنندهای از بستگان یا سایر اهداكنندگان و یا فردی كه دچار مرگ مغزی شده، وجود داشته باشد كه با كلیه بیمار سازگار باشد. همچنین بهترین زمان برای انجام پیوند كلیه، هنگامی است كه بیمار به حد دیالیز رسیده و چند ماهی دیالیز كرده باشد، چون انجام عمل دیالیز احتمال موفقیت پیوند را بالا میبرد. پیوند كلیه محدودیتهایی دارد و در هر سنی انجام نمیشود. این عمل برای افراد مسن بیش از 60 سال و كودكان زیر 10 سال نتایج خوبی ندارد.
- شناسایی و درمان علائم و عوارض نارسایی مزمن کلیه که شامل درمان خارش پوست و درمان خونریزیهاست.
- شناسایی عوامل نارسایی مزمن کلیه و درمان آنها؛ مانند درمان برگشت ادرار از مثانه به کلیهها و بیماریهای نفروپاتی در کلیهها
- ایجاد تغییرات در سبک زندگی زیر نظر پزشک
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید.
- اقدام تغذیهای با تنظیم دقیق دریافت پروتئین، دریافت مایعات متناسب با از دست دادن مایع و دریافت سدیم و محدودیت مصرف پتاسیم ضروری است.
- از مکملهای ویتامین استفاده شود.
- کالری با مصرف کربوهیدراتها و چربیها تامین میشود.
- مصرف نمك در این شرایط باید محدود شود.
- غذاهای كم پروتئین و كمچرب مورد استفاده قرار گیرد.
- محدودیت غذاهای حاوی فسفر بالا توصیه شود.
- محدودیت مواد غذایی حاوی پتاسیم بالا توصیه میشود؛ نظیر موز و سیبزمینی.
- غذای مصرفی باید بیشتر گیاهی باشد و مصرف پروتئین محدود شود.
- اگر نارسایی کلیه مزمن باشد، با مصرف دارو از بین نمیرود. داروهای نگهدارنده كمك میكند بیمار به زندگی ادامه دهد، اما نارسایی باقی خواهد ماند.
- درمانهای جایگزین کلیه شامل:
- انجام همودیالیز
- پیوند کلیه: برای انجام پیوند باید گیرندهای از بستگان یا اهداكنندگان یا فردی كه دچار مرگ مغزی شده، وجود داشته باشد كه با كلیه بیمار سازگار باشد.
- شناسایی و درمان علائم و عوارض نارسایی مزمن کلیه که شامل درمان خارش پوست، کمخونی، اختلالات کلسیم و فسفر و بررسی و درمان اختلالات قلبی- عروقی توصیه میشود.
- کنترل مناسب فشارخون برای کاهش سرعت پیشرفت بیماری کلیوی مزمن ضروری است.
- ایجاد آمادگی از نظر روحی برای مرحله انتهایی نارسایی مزمن کلیه و آشنایی با اقدامات جایگزینی مانند دیالیز یا پیوند
- ثبت دقیق میزان دریافت و دفع مایعات بیماران
- تزریق روزانه بیمار مبتلا به ادم و تحت درمان دیورتیک توصیه میشود.
- روزانه وزن شما اندازگیری میشود.
- آگاهی بیمار نسبت به زمان، مکان و شخص به صورت مداوم مورد بررسی قرار گیرد.
- در زمان استراحت در بستر نردههای کنار تخت بالا نگه داشته شوند.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- در خصوص رژیم غذایی و تعادل مایعات و الکترولیتها (رژیم غذایی با محدودیت پروتئین، پتاسیم، نمک و مایعات) از پزشک خود یا متخصص تغذیه مشورت بگیرید. برای کاهش تشنگی از یخ خرد شده، میوه یخ و آبنبات ترش استفاده کنید.
- از مصرف مواد غذایی با نمک افزوده، فست فودها و از جمله غذاهای آماده، غذاهای منجمد، سوپهای کنسروی و دارای سدیم و پتاسیم بالا مانند چیپس، پفک، سوسیس وکالباس، زیتون، خیار شور، سسها، ربهای آماده، ماهی شور و دودی، چوب شور، آب گوشت و سبزیجات پرپتاسیم، اسنکهای نمکی، سبزیجات کنسروی و گوشتها و پنیرهای فراورده شده آماده استفاده نکنید.
- با کسب اجازه از پزشک خود، حداقل 30 دقیقه در اغلب روزهای هفته (حداقل 3 روز در هفته) فعالیت بدنی داشته باشید.
- خواب شبانه را افزایش داده و در طی روز نیز زمانهایی را برای استراحت در نظر بگیرید.
- مراقبت دقیق از پوست جهت پیشگیری از بروز زخم به دلیل خشکی و تورم بسیار اهمیت دارد.
- ماساژ برجستگیهای استخوانی، تغییر وضعیت مکرر و پهلو به پهلو شدن در زمان استراحت در بستر و استحمام با آب سرد، استفاده از کرمها و مرطوب کنندهها راحتی بیمار را تامین کرده و از شکنندگی پوست و ایجاد زخم جلوگیری میکند.
- بهداشت پوست را رعایت کنید و از صابونهای ملایم در هنگام استحمام استفاده کنید.
- خارش پوست به علت رسوب سموم محرک در بافتهای بدن، ایجاد میشود. سعی کنید با ناخن پوست را نخارانید و با کمپرس سرد مرطوب و یا اعمال فشار بر ناحیه، خارش را برطرف نمایید.
- اندازه گیری و ثبت دقیق و روزانه وزن توصیه میشود.
- با استفاده از لیوانهای مدرج میزان مایعات مصرفی و ادرار دفعی خود را در هر روز اندازه گیری و ثبت کنید و هر گونه افزایش یا کاهش میزان ادرار نسبت به مایعات خوراکی را حتما به پزشك اطلاع دهید.
- در مورد مسافرتهای هوایی با پزشک معالج خود مشورت کنید.
- عملکرد تنفسی بیمار را مورد توجه قرار دهید، تغییر وضعیت مکرر و پهلو به پهلو شدن در زمان استراحت در بستر و انجام سرفه موثر و تمرینات تنفسی (5 دم عمیق محکم، آرام و شمرده و بازدم با لب غنچهای به صورت فوت کردن آرام و طولانی) و فیزیوتراپی ریه از جمع شدن ریهها و عفونت تنفسی پیشگیری میکند.
- اعضای خانواده را از شرایط خود آگاه کنید، آنها به درمان شما کمک کرده و حمایت عاطفی- روانی شما را تامین میکنند.
- از مصرف خودسرانه دارو بدون تجویز پزشک خودداری کنید و به طور دقیق دستورات پزشک را رعایت کنید.
- اگر مجبور به استراحت در بستر هستید، به منظور پیشگیری از لخته شدن خون در وریدهای اندام تحتانی، ماساژ بدن و انتهاها با روغن یا لوسیون بدن، انجام دامنه حرکتی همه مفاصل و تمرینات انقباض و انبساطی همه عضلات بدن را حتما انجام دهید.
- در صورتی که جهت انجام دیالیز برای شما فیستول یا گرافت یا کاتتر تعبیه شده است میتوانید در این خصوص آگاهی لازم را کسب کنید.
جهت جلوگیری از پیشرفت نارسایی مزمن کلیه اقدامات زیر را انجام دهید:
- کنترل دقیق فشارخون، کنترل دقیق قند خون، کنترل مناسب چربیهای خون، پرهیز از مواد غذایی مضر برای کلیهها، قطع سیگار
در صورت مشاهده موارد زیر به بیمارستان و یا پزشک مراجعه کنید
- کوتاهی تنفس، تنگی نفس، کاهش یا افزایش حجم ادرار، قطع ادرار
- تب، لرز
- سردرد یا درد عضلانی، احساس درد بعد از ادرار کردن، درد شدید پهلو
- افزایش ناگهانی وزن، تورم انتهاها (پا، مچ، قوزک و گاهی اوقات دستها و ورم در اطراف چشم)، ناحیه تناسلی و صورت
- ضعف، بیحالی، خواب آلودگی، کاهش تمرکز و سطح هوشیاری
- علایم افزایش فشارخون (سردرد، سرگیجه، خونریزی از بینی، گر گرفتگی)
- سایر علائم جدید و نگران کننده و یا اورژانسی