دهیدراسیون اختلالی است که بر اثر از دست رفتن بیش از حد مایعات بدن، تا حدی که دیگر بدن به اندازه کافی آب و مایعات نداشته باشد تا وظایف طبیعی خود را انجام دهد، رخ می‌دهد.

هر کسی ممکن است دچار کم آبی شود، اما کودکان، افراد مسن و افراد مبتلا به بیماری مزمن بیشتر در معرض خطر هستند. دهیدراسیون خفیف تا متوسط را می‌توان با نوشیدن مایعات بیشتر برطرف کرد، اما دهیدراسیون شدید نیاز به درمان فوری دارد.

علائم و نشانه‌ها

علائم دهیدراسیون خفیف تا متوسط عبارتند از:

• تشنگی
• خشکی یا چسبندگی دهان
• خواب آلودگی یا خستگی
• کاهش دفع ادرار
• در نوزادان، خیس نشدن پوشک به مدت سه ساعت
• گریه‌ی بدون اشک
• خشک شدن پوست
• سردرد
• یبوست
• سرگیجه یا سبکی سر

علائم دهیدراسیون شدید عبارتند از:

• تشنگی شدید
• ایرادگیری افراطی یا خواب آلودگی در نوزادان و کودکان
• تحریک پذیری و سردرگمی در بزرگسالان
• خشکی دهان، پوست و غشاهای مخاطی
• ادرارخیلی کم
• چشم‌های گود رفته
• پوست خشک و چروک خورده
• فشارخون پایین
• ضربان قلب سریع
• تنفس سریع
• گریه بدون اشک
• تب
• در موارد جدی‌تر، هذیان یا بی‌هوشی

بهترین شاخص، رنگ ادرار است، رنگ روشن ادرار بدین معنی است که شما شما دچار کم آبی نیستید، در حالی که رنگ زرد یا کهربایی تیره معمولا علامت کم آبی بدن است.

علل شایع

کم آبی بدن زمانی که آب به اندازه کافی در طول روز به بدن نرسد، رخ می‌دهد. گاهی اوقات دهیدراسیون به علت دلایل ساده رخ می‌دهد، به عنوان مثال: مصرف نکردن آب به اندازه کافی به دلیل مریضی و یا مشغله کاری، یا اینکه آب آشامیدنی سالم به هنگام سفر یا پیاده‌روی در دسترس نباشد.

سایر علل کم آبی عبارتند از:

• اسهال و استفراغ شدید

اسهال حاد می‌تواند باعث از دست دادن آب و الکترولیت در یک زمان کوتاه شود. اگر اسهال همراه با استفراغ باشد، مایعات و مواد معدنی بیشتری از دست می‌رود.

• تب

به طور کلی، تب بالا باعث از دست دادن آب بیشتر می‌شود. اگر فرد علاوه بر تب، دچار اسهال و استفراغ شود، ممکن است مایعات بیشتری را از دست بدهد.

• عرق کردن بیش از حد

تعریق فراوان باعث کم آبی بدن می‌شود. اگر شما فعالیت شدید انجام دهید و مایعات از دست رفته جایگزین نشود ممکن است دچار دهیدراسیون شوید.

• افزایش ادرار

ممکن است به علت دیابت تشخیص داده نشده یا کنترل نشده دچار این وضعیت شوید. برخی داروها، مانند داروهای فشارخون منجر به دفع ادرار و تعرق بیش از حد طبیعی می‌شوند.

عوامل تشدید کننده خطر

دهیدراسیون می‌تواند همه افراد را درگیر کند. اما افراد خاصی بیشتر در معرض این بیماری هستند، از جمله:

• نوزادان و کودکان

نوزادان و کودکان به دلیل وزن بدن نسبتا کم و گردش بالای آب و الکترولیت‌ها بیشتر در معرض آسیب پذیری هستند .

• افراد مسن

با افزایش سن، فرد بیشتر مستعد ابتلا به کم آبی بدن قرار دارد.

• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن

ابتلا به بیماری دیابت کنترل نشده یا درمان نشده، سایر بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی و نارسایی قلبی، می‌تواند فرد را بیشتر در معرض خطر دهیدراسیون قرار دهد. حتی یک گلودرد یا سر درد می‌تواند باعث کم آبی بدن شود، زیرا هنگام بیماری فرد کمتر تمایل به نوشیدن آب دارد.

• ورزش‌های استقامتی

ورزش کردن می‌تواند منجر به کم آبی بدن شود، به ویژه در محیط‌های گرم، مرطوب و یا در ارتفاعات بالا. اما ورزشکارانی که در دو ماراتون، ورزش‌های سه گانه، کوه نوردی و مسابقات دوچرخه سواری مشارکت می‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند.

• افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کنند.

زندگی، کار و ورزش در ارتفاعات بالا می‌تواند باعث  مشکلات عدیده‌ای شود. یکی از این علائم کم آبی بدن است .

عوارض احتمالی

کم آبی بدن می‌تواند به عوارض زیر منجر شود:

• آسیب در اثر گرمای زیاد

اگر به هنگام انجام ورزش به اندازه کافی مایعات مصرف نشود، ممکن است فرد دچار گرفتگی و خستگی عضلات شود.

• التهاب مغز (ادم مغزی)

 گاهی اوقات، هنگامی که آب از دست رفته مجددا به بدن برمی‌گردد، بدن سعی می‌کند بیش از حد آب  به سلول‌ها برساند. این می‌تواند منجر به متورم شدن و پارگی سلول‌ها شود.

• تشنج

الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم و سدیم به حمل پیام‌های الکتریکی از سلولی به سلول دیگر کمک می‌کنند. اگر الکترولیت‌ها از تعادل خارج شوند، پیام‌رسانی دچار اختلال شده و ممکن است منجر به انقباض عضلات غیرارادی و از دست دادن هوشیاری شود.

• شوک حجم خون پایین (شوک هیپوولمیک)

 این یکی از جدی‌ترین عوارض از کم آبی بدن است زمانی که حجم خون پایین باشد باعث افت فشارخون و کاهش میزان اکسیژن در بدن می‌شود.

• نارسایی کلیه

 این مشکل زمانی که کلیه‌ها دیگر قادر به دفع مایعات اضافی و مواد زائد از خون نیستند، رخ می‌دهد.

• مخاطرات جانی

هنگامی که کم آبی شدید به سرعت و به طور مناسب درمان نشود، می‌تواند منجر به مخاطرات تهدید کننده زندگی شود.

تشخیص

پزشک اغلب می‌تواند بر اساس علائم جسمانی و علائمی مانند کم ادراری، چشم‌های گود رفته و پوست که فاقد کشش طبیعی و انعطاف پذیری باشد، این بیماری را تشخیص دهد. اگر آب بدن کم شود، به احتمال زیاد فرد دچار افت فشارخون، ضربان قلب سریع‌تر از حد طبیعی و کاهش جریان خون به ویژه به هنگام راه رفتن و ایستادن می‌شود.

برای کمک به تشخیص این شرایط پزشک ممکن است آزمایشاتی را انجام ‌دهد که عبارتند از:

• آزمایش خون

نمونه خون ممکن است برای برخی از عوامل، از جمله بررسی سطح الکترولیت به ویژه سدیم و پتاسیم و چگونگی کارکرد کلیه‌ها انجام شود.

• آزمایش ادرار

آزمایشات انجام شده بر روی ادرار نشان می‌دهد که آیا فرد دچار کم آبی شده است یا خیر و تا چه حد؟ اگر مشخص نشود که چرا کم آبی رخ داده است، پزشک ممکن است آزمایش‌های اضافی به منظور بررسی مشکلات دیابت، کبد یا کلیوی را توصیه نماید.

درمان

تنها درمان موثر کم آبی جایگزین کردن مایعات و الکترولیت‌های از دست رفته می‌باشد. بهترین روش درمانی بستگی به سن، شدت کم آبی بدن و علت آن دارد.

درمان کم آبی در کودکان بیمار

دکتر ممکن است پیشنهادات خاصی را برای درمان کم آبی در کودکان توصیه نماید، اما برخی از دستورالعمل‌های کلی شامل موارد زیر می‌شود:

• استفاده از محلول خوراکی

می‌توان برای درمان نوزادان و کودکان که مبتلا به اسهال و استفراغ یا تب شده اند از محلول خوراکی استفاده نمود. این محلول خوراکی شامل آب و نمک در نسبت خاص برای جایگزین کردن مایعات و الکترولیت ها استفاده می‌شود.

• به اندازه کافی از این محلول خوراکی استفاده نمائید.

پزشک ممکن است مقادیر خاصی را با توجه به سن و میزان کم آبی بدن کودک تجویز نماید. هنگامی که فرزند شما دچار استفراغ شده است، سعی کنید مقدار بسیار کمی از محلول خوراکی را در فواصل منظم با یک قاشق مربا خوری هر چند دقیقه به کودک خود بدهید. اگر فرزند شما نتوانست این محلول را بخورد و استفراغ کرد،30 تا 60 دقیقه صبر کنید و دوباره امتحان کنید.

• ادامه شیردهی

هنگامی که کودک بیمار است، شیردهی را متوقف نکنید. اما می‌توانید محلول مایع خوراکی در یک بطری ریخته و به کودک خود دهید. لاکتوز می‌تواند در زمان اسهال دیرتر هضم، و اسهال را بدتر کند. هرگز محلول توصیه شده را بیش از حد رقیق نکنید.

• اجتناب از خوردن غذاها و نوشیدنی‌های خاص

بهترین راه درمان برای بهبودی کودک بیمار استفاده از یک محلول خوراکی است. آب ساده می‌تواند جایگزین مناسبی برای الکترولیت‌ها از دست رفته باشد. شیر، نوشیدنی‌های کافئین‌دار، آب میوه نمی‌توانند جایگزین مناسبی برای کم آبی بدن باشند و یا حتی ممکن است علائم اسهال در کودکان را بدتر کند.

درمان کم آبی بدن در بزرگسالان بیمار

اکثر بزرگسالان با دهیدراسیون خفیف تا متوسط ​در نتیجه اسهال، استفراغ یا تب می‌توانند با نوشیدن آب فراوان و یا دیگر مایعات بهبود ببخشند. مایعات خاص، مانند آب میوه، نوشابه‌های گازدار و یا قهوه، می‌تواند باعث بدتر شدن اسهال شوند.

درمان کم آبی شدید

کودکان و بزرگسالان که به شدت دچار کم آبی شده باشند باید اورژانسی تحت درمان قرار گیرند و به سرعت به بیمارستان منتقل شوند. با تزریق نمک و مایعات از طریق ورید می‌توان این کم آبی را درمان کرد.