سرطان خون یا لوسمی، سرطانی است که در بافت‌های خون‌ساز آغاز می‌شود. سرطان خون انواع مختلفی دارد. برخی از انواع این سرطان در کودکان و برخی دیگر در بزرگسالان شایع‌تر است.

سرطان خون یا لوسمی، گلبول‌های سفید خون را درگیر می‌کند. سلول‌های سفید خون مسئول مبارزه با عفونت می باشند و هنگامی که بدن به آن ها نیاز داشته باشد، به طور طبیعی از طریق تقسیم سلولی تکثیر و رشد می‌کنند. اما در افراد مبتلا به لوسمی، مغز استخوان به طور ناهنجار و غیرطبیعی، سلول سفید خون تولید می‌کند که به درستی عمل نمی‌کنند.

درمان لوسمی بسیاره پیچیده است و به نوع لوسمی و سایر عوامل بستگی دارد.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌ها سرطان خون بسیار مختلف است و به نوع آن بستگی دارد. علائم شایع در این نوع سرطان عبارتند از:

• تورم غدد لنفاوی که معمولا بدون درد است (مخصوصا غدد لنفاوی گردن یا زیر بغل)
• تب یا تعرق شبانه
• عفونت‌های پی در پی
• احساس خستگی یا ضعف
• به آسانی دچار خونریزی و کبودی شدن (خونریزی لثه‌ها، لکه‌های ارغوانی رنگ روی پوست یا نقاط کوچک قرمز زیر پوست)

• تورم یا ناراحتی در شکم (ناشی از تورم طحال یا کبد)
• کاهش وزن بی‌دلیل
• درد استخوان و مفاصل

علل شایع

علت اصلی سرطان خون هنوز به طور دقیق مشخص نشده است، اما به نظر می‌رسد که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن دخیل هستند.

پزشکان، لوسمی را بر اساس سرعت پیشروی و نوع سلول‌های درگیر شده دسته‌بندی می‌نمایند.

انواع دسته‌بندی شده بر اساس سرعت پیشروی عبارتند از:

• سرطان خون (لوسمی) مزمن

در مراحل ابتدایی سرطان، سلول‌های خونی سرطانی هنوز قادرند برخی از وظایف گلبول‌های سفید را انجام دهند. گاهی اوقات در فرد مبتلا، در ابتدا هیچ علامتی بروز نمی‌یابد. پزشکان، اغلب در معاینه‌های معمولی، پیش از آن که علامتی بروز یابد، متوجه سرطان خون (لوسمی) مزمن می‌شوند. لوسمی مزمن، به مرور وخیم‌تر می‌شود. با افزایش تعداد سلول‌های سرطانی در خون، علائمی مانند تورم غدد لنفاوی یا عفونت در بیماری بروز می‌یابند.

• سرطان خون (لوسمی) حاد

سلول‌های خونی سرطانی هیچ یک از وظایف گلبول‌های سفید طبیعی را انجام نمی‌دهند. تعداد سلول‌های خونی سرطانی به سرعت افزایش می‌یابد. سرطان خون (لوسمی) حاد معمولا به سرعت وخیم‌تر می‌شود.

دسته دوم سرطان‌های خون که بر اساس نوع گلبول سفید مبتلا می‌باشد، عبارتند از:

• سرطان خون لنفوئید یا لنفوسیتیک

سرطان خونی که سلول‌های لنفاوی را درگیر می‌کند.

• سرطان خون میلوئید یا میلوزنوس

سرطان خونی که سلول‌های میلوئید را درگیر می‌کند.

انواع سرطان خون

انواع اصلی سرطان خون یا لوسمی عبارتند از:

• لوسمی لنفوسیتیک مزمن (CLL)

سلول‌های لنفاوی را درگیر می‌کند و معمولا به کندی گسترش می‌یابد. در بیشتر موارد، افراد مبتلا به این سرطان بالای 55 سال سن دارند. کودکان تقریبا هرگز به این سرطان مبتلا نمی‌شوند.

• لوسمی میلوئید مزمن (CML)

سلول‌های میلوئید را درگیر می‌کند و گسترش آن در مراحل اولیه‌ی بیماری کند است. این نوع سرطان عمدتا بزرگسالان را درگیر می‌کند.

• لوسمی لنفوسیتیک – تلنفوبلاستیک حاد (ALL)

سلول‌های لنفاوی را درگیر می‌کند و گسترش آن در مراحل اولیه بیماری کند است.

• لوسمی میلوئید حاد (AML)

سلول‌های میلوئید را درگیر می‌کند و به سرعت گسترش می‌یابد. این نوع سرطان هم بزرگسالان و هم اطفال را گرفتار می‌کند.

• لوسمی سلول مویی

گونه ای نادر از سرطان‌های خون مزمن است

عوامل تشدید کننده خطر

عوامل تشدید کننده این سرطان عبارتند از:

• شیمی‌درمانی

افراد مبتلا به سرطانی که برخی داروهای ضد سرطان را مصرف می‌کنند، گاهی اوقات بعدها دچار سرطان‌های خون لوسمی میلوئید حاد (AML) یا لوسمی لنفوسیتیک حاد (ALL) می‌شوند. به عنوان مثال، درمان با داروهایی موسوم به مواد آلکیله کننده یا مهارکننده‌های توپوایزومراز، کمی خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد را افزایش می‌دهد.

• سندرم داون و اختلالات ژنتیکی

سندرم داون و برخی دیگر از بیماری‌های وراثتی، خطر ابتلا به سرطان خون (لوسمی) حاد را افزایش می‌دهند.

• در معرض مواد شیمیایی قرار داشتن

سر و کار داشتن با موادی چون بنزن در محیط کار موجب ابتلا به بعضی از سرطان‌های خون می‌شود. بنزن یک ماده‌ی پرکاربرد در صنایع شیمیایی است. این ماده در دود سیگار و بنزین نیز وجود دارد.

• استعمال سیگار و دخانیات

کشیدن سیگار خطر ابتلا به سرطان خون لوسمی میلوئید حاد (AML) را افزایش می‌دهد.

• سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سرطان خون (لوسمی)

ابتلای بیش از یک نفر از یک خانواده به سرطان خون، بسیار نادر است. اگر چنین موردی پیش بیاید، احتمالا در مورد سرطان خون لوسمی لنفوسیتیک مزمن (CLL) خواهد بود. با وجود این، افراد بسیار اندکی هستند که به سرطان خون (لوسمی) مبتلا باشند و پدر، مادر، خواهر، برادر یا فرزندشان نیز به این سرطان مبتلا شود.

داشتن یک یا چند عامل خطرزا به معنای ابتلای قطعی فرد به سرطان خون نمی‌باشد. بیشتر افرادی که با عوامل خطرزا سر و کار دارند، هرگز به سرطان خون مبتلا نمی‌شوند.

عوارض احتمالی

سرطان خون (لوسمی) و درمان آن منجر به بروز مشکلات دیگر برای سلامتی می‌شوند. شما می‌توانید پیش از درمان، در حین درمان یا پس از آن از مراقبت‌های حمایتی بهره‌مند شوید.

مراقبت‌های حمایتی، درمانی است برای پیشگیری یا نابودی عفونت‌ها، مهار درد و علائم دیگر بیماری، کم کردن عوارض جانبی درمان و کمک به بیمار برای کنار آمدن با احساساتی که معمولا تشخیص سرطان به همراه دارد. شما می‌توانید از مراقبت حمایتی، جهت پیشگیری یا مهار این مشکلات و بهبود آسایش و کیفیت زندگی خود در طول درمان بهره‌مند شوید.

• عفونت‌ها

از آنجا که مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) بسیار آسان دچار عفونت می‌شوند، برای آن‌ها آنتی‌بیوتیک و سایر داروها تجویز می‌شود. برای برخی افراد واکسن ضدآنفولانزا و پنومونی، تجویز می‌شود. معمولا گروه مراقبت‌کننده از سلامتی به شما توصیه می‌کنند که از مکان‌های شلوغ و افرادی که سرما خورده‌اند یا به بیماری مسری دیگری مبتلا هستند، دوری کنید.

• کم‌خونی و خونریزی

کم‌خونی و خونریزی مشکلات دیگری هستند که اغلب به مراقبت حمایتی نیاز دارند. شاید هم نیاز به تزریق گلبول‌های قرمز خون یا پلاکت داشته باشید. این تزریق خون به درمان کم‌خونی کمک می‌کند و از خطر خونریزی شدید می‌کاهد.

• مشکلات دندان

سرطان خون (لوسمی) و شیمی‌درمانی باعث می‌شود که دهان حساس و به آسانی دچار عفونت شود و احتمال خونریزی آن افزایش یابد. پزشکان اغلب به بیماران توصیه می‌کنند که یک معاینه‌ی کامل دندانی انجام دهند و در صورت امکان، اقدامات لازم دندانپزشکی را پیش از آغاز شیمی‌درمانی انجام دهند. دندان‌پزشکان به بیماران نحوه‌ی تمیز و سالم نگه داشتن دهان را در طول درمان نشان می‌دهند.

تشخیص

گاهی، پزشک پس از انجام یک آزمایش خون ساده متوجه سرطان خون (لوسمی) می‌شود. اگر علائم مربوط به سرطان خون (لوسمی) در شما وجود داشته باشد، پزشک تلاش می‌کند تا دلیل مشکلات شما را بیابد. پزشک معمولا از پیشینه‌ی پزشکی خود یا خانواده‌تان می‌پرسد. ممکن است معاینات زیر هم برای شما انجام شود‌:

• معاینات بدنی

پزشک، بدنتان را معاینه می‌کند تا مشخص شود در غدد لنفاوی، طحال یا کبد، تورم وجود دارد یا خیر.

• آزمایش خون

در آزمایشگاه، آزمایش شمارش سلول‌های خونی (CBC) انجام می‌شود تا تعداد گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های خون شما سنجیده شود. سرطان خون (لوسمی) موجب تولید تعداد بسیار زیادی گلبول سفید در خون می‌شود. همچنین موجب کاهش میزان هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها نیز می‌شود.

• نمونه‌برداری از مغز استخوان

پزشک از سوزنی بسیار ضخیم و توخالی برای برداشتن تکه‌ای از استخوان و مغز استخوان استفاده می‌کند.

درمان

مبتلایان به سرطان خون (لوسمی)، راه‌های درمانی متعددی دارند. این گزینه‌ها شامل انتظار تحت نظارت، شیمی‌درمانی، هدف‌درمانی (تارگت‌تراپی)، درمان بیولوژیک، پرتودرمانی و پیوند سلول‌های بنیادی می‌باشند. اگر طحال بیمار بزرگ شود، پزشک پیشنهاد می‌کند با جراحی آن را بردارند. گاهی ترکیبی از این روش‌های درمانی را بکار می‌گیرند.

درمان‌های رایج در این زمینه عبارتند از:

• شیمی‌درمانی

بسیاری از مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند. در شیمی‌درمانی برای از بین بردن سلول‌های خونی سرطانی از دارو استفاده می‌شود. با توجه به نوع سرطان خون، یک دارو یا ترکیبی از دو یا چند دارو برای بیمار تجویز می‌شود.

• درمان بیولوژیک

برای برخی مبتلایان به سرطان خون، داروهایی به نام درمان بیولوژیک تجویز می‌شود. درمان بیولوژیک سرطان خون، درمانی است که سیستم دفاعی طبیعی بدن را برای مقابله با سرطان تقویت می‌کند. یک نوع داروی درمان بیولوژیک، ماده‌ای به نام پادتن تک دودمانی است. عوارض جانبی درمان بیولوژیک با توجه به نوع دارو و در افراد مختلف متفاوت است.

درمان‌های بیولوژیک معمولا موجب کهیر یا تورم در ناحیه‌ی تزریق می‌شود. این داروها همچنین موجب سردرد، درد عضلات، تب یا ضعف می‌شوند. گروه مراقبت‌کننده از بیمار، خون بیمار را برای کشف نشانه‌های کم‌خونی و مشکلات دیگر آزمایش می‌کنند.

• درمان هدفمند

برای مبتلایان به لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) و برخی از مبتلایان به لوسمی لنفوسیتیک حاد (ALL) داروهایی به نام هدف‌درمانی (تارگت‌تراپی) تجویز می‌شود. در روش هدف‌درمانی، از داروهایی استفاده می‌کنند که جلوی رشد و گسترش سلول‌های خونی سرطان را می‌گیرند. عوارض جانبی این روش شامل تورم، نفخ و افزایش وزن ناگهانی است. هدف‌درمانی موجب کم‌خونی، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، گرفتگی عضلات یا کهیر می‌شود.

• پرتودرمانی

در پرتودرمانی، از اشعه‌هایی با انرژی زیاد برای نابودی سلول‌های خونی سرطانی استفاده می‌شود. پرتودرمانی در بیمارستان یا کلینیک انجام می‌شود. در برخی افراد، ناحیه‌ی طحال، مغز یا بخش‌های دیگر بدن که در آن‌ها تجمع سلول‌های خونی سرطانی وجود دارد، تحت تابش اشعه قرار می‌گیرند که از دستگاهی بزرگ منتشر شده است.

این نوع درمان، 5 روز در هفته و به مدت چند هفته انجام می‌شود.

• پیوند سلول‌های بنیادی

برخی مبتلایان به سرطان خون (لوسمی) باید پیوند سلول‌های بنیادی انجام دهند. پیوند سلول‌های بنیادی به بیمار این امکان را می‌دهد که بتوانند تحت درمان با میزان بالای دارو، اشعه یا هردو قرار بگیرند. میزان بالای این درمان‌ها هم سلول‌های خونی سرطانی و هم سلول‌های خونی سالم را در مغز استخوان از بین می‌برد. پس از دریافت شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هردو با میزان بالا، بیمار سلول‌های بنیادی را از طریق رگ خونی دریافت می‌کند (این عمل مانند انتقال خون است). سلول‌های بنیادی پیوندی، سلول‌های خونی جدید را می‌سازند. سلول‌های خونی جدید جای آن سلول‌هایی را می‌گیرند که بر اثر درمان از بین رفته‌اند.