دیسفاژی (مشکل بلع)،‌ یعنی بیمار برای ورود غذا‌ یا مایعات از دهان به درون معده زمان و تلاش بیشتری باید صرف کند. دیسفاژی ممکن‌ است با درد همراه باشد. در برخی موارد، قورت دادن غذا غیرممکن می‌شود.

گاهی اوقات هنگام سریع غذا خوردن‌ یا به خوبی نجویدن غذا، بلع مشکل پیدا می‌کند. در این‌ صورت دلیلی برای نگرانی نیست. اما دیسفاژی شدید ممکن‌ است مشکلات جدی ایجاد کند که نیازمند درمان است. دیسفاژی در هر سنی اتفاق می‌افتد اما در بزرگسالان شایع‌تر است.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های دیسفاژی شامل موارد زیر است:

• درد شدید وسرفه هنگام بلعیدن و قورت دادن غذا
• عدم توانایی در بلع و احساس گرفتگی در گلو
• احساس گیرکردن غذا در گلو‌ یا سینه ‌یا جلوی جناغ سینه
• سوزش سردل و برگشت غذا (ریفلاکس معده)
• کاهش وزن شدید

علل شایع

تعدادی از بیماری‌ها می‌توانند در بلع، اختلال ایجاد کنند. گاهی اوقات علت دیسفاژی مشخص نیست. دیسفاژی مری به معنی احساس چسبیدن ‌یا آویزان شدن غذا در انتهای گلو ‌یا قفسه‌ی سینه پس از بلع است. در برخی موارد دیسفاژی مری به دلیل:

• آشالازی

در این بیماری عضله‌ی پایین مری تنگ شده و غذا به سختی وارد معده می‌شود و ممکن‌است غذا به گلو برگردد. اگرعضلات دیواره‌ی مری ضعیف باشد، این بیماری در طول زمان بدتر می‌شود.

• گرفتگی (اسپاسم) منتشر عضلات غیرارادی مری

اسپاسم منتشر معمولاً پس از بلع، باعث انقباضات مری می‌شود. اسپاسم منتشر بر روی عضلات غیر ارادی در دیواره مری تحتانی تأثیر می‌گذارد و باعث مشکل در بلع می‌شود.

• تنگی مری

قطعات بزرگ غذا در مری تنگ شده ،گیر می‌کند. تومورها ‌یا زخم مری که به‌واسطه‌ی بیماری ریفلاکس معده (برگشت غذا ازمعده به مری) ایجاد شده‌اند، می‌توانند باعث تنگی مری شوند.

• تومورهای مری

مشکل بلع با وجود تومورهای مری بدتر می‌شود.

• اجسام خارجی

گاهی غذا ‌یا هر جسم خارجی، راه گلو‌ یا مری را می‌بندد. در افراد مسن که مشکل جویدن غذا دارند، تکه‌های غذا در گلو ‌یا مری گیر می‌کنند.

• حلقه‌ی مری

ناحیه‌ی نازک و باریک پایین مری (حلقه مری) می‌تواند عاملی برای گیر کردن غذا باشد.

• اسکلرودرمی

ایجاد بافت اسکار (جای زخم) مانند در مری باعث سفت شدن دیواره مری می‌شود و دریچه‌ی پایینی مری را ضعیف کرده و به اسید اجازه می‌دهد تا وارد مری شده و باعث سوزش سردل شود.

• پرتودرمانی

این روش درمانی سرطان، می‌تواند منجر به التهاب و ایجاد بافت اسکار در مری شود.

دیسفاژی دهانی- حلقی

مصرف برخی داروهای خاص می‌تواند باعث ضعیف شدن عضلات حلق شده و حرکت غذا از دهان به حلق و مری را مشکل کند. زمانی‌که بیمارتلاش می‌کند تا غذا را قورت دهد، دچار گرفتگی ‌یا سرفه می‌شود. همچنین آب و نوشیدنی وارد دستگاه تنفسی و بینی بیمار شده و منجر به پنومونی (ذات‌الریه) می‌ شود.

علل دیسفاژی دهانی- حلقی عبارتند از:

• اختلالات عصبی

بیماری‌های خاص مثل ام.اس، دیستروفی عضلانی (سفتی عضلات) و بیماری پارکینسون می‌تواند باعث دیسفاژی شود.

• آسیب‌های عصبی

آسیب‌های عصبی ناگهانی مثل سکته‌ی مغزی ‌یا آسیب مغز ‌یا نخاع می‌تواند بر توانایی بلع اثر بگذارد.

• سرطان

سرطان‌های خاص و برخی روش‌های درمانی سرطان مثل اشعه‌درمانی می‌تواند منجر به اختلال در بلع شود.

عوامل تشدید کننده خطر

• افزایش سن

افزایش سن و پارگی و فرسودگی مری و ابتلا به بیماری‌هایی مثل سکته‌ی مغزی ‌یا پارکینسون خطر دیسفاژی را زیاد می‌کند.

• برخی بیماری‌های خاص

افراد مبتلا به برخی اختلالات عصبی، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلالات بلع قرار دارند.

عوارض احتمالی

دیسفاژی منجر به موارد زیر می‌شود:

• سوء تغذیه، کاهش وزن و بی‌آب شدن بدن

دیسفاژی می‌تواند منجر به عدم رسیدن مواد غذایی و مایعات کافی به بدن شود.

• پنومونی (ذات‌الریه)

هنگامی‌که غذا ‌یا مایع وارد مسیر هوایی شود، پنومونی ایجاد می‌کند، زیرا غذا می‌تواند باکتری‌ها را وارد ریه‌ها کند.

• خفگی

وقتی غذا سفت باشد، ممکن‌است فرد دچار خفگی شود. اگر غذا راه تنفسی را به‌طور کلی مسدود کند و اگر کسی مانور‌هایملیخ (روشی برای خارج کردن جسم خارجی از گلو) را با موفقیت انجام ندهد، ممکن‌است مخاطرات شدیدی به وجود آید.

تشخیص

پزشک احتمالاً ‌یک معاینه‌ی جسمی‌ انجام می‌دهد و روش‌های تشخیصی متنوعی را برای تعیین علت دیسفاژی درخواست می‌کند. این روش‌ها عبارتند از:

• تصویربرداری با استفاده از باریم و اشعه‌ی ایکس

در این روش بیمار باید محلول باریم را بنوشد.این محلول باعث بهتر نشان داده شدن تصویر مری در عکس‌برداری خواهد شد.

• بررسی مراحل بلع

بعد از خوردن محلول حاوی باریم ازبیمار مرتباً عکس گرفته می‌شود تا حرکت غذا در مری مشخص شود.

• آندوسکوپی

در این روش، پزشک ‌یک لوله‌ی نرم و باریک را از طریق حلق وارد مری کرده و آن‌را مشاهده می‌کند. پزشک نمونه‌ای ازبافت مری را برای بررسی علت التهاب ‌یا باریک شدن مری ‌یا وجود تومور، برمی‌دارد وبه آزمایشگاه می‌فرستد.

• مانومتری (سنجش عضله‌ی مری)

در این روش ‌یک لوله‌ی باریک وارد مری شده که به‌ یک سرآن فشارسنج وصل می‌شود تا قدرت عضلات مر‌ی را در هنگام قورت دادن غذا بررسی کنند.

• اسکن‌های تصویری

این اسکن‌ها ممکن‌است شامل سی.تی.اسکن ‌یا ام.آر.آی (MRI) باشند، که تصاویری از مسیر عبور غذا تهیه کرده و به پزشک در معاینه‌ی حلق و مری کمک خواهند کرد.

درمان

درمان دیسفاژی به نوع ‌یا علت آن بستگی دارد:

دیسفاژی دهانی حلقی

در این مورد پزشک بیمار را به‌ یک متخصص گفتاردرمانی ‌یا متخصص گوارش ارجاع می‌دهد. درمان عبارت است از:

• تمرینات شنوایی

تمرینات خاصی ممکن‌است به هماهنگی عضلات بلع‌ یا اعصاب مربوط به بلع کمک کند.

• روش‌های آموزش بلع

ممکن‌است به بیمار روش‌های قرار دادن غذا در دهان‌ یا موقعیت بدن و سر برای کمک به بلع، آموزش داده شود.

دیسفاژی مری

روش‌های درمانی برای دیسفاژی مری ممکن‌است شامل موارد زیر باشد:

• گشادسازی مری

به منظور باز کردن گرفتگی دریچه‌ی مری‌ یا تنگی مری، پزشک با استفاده از‌یک لوله‌ی آندوسکوپ و‌یک بالون مخصوص، به آرامی‌ مری را گشاد می‌کند. به این ‌ترتیب که لوله را وارد مری کرده و سپس با استفاده از گاز، بالون را باد می‌کند.

• جراحی

به منظور درمان تومور مری ‌یا آشالازی، بیمار نیاز به جراحی دارد.

• داروها

مشکلات بلع مرتبط به بیماری ریفلاکس معده با داروهایی که اسید معده را کاهش می‌دهند، درمان می‌شوند.

دیسفاژی شدید

اگربیمار به دلیل دیسفاژی از خوردن و ‌یا نوشیدن مواد غذایی کافی خودداری کند، پزشک موارد زیر را توصیه می‌کند:

• استفاده از رژیم غذایی مایعات

این رژیم می‌تواند وزن بیمار را متعادل نگه دارد و همچنین از بی‌آبی بدن جلوگیری کند.

• استفاده از لوله‌ی غذایی

در موارد شدید ممکن‌است غذا را ازطریق ‌یک لوله وارد معده کنند.

جراحی

جراحی برای کاهش مشکلات بلع که به‌خاطر تنگی مری، انسداد گلو، فلج تارهای صوتی، ریفلاکس معده‌، آشالازی ‌یا سرطان ایجاد شده است، انجام می‌شود.

نوع جراحی بستگی به علت دیسفاژی دارد. برخی از انواع جراحی عبارتند از:

• بازکردن عضله انتهای مری

در این روش جراح با برش روی عضله‌ی انتهای مری، ورود غذا به معده را راحت‌ترمی‌کند.

• گشادسازی مری

پزشک‌ یک لوله‌ی باریک را وارد مری می‌کند و با استفاده از آن‌ یک بالون را به آرامی ‌باد کرده و مری را گشاد می‌کند. این درمان برای رفع تنگی دریچه‌ی انتهای مری، باریکی مری و حلقه‌ی مری استفاده می‌شود.

• استنت گذاری

در این روش پزشک ‌یک لوله‌ی فلزی ‌یا پلاستیکی را برای باز کردن گرفتگی و انسداد در مری قرار می‌دهد. برخی از استنت‌ها دائمی‌اند مثل استنت‌هایی که برای افراد مبتلا به سرطان مری قرار داده می‌شود، در حالی‌که دیگر استنت‌ها موقتی بوده و پس از مدتی توسط پزشک خارج خواهند شد.