گوارش بسیار مهم است؛ زیرا بدن به مواد مغذی حاصل از مواد غذایی و نوشیدنی نیاز دارد تا به درستی کار کند و سالم بماند. پروتئین‌ها، چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی و آب، مواد مغذی هستند. دستگاه گوارش مواد مغذی را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند تا بدن آن‌ها را برای تولید انرژی و رشد و ترمیم سلول‌ها، جذب و استفاده کند.

هر بخش از دستگاه گوارش به انتقال غذا و مایعات از طریق دستگاه گوارش، تجزیه مواد غذایی و مایعات به قسمت‌های کوچکتر یا هر دو مورد، کمک می‌کند. هنگامی که غذا به قدر کافی به قطعات کوچک خرد شود، بدن می‌تواند مواد غذایی حاصل از آن را جذب و به محلی که به آن نیاز است منتقل کند. روده بزرگ جذب کننده آب و دفع کننده مواد زائد حاصل از فرایند هضم است. اعصاب و هورمون‌ها نیز به کنترل فرایند هضم کمک می‌کنند.

دستگاه گوارش انسان از دهان تا مقعد امتداد دارد و از لوله‌ی گوارش و اعضای مرتبط با آن تشكیل می‌شود. لوله‌ی گوارش یك لوله پیچ خورده به طول حدود ۷ ‌متر است كه غذا در حین هضم شدن از آن عبور می‌كند. اعضاء دستگاه گوارشی شامل غدد بزاقی، غدد دیواره‌ی معده و روده، لوزالمعده (پانکراس) و کبد است. لوله‌ی گوارشی نیز شامل دهان، حلق، مری، معده، روده‌ی باریک، روده‌ی بزرگ و راست روده می‌شود. تقریبا تمامی قسمت‌های این لوله بسیار بلند، قابلیت انجام حركات عضلانی موجی شكلی را دارند كه حركات دودی نامیده شده و غذا را در طول لوله به جلو می‌رانند.

دستگاه گوارش حاوی میکروب‌هایی است که وجود آن‌ها برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها ضروری هستند. وظایف اصلی دستگاه گوارش، تجزیه غذا، جذب مواد مغزی، تنظیم سیستم ایمنی و ایجاد تعادل در ترکیب باکتری‌های دستگاه گوارش است.

هضم، فرآیند پیچیده‌ای برای تبدیل غذا به مواد مغذی است. بدن از مواد مغذی برای تأمین انرژی، رشد و ترمیم مورد نیاز برای زنده ماندن استفاده می‌کند.

اعضاء لوله گوارشی و عملکرد آنان

• دهان
  • دهان در واقع ورودی دستگاه گوارش به شمار می‌رود؛ غذا برای بلعیدن، بوسیله دندان‌ها و زبان با عمل جویدن به قطعات نرم و كوچك‌تر تبدیل می‌­شود.
  • غذای جویده شده در این قسمت با بزاق مخلوط می‌گردد تا راحت‌تر بلعیده شود.
  • در هنگام بلع، زبان لقمه غذا را از گلو به مری می‌­راند. در همین زمان، كام نرم حفره بینی را می‌­بندد و اپی گلوت (زبان کوچک) كه یك زائده كوچك غضروفی در پشت زبان است حركت می‌­کند و حنجره را می‌­بندد و به این ترتیب غذا وارد بینی یا حنجره نمی­‌شود.
• حلق

حلق به دنبال دهان قرار گرفته. حلق مانند یک راه عبور برای انتقال غذا از دهان به مری است.

• مری
  • غذا پس از عبور از حلق وارد لوله‌ای به نام مری می‌شود.
  • طول مری در افراد بزرگسال بین 23 تا 30 سانتی‌متر متغیر است.
  • قسمت مهمی از مری در گردن و قفسه سینه قرار دارد. در این قسمت تقریبا هیچ عملی در رابطه با هضم غذا انجام نمی‌شود.
  • در محل اتصال مری به معده دریچه عضلانی وجود دارد كه از برگشت غذا از معده به مری جلوگیری می‌کند.
  • در واقع مری به كمك حرکات دودی ماهیچه‌های حلقوی موجود در دیواره‌اش غذا را به سوی معده می‌فرستد؛ ضمناً ماده ترشح شده توسط غده‌های دیواره دستگاه گوارش باعث لغزیده شدن غذا می‌شود تا به راحتی در لوله مری حركت كند.

• معده
  • معده عضوی شبیه یك كیسه است كه دیواره‌ای عضلانی دارد.
  • داخل این عضو كیسه‌ایی شكل نیز از یك لایه بافت مخاطی پوشیده شده است كه وظیفه این لایه ترشح اسید و آنزیم‌های گوارشی می‌باشد.
  • آنزیم‌های گوارشی موادی هستند كه به هضم غذا و شكستن مولكول‌های بزرگ غذا به مولكول‌های کوچک‌تر قابل جذب، كمك می‌کنند.
  • معده نیز حركات موجی شكل خاص خود را دارد كه باعث مخلوط شدن غذا با اسید و آنزیم‌های گوارشی شده و در خرد كردن و آسیاب كردن ذرات غذایی كمك می‌کنند.
  • در این قسمت تا حدودی عملیات هضم غذا روی آن انجام می‌گردد. سپس معده با حركات موجی شكل خود غذا را به روده كوچك كه متصل به آن است تخلیه می‌کند.

• روده كوچك
  • روده كوچك یك لوله 6 متری پیچ در پیچ است و بیشترین نقش را در هضم و جذب غذا ایفا می‌کند انسان برای ادامه حیات حداقل به 100 سانتی‌متر از روده كوچك خود احتیاج دارد.
  • روده کوچک شامل اثنی عشر یا دوازدهه، ژژنوم یا تهی روده و ایلئوم یا دراز روده می‌­باشد.
  • اثنی عشر یا دوازدهه یا دئودنوم: به چند سانتی‌متر اول این لوله که کوتاه‌ترین قسمت روده کوچک می‌باشد اثنی‌عشر یا دوازدهه یا دئودنوم می‌گویند که به معده متصل بوده و غذا مستقیما از معده وارد آن می‌شود.
  • شیره‌های گوارشی شامل آنزیم‌های هضم كننده از یك غده نزدیك به نام لوزالمعده به اثنی عشر وارد می‌شوند. صفرا هم كه در واقع مایعی سبز رنگ است توسط كبد ساخته می‌شود و از طریق كیسه صفرا و مجرای صفراوی به داخل اثنی عشر ریخته می‌شود تا به هضم غذا کمک کند. دیواره روده كوچك نیز آنزیم‌های گوارشی ترشح می‌کند. بنابراین عملیات اصلی هضم غذا از ابتدای روده كوچك یعنی اثنی‌عشر شروع می‌شود.
  • وقتی که شیره گوارشی وظیفه خود را انجام داد، مواد غذایی اصلی به اجزاء ساده‌تر تجزیه می‌شوند که عبارتند از:
  • پروتئین‌ها به آمینو اسید‌ها تجزیه می‌شوند.
  • کربوهیدرات‌ها به گلوکز و سایر قندهای ساده‌تر تبدیل می‌گردند.
  • چربی‌ها به اسیدهای چرب و گلیسرول تجزیه می‌شوند.
  • ژژنوم یا تهی‌روده: قسمت میانی روده كوچك ژژنوم یا تهی‌روده نام دارد و غذای هضم شده از طریق دیواره روده كوچك به جریان خون وارد می‌شود تا به مصرف سلول‌های بدن رسیده و در نقاط لازم ذخیره شود.
  • دیواره روده‌ها دارای میلیون‌ها برجستگی انگشت مانند به نام پرز می‌باشد. این پرزها باعث می‌گردد تا جذب غذا بهتر صورت گیرد.
  • ایلئوم یا دراز روده: قسمت سوم روده كوچك ایلئوم یا دراز روده نام دارد، قسمت مهمی از جذب مواد چون كلسیم، ویتامین B₁₂ و … در این قسمت انجام می‌شود. غذا پس از درازروده كه قسمت انتهایی روده بزرگ می‌باشد از طریق یك دریچه عضلانی به روده بزرگ وارد می‌گردد.
• روده بزرگ یا كولون
  • روده بزرگ یا كولون یك لوله ضخیم‌تر اما كوتاه‌تر از روده كوچك است كه تقریباً یك متر و نیم طول دارد.
  • روده بزرگ شامل کولون، راست‌روده و مقعد می‌باشد.
  • آبی که برای هضم غذاها مورد استفاده قرار گرفته بود در روده بزرگ باز جذب می‌شود و باعث می‌گردد که مدفوع بدون آب و خشک ایجاد شود.
  • ابتدای روده بزرگ از قسمت پایین و راست شكم شروع شده و به سمت بالا می‌رود؛ این قسمت را كولون صعودی یا بالارو می‌نامند؛ سپس روده بزرگ عرض شكم را تا سمت چپ طی می‌کند كه این قسمت كولون عرضی نامیده می‌شود. قسمت بعدی كولون نزولی یا پایین‌رو است كه در واقع به قسمتی مارپیچ شكل به نام كولون سیگموئید می‌چسبد، كولون سیگموئید هم به ركتوم یا راست روده و به مقعد كه انتهای لوله بلند گوارشی است ختم می‌شود.
  • وظیفه اصلی روده بزرگ جذب مجدد آب موجود در غذا و همین‌طور بعضی از مواد لازم دیگر است.
  • مواد غذایی باقی مانده که قابل هضم و جذب نیستند تبدیل به مدفوع می­شوند.
  • وقتی مدفوع به راست روده می‌رسد، بر اثر انقباضات و واکنشی که در راست‌روده ایجاد می‌شود؛ ماهیچه‌های دریچه مقعد را شل می‌نماید و احساس دفع به شخص دست می‌دهد.
  • دریچه مقعدی از ماهیچه‌های حلقوی شکلی تشکیل شده که کنترل باز شدن و بسته شدن مقعد را در اختیار دارند. معمولاً حدود یک تا سه روز طول می‌کشد تا غذا از دهان به مقعد برسد. در واقع مدفوع در روده بزرگ تشكیل می‌شود و سپس از طریق ركتوم و مقعد به خارج دفع می‌گردد.

اعضاء گوارشی مرتبط

كبد، كیسه صفرا و لوزالمعده كه در قسمت فوقانی یا بالایی شكم قرار دارند، مایعات گوارش كننده را به درون دوازدهه ترشح می­‌كنند که به تجزیه شیمیایی غذا كمك می‌­كنند.

• کبد

كبد از محصولات گوارش برای ساخت پروتئین­‌هایی مثل پادتن­ها كه به مقابله با عفونت­‌ها كمك می‌­كنند و عوامل لخته كننده خون استفاده می­‌كند. كبد همچنین سلول­‌های خونی فرسوده را تجزیه می­‌كند و مواد اضافی را به صورت صفرا دفع می­‌كند كه دركیسه صفرا ذخیره می­‌شوند و در گوارش چربی­‌ها نقش دارند.

• صفرا

ورود غذا به دوازدهه که اولین قسمت روده كوچك است؛ كیسه صفرا را تحریك می­كند تا از طریق مجرای صفراوی، صفرا را به درون دوازدهه بریزد.

• لوزالمعده

لوزالمعده،‌ مایعات گوارش كننده قدرتمندی را ترشح می‌­كند كه در هنگام ورود غذا به دوازدهه، وارد آن می‌شوند. این مایعات، همراه با مایعات گوارش كننده‌ای كه به وسیله سطح داخلی روده تولید می‌شوند، كمك می‌كنند تا مواد غذایی به موادی تجزیه شوند كه جذب خون شده و به كبد برده شوند. در واقع هر قسمت از دستگاه گوارش وظیفه‌ای برعهده دارد که در صورت انجام ندادن درست وظیفه به هر علت بیماری­‌های دستگاه گوارش ایجاد می‌گردد.