آپنه خواب یکی از اختلالات خواب است که با قطع تنفس‌های پی‌درپی در طول خواب همراه است. در صورتی که فرد علائمی همانند خروپف با صدای بلند و یا احساس خستگی زیاد پس از بیدار شدن دارد؛ ممکن است به این بیماری مبتلا باشد. انواع متفاوتی از آپنه خواب وجود دارد ولی آپنه خواب انسدادی نوع رایج‌تر آن است و زمانی اتفاق می‌افتد که ماهیچه‌های گلو سست می‌شوند و راه هوا را به هنگام خواب می‌بندند. بارزترین نشانه‌ی آپنه خواب خروپف در هنگام خواب است.

هر کسی می‌تواند به این اختلال دچار شود ولی شیوع آن در میان میانسالان، سالمندان و افراد چاق بیش از دیگران است. برای درمان آپنه خواب انسدادی از وسایلی برای بازنگاه داشتن راه هوایی استفاده می‌شود که فک را به سمت جلو حرکت می‌دهند و البته تعدادی از افراد هم تحت جراحی قرار می‌گیرند و ساختار بینی، دهان و یا گلوی آن‌ها تغییر می‌کند.

در صورت احتمال ابتلا به هر کدام از انواع آپنه خواب، توصیه می‌شود به پزشک مراجعه شود. درمان در کاهش علائم موثر خواهد بود و از بروز مشکلات قلبی و دیگر پیامدها جلوگیری خواهد کرد.

علائم و نشانه‌ها

نشانه‌های آپنه خواب انسدادی عبارتند از:

• خر و پف با صدای بلند
• توقف تنفس درطی خواب که فرد دیگری مشاهده می‌کند.
• بیداری‌های ناگهانی به همراه کمبود نفس که بیش‌تر نشان‌دهنده آپنه خواب مرکزی است.
• بیدار شدن با خشکی دهان و یا گلودرد
• سردردهای صبحگاهی
• بی‌خوابی و یا دشواری در خواب در طی شب
• خواب آلودگی شدید روزانه
• اختلالات تمرکز در طی روز بعد
• کج خلقی و یا افسردگی

علل شایع

این بیماری زمانی بروز می‌کند که عضلات پشت گلو که از کام نرم حفاظت می‌کنند، سست شوند.
زمانی که این ماهیچه‌ها سست می‌شوند، راه تنفسی نازک شده و یا بسته می‌شود و فرد نمی‌تواند میزان کافی از هوا را در طی 10 تا 20 ثانیه تنفس کند و به همین دلیل میزان اکسیژن داخل خون کاهش می‌یابد. مغز نیز این ناتوانی را درک کرده و فرد را بیدار می‌کند تا بتواند مجدداً راحت نفس بکشد. این بیداری معمولاً خیلی کوتاه است و فرد آن را به یاد نمی‌آورد.
ممکن‌است فرد با کمبود نفس گذرا بیدار شود که به سرعت بهبود می‌یابد و صدایی همانند حالت خفگی و یا خروپف تولید می‌شود.
در این حالت احتمالاً فرد صدای خفه‌شدگی و یا خروپف و یا صداهای مشابه را تولید می‌کند و می‌تواند بین پنج تا سی دقیقه و یا بیش از یک ساعت بعد تکرار شود. این توقف‌ها باعث می‌شود تا کیفیت خواب فرد کاهش یابد و به همین دلیل است که در طی روز بعد احساس خواب‌آلودگی می‌کند.

عوامل تشدید کننده خطر

احتمال بروز آپنه خواب برای همه وجود دارد ولی تعدادی از عوامل این احتمال را افزایش می‌دهند:

• چاقی

حدود نیمی از افراد مبتلا به این اختلال چاق هستند و مواد چربی انباشته شده در ناحیه دور قسمت بالایی راه هوایی می‌تواند باعث قطع تنفس شود.

• اندازه گردن

افراد با گردن‌های بزرگ‌، معمولاً راه‌های هوایی نازک‌تری دارند

• تنگی راه هوایی

این حالت می‌تواند ارثی باشد و ممکن‌است لوزه‌ها یا لوزه سوم متورم شده و راه هوا را مسدود کنند.

• جنسیت

اقایان به نسبت خانم‌ها بیش‌تر در معرض ابتلا به آپنه خواب هستند.

• سن

آپنه خواب بیش‌تر درسنین بین 18 تا 60 بروز می‌کند و البته احتمال بروز آن برای هر سنی وجود دارد.

• تاریخچه‌ خانوادگی

در صورتی که یکی از افراد خانواده به آپنه خواب مبتلا است، این احتمال برای دیگر افراد خانواده هم وجود دارد.

• مصرف الکل

باعث وخامت آپنه خواب انسدادی می‌شود.

• سیگار کشیدن

افراد سیگاری به نسبت دیگران بیش‌تر در معرض ابتلا به آپنه خواب هستند.

• گرفتگی بینی

افرادی که به گرفتگی‌های مزمن بینی مبتلا هستند به نسبت دیگران به میزان بیش‌تری در معرض ابتلا به آپنه خواب انسدادی هستند که به دلیل تنگی راه‌های تنفسی است.

• دیابت

این بیماری احتمال ابتلا به آپنه خواب انسدادی را بیش‌تر می‌کند.

عوارض احتمالی

آپنه خواب انسدادی یک اختلال جدی است و پیامدهای این بیماری عبارتند از:

• خستگی روزانه

بیداری‌های مکرر در طی شب کیفیت خواب شبانه را کاهش می‌دهند و افراد مبتلا به آپنه خواب علائمی همچون خواب آلودگی روزانه و خستگی و کج خلقی دارند. همچنین این افراد به احتمال بیش‌تری در هنگام رانندگی و یا کار می‌خوابند و به همین دلیل احتمال تصادفات رانندگی هم برای آن‌ها بیش از دیگران است. افسردگی، تغییرات خلقی و عصبانیت هم از دیگر نشانه‌های این افراد می‌باشد. کودکان و یا بزرگسالان مبتلا به آپنه خواب ممکن‌است اختلالات رفتاری و یا افت وضعیت تحصیلی داشته باشند.

• مشکلات قلبی

کاهش ناگهانی میزان اکسیژن موجود در خون باعث افزایش فشارخون و ایجاد اختلال در عملکرد سیستم قلبی‌عروقی می‌شود. افراد مبتلا به آپنه خواب انسدادی بیش از دیگران به فشارخون مبتلا هستند که خود خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد و هرچه شدت این اختلال بیش‌تر باشد، فرد به احتمال بالاتری به سکته، حملات قلبی، بیماری‌های عروق کرونر و نارسایی قلبی دچار خواهد شد. در صورتی که فرد سابقه ابتلا به بیماری‌های قلبی را هم داشته باشد، کاهش ناگهانی میزان اکسیژن خون و تکرار این وضعیت می‌تواند مخاطرات شدیدی را به همراه داشته باشد.

• پیامدهای ناشی از مصرف دارو و جراحی

تعدادی از داروها و یا داروهای بی‌هوشی می‌توانند خطر ابتلا به آپنه خواب مسدودکننده را افزایش دهند مانند آرام‌بخش‌ها، مسکن‌های مخدر و یا مواد بی‌هوشی موضعی. افراد مبتلا به آپنه خواب به احتمال بالاتری پس از جراحی به پیامدها دچار می‌شوند که به دلیل اختلالات تنفسی می‌باشد به خصوص زمانی که استراحت می‌کنند و یا به پشت خوابیده‌اند. پیش از جراحی به پزشک در خصوص آپنه خواب اطلاع داده شود. در صورتی که فرد به این اختلال مبتلا باشد، پزشک احتمال آن‌را پیش از جراحی بررسی خواهد کرد.

• آزار دیگران

خروپف‌های بلند مانع از خواب دیگران می‌شود و می‌تواند روابط فرد را نابود کند و معمولاً نزدیکان این بیماران مجبور می‌شوند تا به اتاق دیگر بروند و در مکانی دیگر به استراحت بپردازند و ممکن‌است خواب آن‌ها هم مختل شود.

• اختلالات چشمی

محققان ارتباطی بین بیماری‌های چشمی و آپنه خواب انسدادی یافته‌اند همانند آب‌سیاه.

تشخیص

ارزیابی در این مرحله معمولاً شامل بررسی‌های شبانه نحوه تنفس و دیگر مشکلات مرتبط می‌باشد و از آزمایش‌های خواب در خانه هم استفاده می‌شود. آزمایش‌های لازم برای تشخیص آپنه خواب انسدادی عبارتند از:

• پلی‌سومنوگرافی

در این روش در هنگام خواب به فرد وسایلی متصل می‌شود که فعالیت قلب، ریه، مغز، الگوی‌های تنفسی و حرکات دست و پا و سطح اکسیژن خون را در طی خواب کنترل می‌کنند. ممکن‌است بیمار در تمام طول شب و یا بخش اولیه شب مورد بررسی قرار گیرد. در حالت دوم فرد پس از این مرحله بیدار شده و به فشار هوای مثبت ممتد وصل می‌شود. این روش به تشخیص آپنه خواب انسدادی و تطبیق میزان هوای با فشار مثبت کمک می‌کند و همچنین امکان تشخیص سایر اختلالات خواب را افزایش می‌دهد.

• بررسی میزان اکسیژن خون

در این روش سطح اکسیژن خون در طی شب ثبت می‌شود که یکی از راه‌های تشخیص آپنه خواب انسدادی است زیرا در این حالت میزان اکسیژن خون در طی خواب کاهش یافته و با بیداری افزایش می‌یابد. درصورتی که سطح اکسیژن خون به صورت موقتی با آپنه خواب انسدادی کاهش یابد، می‌توان از پلی‌سومنوگرافی استفاده کرد که خود راهی برای تشخیص بیماری و انتخاب بهترین درمان است.

• ارزیابی‌های متحرک

در مواردی از پلی‌سومنوگرافی‌های خانگی به منظور تشخیص اختلال استفاده می‌شود. معمولاً در این آزمایش‌ها ضربان قلب، سطح اکسیژن خون، جریان هوا و الگوهای تنفسی بررسی می‌شوند.
در صورتی که فرد به آپنه خواب انسدادی مبتلا باشد، ممکن‌است به یک متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده شود تا احتمال گرفتگی و انسداد این مناطق بررسی شود.

درمان

برای انواع خفیف‌تر آپنه خواب معمولاً تغییر سبک زندگی پیشنهاد می‌شود مانند:

• کاهش وزن
• انجام تمرین‌های ورزشی
• کاهش مصرف الکل و عدم‌مصرف آن چند ساعت پیش از خواب
• ترک سیگار
• استفاده از مواد بازکننده بینی
• نخوابیدن به پُشت

در صورتی‌که این روش‌های درمانی کارآمد نباشند و آپنه خواب از نوع متوسط تا شدید باشد، از روش‌های درمانی دیگری مانند جراحی یا دستگاه‌ بازکننده مجرای تنفسی استفاده می‌شود.

درمان‌های آپنه خواب انسدادی عبارتند از:

• فشار جریان هوای مثبت

در صورتی‌که آپنه خواب از نوع متوسط تا شدید باشد، می‌توان از ماشینی استفاده کرد که فشارها را به داخل ماسک وارد می‌کند و بر روی بینی قرار داده می‌شود.

معمول‌ترین نوع این دستگاه سی‌پپ (CPAP) است که در آن فشار هوای وارده از طریق ماسک از فشار هوای خارجی بیش‌تر است و برای باز نگاه داشتن راه‌های هوایی فوقانی کافی است و در نتیجه از آپنه خواب و خروپف جلوگیری می‌کند. اگرچه این روش برای درمان آپنه خواب خیلی به کار می‌رود ولی تعدادی آن را آزاردهنده می‌دانند و حتی ممکن‌است آن را کنار بگذارند.

ممکن‌است فرد مجبور شود چندین ماسک را امتحان کند تا در نتیجه یکی را که از همه مناسب‌تر است را انتخاب کند. انواع موجود عبارتند از ماسک‌های بینی، بالشت‌های بینی و یا ماسک‌های صورت. این دستگاه می‌تواند فشار هوای ثابت و یا متغیری داشته باشد که در صورت مقاوت در برابر فشار هوا خود دستگاه این فشار را افزایش می‌دهد. عده‌ای هم از مرطوب کننده‌ها در کنار این سیستم استفاده می‌کنند. می‌توان در خصوص اصلاحیات لازم با پزشک مشورت کرد. درصورتی‌که در طی درمان همچنان خر و پف قطع نشده‌است و یا این حالت عود کرده است باید به پزشک اطلاع داده شود و مصرف به صورت خوددسرانه قطع نشود. این روش برای درمان آپنه خواب کاملاً مؤثر است.

• روش‌های دهانی

یکی دیگر از روش‌های رایج استفاده از تجهیزات دهانی است ولی روش CPAP نسبت به آن‌ها متداول‌تر است ولی انواع  دهانی کاربرد راحت‌تری دارند. تعدادی از آن‌ها گلو را باز نگاه می‌دارند و فک را به سمت جلو می‌برند که در بعضی موارد آپنه خواب و خروپف را کاهش می‌دهد. می‌توان با یک دندانپزشک در این خصوص مشورت کرد .البته باید چندین وسیله امتحان شود تا مناسب‌ترین آن انتخاب گردد و تا یک سال بعد هم فرد باید تحت نظر باشد. این دستگاه می‌تواند میزان خواب‌آلودگی را کاهش دهد و کیفیت زندگی‌ را بهبود بخشد.

• دارودرمانی

در صورتی که پس از این درمان‌ها همچنان در طی روز خواب آلودگی وجود داشته باشد، ممکن‌است پزشک از دارو به منظور بهبود خواب استفاده کند.

• جراحی

معمولاً زمانی گزینه جراحی مطرح می‌شود که سایر روش‌ها کاربردی نباشند. هدف جراحی پیشگیری از انسداد راه‌‌های هوایی فوقانی در طی خواب است. روش‌های جراحی عبارتند از:

• برداشت بافت (UPPP)

 در این روش جراح بافت پشت دهان و بالای گلو را برمی‌دارد و معمولاً لوزه‌ها و لوزه سوم هم برداشته می‌شوند. برداشت بافت‌های پشت گلو با امواج رادیویی و یا لیزر انجام می‌گیرد که به‌طور کلی این نوع از آپنه خواب را درمان نمی‌کند ولی خروپف را کاهش می‌دهد. این روش در بیمارستان انجام گرفته و به بی‌هوشی موضعی نیاز دارد.

• تغییر موقعیت فک

در این روش استخوان فک به نسبت استخوان‌های دیگر به جلو رانده می‌شود تا فضای پشت زبان و کام نرم بزرگ‌تر شود و امکان انسداد را کاهش دهد و به آن پیشبرد فکی می‌گویند. این عمل جراحی توسط یک جراح دهان و یا متخصص ارتودنسی انجام می‌گیرد. پیامدهای آن شامل بی‌حسی دهان، خونریزی، عفونت، برداشت مناطق سخت و یا مشکلات مفاصل گیجگاهی مفصلی می‌باشد.

• ایمپلنت

قطعات پلی‌استردر کام نرم قرار داده می‌شوند و از این بافت محافظت کرده و آن را محکم نگاه می‌دارد و آسیب‌های راه‌های هوایی فوقانی و خروپف را کاهش می‌دهد. این روش فقط برای افرادی توصیه می‌شود که به آپنه خواب انسدادی خفیف مبتلا هستند.

• ایجاد یک راه هوایی جدید

در صورتی که روش‌های دیگر غیرکاربردی باشند و یا فرد به آپنه خواب حاد مبتلا باشد، این روش به کاربرده می‌شود. جراح یک سوراخ در گردن ایجاد می‌کند و یک لوله آهنی و یا پلاستیکی را قرار می‌دهد تا بیمار بتواند از طریق آن نفس بکشد. این منفذ در طی روز پوشانده می‌شود ولی در طی شب باز می‌شود تا هوا بتواند وارد شش‌ها شود و از آن خارج شود و راه هوایی مسدود در گلو باز می‌شود.

 دیگر روش‌های جراحی هم با اتساع راه‌های هوایی و یا پاک کردن آن‌ها  به بهبود آپنه خواب کمک می‌کنند:

• جراحی بینی به منظور برداشت پولیپ و یا صاف کردن یک بخش ناصاف بین سوراخ‌های بینی
• جراحی به منظور برداشت لوزه‌های متورم و بزرگیا لوزه سوم