مدیریت بیماری
تخلیه زجاجیه (ویترکتومی)
شبکیه داخلی‌ترین عضو چشم است که نور بازتابی از اجسام بر روی آن متمرکز شده و سپس توسط سلول‌های عصبی چشم به مغز فرستاده می‌شود و تصویر قابل دیدن و شناسایی می‌شود. کره‌ی داخلی چشم توسط مایع ژله مانند بی‌رنگی به نام زجاجیه پر شده است که شکل کروی چشم را حفظ می‌کند.
ممکن است که شبکیه و زجاجیه دچار برخی اختلالات و بیماری‌ها شوند که برای درمان اغلب آن‌ها نیاز به عمل تخلیه زجاجیه (ویترکتومی) می‌باشد. تخلیه زجاجیه (ویترکتومی) نوعی از عمل چشم است، که در آن پزشک زجاجیه را تخلیه می‌کند و داخل چشم را با یک محلول نمکی متعادل، پر می‌کند.
دلایل انجام روش
مشکلات و اختلالات چشمی که با استفاده از تخلیه زجاجیه (ویترکتومی) می‌توان آن‌ها را بهبود بخشید شامل موارد زیر است:
- هنگامی که داخل چشم کدر، یا دچار خونریزی شود: بیماری‌های مختلفی می‌توانند زجاجیه را کدر کنند، به طور مثال هنگامی که یک جسم خارجی مانند تراشه به طور عمقی وارد چشم شود و یا اینکه زجاجیه زخم و چشم پر از خون گردد. در این مواقع باید به سرعت جسم اضافی یا خون را از چشم خارج کرد، زیرا تمامی این عوامل همانند سدی در جلوی شبکیه قرار می‌گیرند و مانع رسیدن نور به آن می‌شوند در نتیجه، تاری دید و سایر مشکلات بینایی اتفاق می‌افتد. در اکثر موارد جایگزین کردن زجاجیه ممکن است مشکل به وجود آمده را حل کند و یا باعث بهبودی بینایی شود.
- خارج کردن بافت آسیب دیده
- برای رفع بیماری‌های مربوط به شبکیه: مثلا هنگامی که شبکیه از بافت خود جدا شده باشد، می‌توان با این عمل به شبکیه دسترسی پیدا کرد و آن را در محل اصلی خود قرار داد.
- درمان بیماری‌های مربوط به ماکولا که در مرکز شبکیه قرار دارد: مثلا هنگامی که ماکولا سوراخ یا از محل خود جدا شده باشد، با خارج کردن زجاجیه راحت‌تر می‌توان مشکل به وجود آمده در ماکولا را درمان کرد و دید مرکزی را بهبود بخشید.
- آسیب دیدن عروق خونی موجود در شبکیه
- عفونت داخلی چشم
- آسیب‌های شدید چشمی
- چین و چروک در شبکیه چشم (چروکیدگی ماکولا)
- برطرف کردن مشکلات خاص به وجود آمده، پس از عمل جراحی آب مروارید
- رتینوپاتی دیابتی، همراه با خونریزی که بر شبکیه و زجاجیه اثر می‌گذارد.
آمادگی پیش از عمل
- قبل از عمل جراحی چشم پزشک تمامی موارد لازم برای عمل، مثل اینکه چه داروها، نوشیدنی‌ها و یا مواد غذایی باید استفاده یا قطع شود را به بیمار توضیح می‌دهد.
- بهترین روش بی‌هوشی (موضعی یا عمومی) مناسب برای بیمار به وی گفته می‌شود.
- به احتمال زیاد قبل از عمل جراحی برای انجام معاینات بیشتر و کسب اطمینان، چشم پزشک با استفاده از ابزارهای ویژه، دوباره چشم را معاینه می‌کند و برای مشاهده‌ی دقیق‌تر شبکیه از سونوگرافی چشم استفاده می‌کند.
- شب قبل از عمل، باید شام سبک خورده شود و از نیمه شب ناشتا بود.
- مژه چشم، قبل از عمل باید کوتاه شود.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، مثانه (ادرار)، تخلیه شود.
- قبل از رفتن به اتاق عمل بیمار باید زیور آلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را از خود دور کند.
- بیمار باید در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان قرار دهد.
- در صورت داشتن بیماری خاص باید پزشک و پرستار مطلع شوند، زیرا ممکن است نیاز شود که داروها قطع شوند و داروهای جدیدی جایگزین شوند.
شرح انجام روش
بسته به علت انجام عمل جراحی تخلیه زجاجیه، عمل می‌تواند از یک ساعت تا چند ساعت به طول بینجامد. در طول عمل جراحی با تشخیص پزشک ممکن است بیمار بیدار باشد و فقط چشم‌ها با استفاده از آمپول یا قطره‌های بی‌حسی، بی‌حس شوند و یا به طور کامل بیمار را بی‌هوش کرد. در برخی شرایط ممکن است که چشم پزشک به هنگام انجام این عمل، درمان‌های دیگری مانند ترمیم جداشدگی شبکیه یا ترمیم سوراخ ماکولا یا خارج کردن عدسی کدر (درمان آب مروارید) را به صورت همزمان انجام دهد.
در حین عمل جراحی، جراح از میکروسکوپ و وسایل ظریف جراحی استفاده می‌کند و به منظور دریافت بیشترین نتیجه چشم پزشک از یک یا چند مورد از موارد زیر استفاده می‌کند:
- ایجاد برش در لایه‌ی خارجی چشم
- ایجاد برش در قسمت سفیدی چشم (اسکلرا)
- خارج کردن مایع زجاجیه با استفاده از سرنگ
- خارج کردن هرگونه بافت آسیب دیده و یا جسم خارجی
- استفاده از لیزر برای کاهش احتمال خونریزی، یا ثابت نگه داشتن شبکیه
- جایگزین کردن حباب گازی یا هوا در کره‌ی چشم به جای زجاجیه برای ثابت نگه داشتن شبکیه در جای خود (حباب به آهستگی از محل خود ناپدید خواهد شد).
- جایگزین کردن روغن سیلیکون در چشم (این مایع به خودی خود از بین نمی‌رود و برای خارج کردن آن از چشم معمولا نیاز دوباره به جراحی وجود دارد).
پس از انجام عمل جراحی لازم است که محل برش‌ها بخیه زده شود، اما در صورتی که در حین انجام عمل از ابزارهای بسیار ظریف استفاده شده باشد دیگر نیازی به بخیه نیست. در اینصورت عمل جراحی در زمان کوتاه‌تری انجام می‌شود و درد بیمار پس از عمل بسیار کمتر می‌شود. بعد از اتمام عمل جراحی، جراح پماد آنتی بیوتیک را روی چشم قرار می‌دهد و آن را با یک پچ (پوشش) می‌پوشاند.
عوارض احتمالی
عمل جراحی تخلیه زجاجیه معمولا موفقیتآمیز است و به ندرت عوارضی را به دنبال دارد. البته عوارض این عمل و یا میزان نتیجه‌ی بهبودی به رعایت نکات بعد از عمل بستگی دارد. با این حال، هر جراحی با خطرات و عوارض احتمالی همراه است. عوارض ناشی از این عمل ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آب مروارید
- افزایش فشار داخل چشم (آبسیاه)
- افزایش خونریزی در زجاجیه
- جداشدگی شبکیه
- عفونت
- ایجاد مشکلات مربوط به حرکت دادن چشم‌ها
- آسیب به عدسی چشم
بعد از عمل جراحی
بلافاصله بعد ازعمل جراحی بیمار نمی‌تواند رانندگی کند و برای بازگشت به خانه باید از شخص دیگری کمک بگیرد. نحوه‌ی قرارگیری سر باید در موقعیت خاصی که چشم پزشک تاکید کرده است، قرار داشته باشد تا حباب گاز وارد شده در چشم تکان نخورد و شبکیه را در جای خود نگه دارد. افزایش ارتفاع و تغییرات فشار برای چشم پس از ورود گاز به آن بسیار خطرناک می‌باشد و ممکن است سبب از بین رفتن بینایی شود بنابراین، تا زمانی که حبابِ گازِ داخلِ چشم به طور کامل از بین نرفته است، نباید تغییرات فشار ایجاد شود. پس از عمل، چشم قرمز و زخمی است و تا زمانی که حباب گازی به طور کامل از بین نرفته باشد، بینایی هنوز تار می‌باشد.
در مواردی که برای پر کردن کاسه‌ی چشم از روغن سیلیکون استفاده شده باشد، باید به طور منظم چشم را معاینه کرد زیرا ممکن است در طول زمان روغن سیلیکون باعث بروز مشکلاتی در چشم شود و ضروری باشد که روغن بلافاصله از چشم خارج شود.
پزشک به منظور پیشگیری از عفونت توصیه می‌کند که از قطره‌های آنتی بیوتیک استفاده شود. در صورتی که در داخل چشم، درد احساس می‌شود، می‌توان از داروهای مسکن بدون نسخه استفاده کرد.
بهتر است که به طور مرتب و در فواصل نزدیک، چشم توسط چشم پزشک معاینه و بررسی شود.
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید.
- شب قبل از عمل، شام سبک میل کرده و از نیمه شب ناشتا باشید.
- قطره‌ها و داروهای شب قبل از عمل، توسط پرستار برای شما در فواصل مشخص استفاده می‌شود.
- مژه چشم، قبل از عمل باید کوتاه شود.
- قبل از انتقال به اتاق عمل، مثانه (ادرار) را تخلیه نمایید.
- قبل از رفتن به اتاق عمل زیور آلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را باید از خود دور کنید.
- باید کلیه لباس‌های خود (لباس زیر، جوراب و …) را در آورید و لباس مخصوص اتاق عمل را بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی ) پرستار و پزشک معالج را در جریان امر قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید که تحت درمان هستید، به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع و داروهای جدید جایگزین شود.
- قبل از رفتن به اتاق عمل به شما سرم وصل می‌شود.
- بی‌حرکتی پس از عمل می‌تواند باعث رکود خون در پاها و افزایش احتمال عفونت ریه‌ها گردد، لذا ورزش‌های تنفسی (تنفس عمیق و سرفه) و چرخش پا را بلافاصله پس از عمل انجام دهید.
- عمل شما ممکن است تحت بی‌هوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام شود.
- طبق دستور پزشک، رژیم مایعات را شروع کرده و در صورت عدم تحمل (حالت تهوع و استفراغ) به پرستار اطلاع دهید.
- پس از شروع رژیم برای جلوگیری از یبوست و فشار بر بخیه‌ها باید از مایعات فراوان و غذاهای پرفیبر (میوه‌ها) استفاده کنید.
- به تنهایی از تخت خارج نشده و تیم پرستاری را مطلع نمایید.
- پس از عمل از انجام فعالیت‌هایی که باعث افزایش فشار داخل چشم می‌شود مانند زور زدن اجتناب کنید.
- احتمال وقوع درد يا ناراحتی بعد از جراحی قابل انتظار است. استفاده از محافظ چشمی برای مدت كوتاهی بعد از عمل توصيه می‌شود.
- گاهی لازم است پس از عمل جراحی به مدت 24 الی 48 ساعت هر دو چشم بسته باشد، در اينصورت چشم سالم فقط در مواقع بسيار ضروری بايد بازگردد و در ساير مواقع هر دو چشم بايد بسته باشد. اين عمل به موفقيت عمل جراحی كمك خواهد نمود.
- اگر طی عمل جراحی، داخل چشم گاز تزريق شده باشد، بايد در چند روز اول سرخود را در وضعيت خاصی قرار دهید. رعايت اين وضعيت كه با توجه به محل پارگی و نوع عمل انجام شده، توسط پزشك معالج تعیین می‌گردد و توسط پرستار برای شما توضيح داده می‌شود.
- اگر طی عمل جراحي داخل چشم روغن تزريق شده باشد، بايد در چند روز اول پس از عمل بر روی شكم بخوابید و در صورتي كه وضعيت خوابيدن روی شكم را نمی‌توانید تحمل كنید بايد در حالت نشسته و ايستاده صورت خود را رو به پايين قرار دهید.
- شستن صورت روز بعد از عمل جراحی بلامانع است.
- در چند روز اول با کوچک‌ترین فشار، زخم ممکن است باز شود. بنابراین محافظ پلاستیکی را بخصوص هنگام خواب به چشم داشته باشید.
- بعد از چکاندن قطره حداقل یک دقیقه چشم‌ها راببندید و از پلک زدن‌های شدید خودداری کنید.
- در صورت داشتن سرگیجه، تهوع و استفراغ اطلاع دهید.
- در صورت داشتن درد، به پرستار اطلاع داده تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام دهد.
- داروها و قطره‌های چشمی طبق تجویز پزشک در فواصل مشخص توسط پرستار برای شما استفاده می‌شود.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- در روزهای اول بعد از عمل از مصرف مواد غذایی که منجر به نفخ می‌شود پرهیز کرده و جهت پیشگیری از یبوست بعد از عمل از مایعات و غذاهای پر فیبر استفاده کنید.
- فعالیت‌های عادی زندگی که توام با فعالیت شدید جسمانی نباشد بلامانع است.
- تا زمان خروج حباب‌های گاز، پرواز با هواپيما يا مسافرت به ارتفاعات ممنوع است، زيرا افزايش سريع ارتفاع می‌تواند منجر به افزايش خطرناك فشار چشم شود.
- به توصيه‌های چشم پزشك در مورد نحوه قرارگيری سر در وضعيت خاص توجه نماييد، زيرا عدم توجه به اين موضوع می‌تواند موجب شكست درمان شود.
- در مواردی كه از روغن سيليكون استفاده می‌شود، لازم است به طور منظم و در فواصل معين بيمار را تحت نظر قرار داد، زيرا ممكن است در طول زمان روغن سيليكون موجب بروز مشكلاتی شود و نياز به خروج روغن در اسرع وقت وجود داشته باشد.
- پس از جراحی، تا چندین روز چشم دردناک و حساس است.
- بخيه‌های چشم دو نوع می‌باشند: بخيه‌های عمقی، كه دائمی بوده و برداشته نمی‌شوند و بخيه‌های سطحی، كه اگر پس از 2 تا 3 هفته نيفتاده باشند توسط پزشك معالج برداشته می‌شوند.
- زمان حمام كردن را حتماً از پزشك خود سوال كنيد. اما می‌توانید از همان روز اول پس از عمل تمام بدن بجز سر و صورت را بشویید.
- مطالعه، تماشای تلويزيون و فعاليت‌های عادی زندگی مانعی ندارد به شرطی كه نحوه صحيح قرارگرفتن سر، رعايت شود.
- پس از عمل مسافرت با اتومبيل و قطار بلامانع است. مسافرت با هواپيما در صورتی كه گاز يا هوا در چشم باشد، بايد با نظر پزشك معالج انجام شود.
- بعد از عمل جهت محافظت از محل عمل و ضربه به چشم، از محافظ پلاستيكي (شيلد) به مدت 2 تا 3 هفته استفاده كنيد. روزها می‌توانيد از عينك و شب‌ها از شيلد استفاده نمائيد. محافظ پلاستيكی قابل شستشو است. روزانه آن را با آب و صابون بشوئيد و سپس روی چشم خود قرار دهيد.
- هيچ گاه اطراف چشم را با پارچه‌های زبر يا دستمال كاغذی تميز نكنيد. زيرا اين كار ممكن است باعث خراش قرنيه شود. براي پاك كردن چشم می‌توانید از پنبه تميز استفاده کنید.
- تا هفته‌ها پس از عمل باید چشم را در مقابل فشارهای خارجی حفظ نمایید.
- در چند روز اول پس از عمل به علت خراش قرنيه يا وجود گاز داخل چشم، بينايی كم است كه پس از چند روز مشكل برطرف خواهد شد.
- همچنين ممكن است پس از عمل، فرد نياز به عينك پيدا كند يا شماره عينك قبلی وی تغيير نمايد.
- جهت تسکین درد از داروی مسکن تجویز شده طبق دستور پزشک استفاده نمایید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک (مانند آنتی بیوتیک در ساعات معین) را طبق دستور پزشک و تا اتمام کامل مصرف نمایید و از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید.
- در هر مراجعه داروها را با خود بیاورید یا نام آن‌ها را به خاطر بسپارید.
- بهتر است قطره توسط فرد دیگری در چشم شما چکانده شود.
- در هنگام چکاندن قطره نباید نوک قطره چکان با سطح قرنیه، مژه‌ها یا پلک تماس پیدا کند.
- در صورتی که که بیش از یک نوع قطره استفاده می‌کنید قطره دوم حداقل 5 دقیقه بعد از قطره اول باید ریخته شود.
- بعد از چکاندن قطره حد اقل یک دقیقه چشم‌ها را ببندید و از پلک زدن‌های شدید خودداری کنید.
- دقت کنید برچسب روی قطره‌ها کنده نشود و هر قطره را پس از مصرف در جلد خود قرار دهید.
- سعی نمایید قطره باز شده را در حرارت عادی (25 درجه سانتی‌گراد) نگهداری نموده و حداکثر تا 3 هفته پس از باز نمودن درپوش از آن استفاده کنید. بنابراین از یخ زدگی دارو یا قراردادن آن در گرمای شدید جلوگیری کنید.
زمان مراجعه بعدی
- در صورت بروز هرگونه نشانه عفونت (خونریزی، قرمزی، درد، تورم با تب) پس از جراحی و بدتر شدن وضعیت بینایی و ضعف بینایی پس از اتمام دوره نقاهت چشم فوراً به پزشك خود مراجعه كنيد.
