مدیریت بیماری
سنگ‌های ادراری
سنگ‌ها از كليه تا مثانه ممكن است در هر جايی تشكيل شود. اندازه سنگ‌ها از رسوبات ريز دانه‌ای كه اصطلاحاً شن ادراری ناميده می‌شود تا سنگ‌های بزرگ مثانه كـه ممكن است اندازه پرتقال باشند، متفاوت است. در حدود نيمی از بيماران با يك سنگ كليه، ممكن است در طی 5 سال بعد دچار حملات ديگری از سنگ كليه شوند.
علائم و نشانه‌ها
تظاهرات بالينی بستگی به وجود انسداد و عفونت دارد. در صورت بروز سنگ‌های ادراری علائم به صورت زیر مشاهده می‌شود:
- درد عميق و شديد در منطقه دنده‌ای – مهره‌ای (دردی كه از كليه منشا می‌گيرد، در زنان به قسمت جلو و پايين مثانه و در مردان به بيضه‌ها انتشار می‌يابد).
- اغلب خون در ادرار وجود دارد.
- ممكن است در ادرار چرک باشد.
- تهوع و استفراغ
- احتمال اسهال و ناراحتی‌های شكمی وجود دارد.
- تكرر و سوزش ادرار (غالبا بيمار تمايل به ادرار كردن دارد اما مقدار خيلی كمی ادرار دفع می‌كند كه معمولا به علت ساييدگی ناشی از وجود سنگ، در ادرار خون وجود دارد).
علل شایع
- غلظت موادی مانند اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش می‌يابد.
- كمبود موادی مانند سيترات
- كمبود مايعات در بدن بيمار
- عفونت ادراری
- ركود ادراری
- دوره‌های بیحركتی
- اختلالات ژنتيكی
عوارض احتمالی
به دنبال ایجاد سنگ‌های ادراری ممکن است عوارض زیر در بیمار بروز نماید:
- اختلال عملکرد مزمن مثانه: سنگ‌های مثانه‌ای که درمان نمی‌شوند، می‌توانند مشکلات ادراری دراز مدتی مانند سوزش و درد در حین ادرارکردن یا تکرر ادرار ایجاد کنند. همچنین سنگ‌های مثانه می‌توانند در دهانه مجرای ادرار، جایی که ادرار از مثانه خارج شده به سمت مجرای ادراری رفته و مسیر عبور ادرار را مسدود کنند.
- عفونت‌های دستگاه ادراری
- از بین رفتن کلیه‌ها
تشخیص
پزشک جهت تشخیص از اقدامات زیر استفاده می‌نماید:
- راديوگرافی ساده از كليه، مثانه و حالب
- تست ادرار 24 ساعته
- آزمايش خون و ادرار
- عادات غذايی
- تاريخچه دارويی
- تاريخچه خانوادگی در مورد سنگ‌های ادراری
درمان
- معمولا سنگ با قطر كم‌تر از 5 ميلی‌متر خود به خود دفع می‌شود. سنگ‌های بزرگ‌تر را با استفاده از سنگ شكن يا جراحی خارج می‌كنند.
- هدف فوری در درمان تسكين درد است كه از مسكن‌های مخدر استفاده می‌شود.
- حمام داغ يا استفاده از گرمای مرطوب روی ناحيه پهلوها مفيد می‌باشد.
- غير از مواردی كه بيمار به علت استفراغ يا نارسايی قلبی نياز به محدوديت مايعات دارد، بيماران بايد مصرف مايعات را افزايش دهند.
درمان توسط سنگ شكن
- در اين روش سنگ‌ها توسط امواج شوك كه از طريق آزاد شدن انرژی و انتقال آن از طريق آب می‌باشد، شكسته می‌شوند.
- وجود خون در ادرار تا چند روز پس از سنگ شكنی طبيعی است و اشكالی ندارد.
درمان جراحی
- امروزه فقط 1تا 2 درصد بيماران جراحی می‌شوند.
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید.
- آب درمانی همواره رژیم غذایی مناسبی برای کاهش مواد سنگ ساز ادرار می‌باشد و امروزه این رژیم ساده‌ترین و موثرترین روش برای دفع سنگ‌هایی با قطر کمتر از 4 میلی‌متر می‌باشد. خوردن آب حدود 10-8 لیوان در روز توصیه می‌شود.
- در صورت داشتن تهوع و استفراغ با دستور پزشک از نوشیدن مایعات و خوردن غذا خودداری نموده و با سرم تراپی تحت درمان قرار خواهید گرفت.
- اگر راه رفتن در بهبود درد موثر باشد، تیم مراقبتی به شما در راه رفتن کمک خواهند کرد و در صورت تشدید درد، به پرستار اطلاع دهید.
- موقع درد از راه رفتن اجتناب کنید و هنگامی که درد ندارید حتماً راه بروید.
- دستورات دارویی طبق تجویز پزشک در فواصل مشخص توسط پرستار برای شما اجرا می‌شود.
- در صورت داشتن درد به پرستار اطلاع دهید تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما انجام گیرد.
- در صورتی که درد مقاوم باشد و با مسکن تسکین پیدا نکند به پزشک خود اطلاع دهید.
- از دستکاری سرم و رابط‌ها اجتناب کنید.
- در حین اینکه منتظر دفع سنگ هستید ادرار خود را از صافی عبور دهید تا سنگ دفع شده را جهت مشخص شدن نوع آن به پزشک نشان داده و به آزمایشگاه ارسال شود.
- آزمایش خون و ادرار جهت بررسی وجود و میزان عفونت و محل سنگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. با کمک آزمون‌های مختلف عکسبرداری مانند عکس ساده کلیه، مثانه یا حالب و روش دیگری مثل IVP مشخص می‌شود.
- وجود خون در ادرار، تهوع و استفراغ را گزارش کنید.
- در صورت سوزش، تکرر و تأخیر ادراری این علائم را به پزشک خود اطلاع دهید.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- بهترین راه پیشگیری عفونت‌های ادراری مصرف مایعات است و بیماری که در معرض خطر تشکیل سنگ است باید به اندازه کافی مایعات بنوشد تا میزان ادرار 24 ساعته خود را بیش از 2000 میلی‌لیتر نگه دارد.
- هر 5/1-1 ساعت و نیز شب قبل از خواب و همچنین بعد از صرف غذا یک لیوان آب نوشیده شود. از مصرف مایعات املاح‌دار خودداری کنید.
- ماءالشعیر در کاهش سنگ‌های ادراری تاثیر خوبی دارد لذا مصرف 250cc در هفته توصیه می‌شود.
- مصرف مواد قندی و شیرین کاهش یابد و از نوشیدن نوشابه‌های گازدار خودداری کنید.
- نیاز به محدود کردن رژیم غذایی نیست و از زیاده‌روی در مصرف پروتئین‌های حیوانی خودداری شود و به جای آن از پروتئین‌های گیاهی استفاده کنید.
- در خصوص نوع سنگ و رژیمی که باید رعایت کنید با پزشک خود مشورت کنید.
- در صورتی‌که سنگ از نوع کلسیم باشد با مشورت پزشک خوردن گوشت، (خوردن گوشت را 2-1 بار درهفته) پنير، گردو خشک، فندق خشک، شکلات، کشمش، زيتون و تخم مرغ را محدود کنید.
- در صورتی‌که سنگ از نوع اگزالات باشد با مشورت پزشک خوردن نوشابه‌های گازدار، شکلات و بادام زمینی را محدود کنید.
- در صورتی‌که سنگ از نوع اوریک اسید باشد با مشورت پزشک خوردن گوشت‌های حیوانی، حبوبات و نمک را محدود کنید و در مصرف موادی مانند مواد کنسروی، سوسيس، کالباس، گوشت سرخ، مغز و زبان گوسفند، موز، گلابی، سيب، انگور، کاکائو، چای و قهوه احتیاط کنید.
- از نوشیدنی‌های مناسب )آب، چای کمرنگ تازه دم(، لیموترش، لیموشیرین، پرتقال و سایر مرکبات به غیر از گریپ فروت استفاده کنید.
- نوشابه‌های کافئین‌دار، چای پررنگ و نوشابه‌های گازدار را محدود کنید.
- مصرف انواع میوه و سبزی را در رژیم غذایی خود افزایش دهید. از مصرف غذاهای حاوی نمک زیاد خودداری شود.
- ورزش‌های سبک در فضای باز مانند قدم زدن، دوچرخه سواری، طناب زدن مفيد است. عدم تحرک و شیوه زندگی ساکن و بدون حرکت، توقف ادرار را افزایش می‌دهد. از عرق کردن زياد که باعث کاهش ادرار و افزايش غلظت آن می‌شود بايد اجتناب کنید.
- برای درمان سنگ‌هایی که در حالب(لوله ای که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می کند) قرار می‌گیرند طناب زدن نیز راهکار مناسبی است.
- غلت زدن روی زمین به دفع سنگ کمک می‌کند ابتدا روی زمین دراز کشیده و دست‌های خود را صاف و کشیده در بالای سرتان قرار بدهید. سپس غلت زده و از یک پهلو به روی شکم خوابیده و این کار را در جهت مخالف نیز تکرار کنید. البته این غلت می‌تواند کامل نباشد تا دچار سرگیجه نشوید.
- یک معیار ساده برای درک این که آب بدن کافی است یا خیر آن است که به رنگ ادرار توجّه کنید؛ اگر رنگ ادرار به سمت زرد پر رنگ میل کرد یا بوی آن تند شد، احتمالاً نیاز به مصرف آب بیشتری دارید. تا حد امکان از دستشویی فرنگی استفاده کنید. ضمناً عفونت ادراری مکرر باید به طور موثر درمان شود.
- به دلیل خطر بالای عود، علائم و نشانه‌های تشکیل سنگ، انسداد و عفونت ( تب، لرز، درد پهلو، خون ادراری ) را بدانید.
- برای کاهش درد در منزل، مسکن را طبق دستور استفاده کنید و اگر درد مقاوم می‌باشد به پزشک مراجعه کنید.
- در صورتی که درد شدید نباشد ممکن است از دارو درمانی استفاده شود.
- در صورت تجویز دارو برای پیشگیری از تشکیل سنگ آن را به طور کامل مصرف کنید.
در صورت مشاهده موارد زیر به بیمارستان و یا پزشک مراجعه کنید
- افزایش درد، عدم توانایی در تخلیه ادرار، تغییر در رنگ و بوی ادرار
- درجه حرارت بالاتر از 38
- سرگیجه، کاهش فشارخون، رنگ پریدگی، عرق سرد و تاری دید
- به صورت دوره‌ای جهت جلوگیری از عود مجدد تشکیل سنگ
- سایر موارد نگران کننده و یا اورژانسی
