مدیریت بیماری
جداشدگی شبکیه (پارگی شبکیه)
شبکیه یک پرده نازک در پشت کرهی چشم میباشد. نورهایی که از بیرون دریافت میشوند باید بر روی شبکیه متمرکز شوند تا تصویر دقیقی از شیء مورد نظر بر روی شبکیه ایجاد شود. هر گونه آسیب در این بخش سبب عدمتوانایی در تمرکز نور و ایجاد شکل واضح از اشیاء میشود.
جداشدن یا پارهشدن شبکیه یعنی جداشدن این عضو از سایر بافتها که در اینصورت شبکیه به رگهای خونی دسترسی ندارد و درنتیجه اکسیژن و موادغذایی به این قسمت نمیرسد. عدمدرمان درطولانیمدت باعث از بین رفتن بافتهای شبکیه میشود و ممکناست فرد بینایی خود را از دست بدهد. جداشدگی شبکیه یک وضعیت اورژانسی است و باید به سرعت به پزشک مراجعه شود. این عارضه در همه سنین و در هر دو جنس دیده میشود. جداشدگی شبکیه به دو صورت زیر رخ میدهد.
- جداشدگی پرده شبکیه
- سوراخشدن شبکیه
علائم و نشانهها
از آنجا که پارگی بافت شبکیه بدون درد است، باید به علائم هشدار آن توجه کرد. این علائم همیشه قبل از پیشرفت بیماری خودشان را نشان میدهند.
- جرقههای نورانی در میدان بینایی
- نقاط شناور در میدان بینایی
- تاری دید
- دیدن تصاویر به شکل موجدار
- از دست دادن تدریجی بینایی که این حالت بسیار آهسته بروز میکند و بیمار ممکن است متوجه آن نگردد.
- احساس وجود پرده یا سایه در جلوی چشم
- کاهش دید ناگهانی
- کاهش تدریجی دید محیطی (با استفاده از دید محیطی میتوان حرکت اجسام را در نور کم و زیاد به خوبی تشخیص داد که این موضوع امکان فرار سریع ما از شرایط خطرناک را ایجاد میکند).
علل شایع
- افزایش سن: پارهشدگی شبکیه بیشتر در افراد بالای 50 سال رخ میدهد.
- داشتن سابقهی قبلی این بیماری: اگر یک چشم دچار این بیماری شده باشد، احتمال دارد که چشم دیگر نیز دچار این بیماری شود.
- نزدیکبینی
- سابقی جراحی چشم (مانند جراحی آبمروارید)
- ضربه به چشم
- سابقهی سایر بیماری یا عفونتهای چشمی
- سفتشدن شبکیه
- دیابت شیرین
- بیماریهای عروقی
- تومورها یا التهابها
- سابقه خانوادگی جداشدگی شبکیه
عوارض احتمالی
مرکز بینایی یا ماکولا، بخش مرکز شبکیه و مسئول دید دقیق و مستقیم چشم است. این مرکز مهمترین قسمت شبکیه است و در صورتی که قبل از عمل این قسمت شبکیه از جای خود کنده نشده باشد، عمل خوب پیش خواهد رفت اما در صورت کنده شدن آن از جای خود، بیمار پس از عمل دید ضعیفی خواهد داشت.
هر چه جداشدگی پرده شبکیه کوچکتر و از مرکز شبکیه دورتر باشد، نتیجه جراحی بهتر و هر چه جداشدگی بزرگتر و به مرکز شبکیه نزدیکتر باشد، نتیجه بدتر خواهد بود.
بدون درمان، کوری کامل یا نسبی در چشم فرد مبتلا قابلانتظار است.
تشخیص
تشخیص توسط پزشک با اخذ شرح حال و معاینه دقیق بیمار صورت میپذیرد. در صورت نیاز از دیگر روشهای تشخیصی از جمله موارد زیر استفاده میشود.
- پزشک با استفاده از یک دستگاه مخصوص به نام افتالموسکوپ، چشم را به دقت معاینه کرده و جداشدگی شبکیه را تشخیص میدهد.
- در صورتی که چشم دچار خونریزی شده باشد و پزشک با معاینه از طریق افتالموسکوپ قادر به تشخیص جداشدگی نباشد، با استفاده از امواج ماورای صوتی از چشم عکس گرفته میشود.
- حتی در صورتی که علائم فقط در یک چشم قابل مشاهده باشد، پزشک هر دو چشم را معاینه میکند. در صورتی که علائم در این معاینهها تشخیص داده نشود، پزشک از فرد میخواهد که چند هفتهی بعد دوباره به وی مراجعه کند تا معاینهها انجام شود. در صورت بروز هرگونه علائم باید سریعاً به پزشک مراجعه شود.
درمان
در اکثر موارد برای درمان پارگی، سوراخ یا جداسازی شبکیه، جراحی انجام میشود. برای انجام جراحی روشهای زیادی وجود دارد که باید قبل از انجام عمل از چشم پزشک خود در مورد خطرات و مزایای گزینههای درمان پرسیده شود. در نهایت میتوان با مشورت تعیین کرد که کدام روش یا ترکیبی از روشها برای فرد بیمار بهتر است.
- جراحی جداشدگی شبکیه
جراحی جهت برقراری اتصال مجدد شبکیه به بافتهای زیرین با استفاده از اشعههای لیزر مخصوص یا سرمادرمانی (با استفاده از درجه حرارت زیر نقطه انجماد) انجام میگیرد.
- جراحی سوراخ شدگی شبکیه
- چسباندن شبکیه با استفاده از گاز:
در این روش پس از بیحسی موضعی، پزشک یک حباب کوچک گاز را به داخل چشم تزریق میکند. این حباب گاز از سمت داخل به شبکیه فشار آورده و آن را در جای خود نگه میدارد. این روش فقط وقتی مؤثر است که جداشدگی شبکیه در بخش بالایی کرهچشم اتفاق افتاده باشد. برای آنکه حباب گاز در جای مناسب قرار گیرد، معمولاً به بیمار توصیه میشود که تا مدتی سرش را صاف نگه دارد و حتی به حالت نشسته بخوابد. حباب گاز معمولاً ظرف 10 روز تا دو هفته جذب میشود. پس از این زمان معمولاً با استفاده از لیزر یا سرمادرمانی دور تا دور سوراخ شبکیه سوزانده میشود تا سوراخ مجدداً باز نشود.
- باکل اسکلر
این روش، رایجترین روش درمان جداشدگی پرده شبکیه است. در این روش یک ابزار به نام باکل (یک اسفنج یا نوار سیلیکونی نرم) با بخیه به صلبیه (سفیدی چشم) دوخته میشود و مثل یک کمربند تنگ دیوارهخارجی را به سمت داخل فشار میدهد و آن را به شبکیه کنده شده نزدیک میکند تا شبکیه فرصت کند در جای خود بچسبد. در صورتی که مایع زیادی از زجاجیه در پشت شبکیه جمع شده باشد، در حین جراحی این مایع تخلیه میشود تا شبکیه سریعتر به دیواره خارجی چشم بچسبد. به علاوه در حین عمل، لبه سوراخهای شبکیه نیز با استفاده از لیزر یا سرمادرمانی بسته میشود. باکل اسکلر به صورت دائمی در جای خود باقی میماند و نیازی به خارجکردن ندارد (مگر آنکه مشکل خاصی ایجاد کند). باکل از بیرون دیده نمیشود و تغییر بارزی در ظاهر چشم ایجاد نمیکند اما به خاطر ایجاد فشار و تغییر شکل کرهچشم میتواند باعث نزدیکبینی شود.
- خارج کردن مایع زجاجیه از چشم (ویترکتومی)
در مواردی که سوراخهای شبکیه متعدد یا بسیار بزرگ باشند یا بخش بزرگی از شبکیه جدا شده باشد و در مورادی که در داخل چشم خونریزی اتفاق افتاده باشد یا شبکیه تحت کشش باشد، معمولاً روشهای جراحی سادهتر مؤثر نیست و باید از این روش استفاه شود. در این روش ابتدا زجاجیه با یک وسیله مخصوص از چشم خارج میشود و در صورت وجود خونریزی در داخل چشم، خون به همین ترتیب شسته میشود. سپس به جای زجاجیه سرم نمکی استریل به داخل چشم تزریق میشود. در نهایت سوراخهای شبکیه با استفاده از لیزر بسته میشود. گاهی همراه با این عمل جراحی از باکل اسکلر هم استفاده میشود تا فشار خارجی به چسباندن مجدد شبکیه نیز کمک کند.
نکاتی که لازم است حین بستری در بیمارستان رعایت نمائید.
- شب قبل از عمل، شام سوپ (غذای سبک) میل کرده و از نیمه شب ناشتا باشید.
- قطرهها و داروهای شب قبل از عمل، توسط پرستار برای شما در فواصل مشخص استفاده میشود.
- مژه چشم، قبل از عمل باید کوتاه شود.
- قبل از انتقال به اتاق عمل باید، مثانه (ادرار) خود را تخلیه نمایید.
- قبل از رفتن به اتاق عمل باید زیور آلات، اجسام فلزی، گیره سر، دندان مصنوعی و غیره را را از خود دور کنید.
- باید کلیه لباسهای خود را (لباس زیر، جوراب و…) را در آورید و لباس مخصوص اتاق عمل بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری، سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان امر قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید، به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع و داروهای جدید جایگزین شود.
- قبل از رفتن به اتاق عمل به شما سرم وصل میشود.
- بیحرکتی پس از عمل میتواند باعث رکود خون در پاها و افزایش احتمال عفونت ریهها گردد، لذا ورزشهای تنفسی (تنفس عمیق و سرفه) و چرخش پا را بلافاصله پس از عمل انجام دهید.
- عمل شما ممکن است تحت بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی انجام شود.
- طبق دستور پزشک، رژیم مایعات را شروع کرده و در صورت عدم تحمل (حالت تهوع و استفراغ) به پرستار اطلاع دهید.
- اکثر بیماران بعد از اين نوع جراحی طي يك تا دو روز اول دچار حالت تهوع و استفراغ میشوند، لذا دادن آب ميوههای شيرين و غذاي كم در اين مدت توصيه میگردد.
- پس از شروع رژیم برای جلوگیری از یبوست و فشار بر بخیهها باید مایعات فراوان و غذاهای پرفیبر (میوهها) استفاده کنید.
- در بستر پاها را حرکت دهید، تا از لخته شدن خون در پاها پیشگیری شود. بهتر است هر چه زودتر از بستر خارج شوید و راه بروید (استراحت نسبی).
- برای خروج از بستر، ابتدا مدتی در لبه تخت نشسته و پاها را آویزان نمایید، در صورت نداشتن سرگیجه و… با کمک تیم مراقبتی راه بروید.
- پس از عمل از انجام فعالیتهایی که باعث افزایش فشار داخل چشم میشود مانند زورزدن اجتناب کنید.
- گاهي لازم است پس از عمل جراحی به مدت 24 الي 48 ساعت هر دو چشم بسته باشد، در اين صورت چشم سالم فقط در مواقع بسيار ضروری بايد بازگردد و در ساير مواقع هر دو چشم بايد بسته باشد. اين عمل به موفقيت عمل جراحي كمك خواهد نمود.
- اگر طی عمل جراحی داخل چشم، گاز تزريق شده باشد، بايد در چند روز اول سرخود را در وضعيت خاصي قرار دهید. رعايت اين وضعيت كه با توجه به محل پارگی و نوع عمل انجام شده میباشد، توسط پزشك معالج تعیین میگردد و توسط پرستار برای شما توضيح داده میشود.
- اگر طي عمل جراحي داخل چشم روغن تزريق شده باشد، بايد در چند روز اول پس از عمل بر روی شكم بخوابید و در صورتيكه وضعيت خوابيدن روي شكم را نمیتوانید تحمل كنید بايد در حالت نشسته و ايستاده صورت خود را رو به پايين قرار دهید.
- شستن صورت روز بعد از عمل جراحي بلامانع است.
- به تنهایی از تخت خارج نشده و تیم پرستاری را مطلع نمایید.
- در چند روز اول با کوچکترین فشار، زخم ممکن است باز شود. بنابراین محافظ پلاستیکی را به خصوص هنگام خواب به چشم داشته باشید.
- بعد از چکاندن قطره حداقل یک دقیقه چشمها راببندید و از پلک زدنهای شدید خودداری کنید.
- در صورت داشتن سرگیجه، تهوع و استفراغ اطلاع دهید.
- در صورت داشتن درد، به پرستار اطلاع دهید تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام دهد.
- داروها و قطرههای چشمیطبق تجویز پزشک در فواصل مشخص توسط پرستار برای شما استفاده میشود.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- در روزهای اول بعد از عمل از مصرف مواد غذایی که منجر به ایجاد نفخ میشوند پرهیز کرده و جهت پیشگیری از یبوست از سبزیجات و میوه و سالاد و … استفاده کنید
- فعالیتهای عادی زندگی که توام با فعالیت شدید جسمانی نباشد بلامانع است.
- در روزهای اول پس از عمل بيمار بايد از صعود به ارتفاعات و پرواز با هواپيما خودداری كند.
- بهترین دید حدود 4-3 ماه بعد از عمل جراحی حاصل خواهد شد، هر چه جداشدگی پرده شبکیه کوچکتر و از مرکز شبیکه دورتر باشد نتیجه جراحی بهتر خواهد بود.
- پس از جراحی، تا چندین روز چشم دردناک و حساس است.
- بخيههای چشم دو نوع میباشند: بخيههای عمقی، كه دائمي بوده و برداشته نمیشوند و بخيههای سطحی، كه اگر پس از 2 تا 3 هفته نيفتاده باشند توسط پزشك معالج برداشته میشوند.
- زمان حمام كردن را حتماً از پزشك خود سوال كنيد. معمولاً اگر عمل جراحی با عارضهای توام نباشد بعد از روز پنجم میتوانید حمام کنید.
- اما میتوانید از همان روز اول پس از عمل تمام بدن بجز سر و صورت را بشویید.
- مطالعه، تماشای تلويزيون و فعاليتهای عادی زندگی به شرطی كه نحوه صحيح قرارگرفتن سر، رعايت شود، مانعی ندارد.
- پس از عمل مسافرت با اتومبيل و قطار بلامانع است. مسافرت با هواپيما در صورتی كه گاز يا هوا در چشم باشد، بايد با نظر پزشك معالج انجام شود.
- بعد از عمل، جهت محافظت از محل عمل و ضربه به چشم، از محافظ پلاستيكی (شيلد) به مدت 2 تا 3 هفته استفاده كنيد. روزها میتوانيد از عينك و شبها از شيلد استفاده نمائيد. محافظ پلاستيكی قابل شستشو است. روزانه آن را با آب و صابون بشوئيد و سپس روی چشم خود قرار دهيد.
- هيچ گاه اطراف چشم را با پارچههای زبر يا دستمال كاغذی تميز نكنيد. زيرا اين كار ممكن است باعث خراش قرنيه شود. برای پاك كردن چشم میتوانید از پنبه تميز استفاده کنید.
- تا هفتهها پس از عمل باید چشم را در مقابل فشارهای خارجی حفظ نمایید.
- در چند روز اول پس از عمل به علت خراش قرنيه يا وجود گاز داخل چشم، بينايی كم است كه پس از چند روز این مشكل برطرف خواهد شد.
- همچنين ممكن است پس از عمل، فرد نياز به عينك پيدا كند يا شماره عينك قبلی وی تغيير نمايد.
- نماز خواندن از روز عمل بلامانع است (سجده كردن نيز مانعی ندارد).
- جهت تسکین درد از داروی مسکن تجویز شده طبق دستور پزشک استفاده نمایید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک (مانند آنتی بیوتیک در ساعات معین) طبق دستور و تا اتمام کامل مصرف نمایید و از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید.
- در هر مراجعه داروها را با خود بیاورید یا نام آنها را به خاطر بسپارید.
- بهتر است قطره توسط فرد دیگری در چشم شما چکانده شود.
- در هنگام چکاندن قطره نباید نوک قطره چکان با سطح قرنیه، مژهها یا پلک تماس پیدا کند.
- در صورتی که که بیش از یک نوع قطره استفاده میکنید قطره دوم حداقل 5 دقیقه بعد از قطره اول ریخته شود.
- بعد از چکاندن قطره حداقل یک دقیقه چشمها را ببندید و از پلک زدنهای شدید خودداری کنید.
- دقت کنید برچسب روی قطرهها کنده نشود و هر قطره را پس از مصرف در جلد خود قرار دهید.
- سعی نمایید قطره باز شده را در حرارت عادی (25 درجه سانتیگراد) نگهداری نمایید و حداکثر تا 3 هفته پس از باز نمودن درپوش از آن استفاده کنید. از یخ زدگی دارو یا قراردادن آن در گرمای شدید جلوگیری کنید.
مراجعه به پزشک
قبل از تشخیص در صورت مشاهده علائم و نشانههای ذکر شده که میتواند نشاندهنده بیماری باشد، حتما به پزشک مراجعه شود.
در صورت مشاهده علائم زیر پس از تشخیص بیماری به پزشک مراجعه کنید:
- مشاهده نقاط شناور یا جرقههای نورانی در میدان بینایی
- بروز هرگونه نشانه عفونت (خونریزی، قرمزی، درد، تورم یا تب) پس از جراحی
- بدتر شدن وضعیت بینایی پس از اتمام دوره نقاهت بعد از جراحی
- سایر علائم و مواردی که پزشک یا تیم پزشکی برای مراجعه مجدد توصیه نمودهاند.
- تماس با اورژانس (115) در موارد اورژانسی