اسکولیوز یا کژپشتی، انحراف جانبی ستون فقرات است که اغلب در طول جهش رشد قبل از دورهی بلوغ رخ می‌دهد. با اینکه بیماری‌هایی مانند فلج مغزی و دیستروفی عضلانی (از بین رفتن ماهیچه‌ها) ممکن است سبب اسکولیوز شوند، علت بیش‌تر موارد اسکولیوز نامعلوم است.

بیش‌تر موارد اسکولیوز خفیف است اما برخی از بدشکلی‌های ستون فقرات با رشد کودک بدتر می‌شوند. اسکولیوز شدید ممکن است ناتوان‌کننده باشد. انحراف بسیار شدید ستون فقرات ممکن است از فضای درون قفسه‌ی سینه بکاهد و سبب اختلال عملکرد در ریه‌ها شود.

کودکان مبتلا به اسکولیوز خفیف جهت بررسی سیر انحراف، معمولاً با استفاده از آزمایش های تصویربرداری با دقت تحت نظر گرفته می‌شوند. در بسیاری از موارد نیازی به درمان نیست. برخی از کودکان برای پیشگیری از بدتر شدن انحراف ستون فقرات خود، باید بریس بپوشند. در برخی دیگر، جهت پیشگیری از شدت یافتن اسکولیوز یا اصلاح موارد شدید اسکولیوز، جراحی انجام می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

از جمله علائم و نشانه‌های اسکولیوز شامل موارد ذیل می‌شود:

• شانه‌های نامتوازن
• یکی از کتف‌ها برآمده‌تر از دیگری به نظر می‌رسد
• کمر نامتوازن
• یکی از مفاصل ران از دیگری بالاتر است

اگر انحراف اسکولیوز بدتر شود، ستون فقرات افزون بر انحراف جانبی، دچار چرخش و پیچش نیز می‌شود. این موضوع باعث می‌شود که دنده‌های یک سمت بدن برجسته‌تر از سمت دیگر باشد.

علل شایع

علت شایع‌ترین نوع اسکولیوز شناخته‌شده نیست، اما به نظر می‌رسد که عوامل وراثتی در آن نقش داشته باشند؛ زیرا این اختلال معمولاً به صورت خانوادگی است. موارد ذیل ممکن است علت ایجاد انواع کم‌تر معمول اسکولیوز باشند:

• بیماری‌های عصبی-عضلانی مانند فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی
• اختلالات همراه تولد که بر رشد استخوان‌های ستون فقرات تأثیر می‌گذارند.
• آسیب‌ها یا عفونت‌های ستون فقرات

عوامل تشدید کننده خطر

عواملی که در ایجاد شایع‌ترین نوع اسکولیوز نقش دارند، شامل موارد ذیل می‌شوند:

• سن. علائم و نشانه‌ها معمولاً در حین جهش رشد پیش از بلوغ آغاز می‌شوند.
• جنسیت. اگرچه میزان بروز اسکولیوز خفیف در پسرها و دخترها تقریباً یکسان است، اما در دختران احتمال بدتر شدن انحراف و نیاز پیدا کردن به درمان بیشتر است.
• سابقه‌ی خانوادگی. اسکولیوز ممکن است خانوادگی باشد، اما بیش‌تر کودکان مبتلا به اسکولیوز سابقه‌ی خانوادگی این بیماری را ندارند.

عوارض احتمالی

با اینکه بیش‌تر مبتلایان به اسکولیوز به نوع خفیف این بیماری دچار می‌شوند، گاهی اوقات ممکن است عوارضی در پی داشته باشد، از جمله:

• آسیب به ریه و قلب: در موارد شدید اسکولیوز ممکن است قفسهی سینه به قلب و ریه‌ها فشار وارد کند و تنفس و تپیدن قلب را مشکل سازد.
• مشکلات کمر: احتمال ایجاد کمردرد مزمن در بزرگسالانی که در کودکی دچار اسکولیوز بوده‌اند، نسبت به جمعیت عادی بالاتر است.
• ظاهر: با بدتر شدن اسکولیوز، تغییرات محسوس‌تر شامل مفصل لگن و شانه‌ی غیرهم‌راستا، دنده‌های برآمده و انحراف جانبی کمر و تنه به وجود می‌آیند. مبتلایان به اسکولیوز اغلب نسبت به ظاهر خود حساس می‌شوند.

تشخیص

پزشک در ابتدا یک شرح حال بالینی دقیق می‌گیرد و ممکن است درباره‌ی رشد اخیر کودک سوالاتی بپرسد. در طول معاینه، پزشک احتمالاً جهت بررسی قفسه‌ی سینه و اینکه آیا یک سمت قفسه‌ی سینه بیرون زده‌ است یا خیر، از کودک می‌خواهد که بایستد و از کمر به جلو خم شود و بازوهای خود را آویزان کند. همچنین پزشک ممکن است جهت بررسی موارد ذیل، معاینه‌ی عصبی انجام دهد:

• ضعف عضلانی
• کرختی
• رفلکس‌های غیرطبیعی

روش‌های تصویربرداری

تصویربرداری ساده، تشخیص اسکولیوز یا کژپشتی را قطعی می‌کند و شدت انحراف ستون فقرات را نشان می‌دهد. اگر پزشک احتمال دهد که علت ایجاد اسکولیوز یک بیماری زمینه‌ای است مانند تومور ممکن است انجام روش‌های تصویربرداری دیگری مانند ام‌آرآی (MRI) را توصیه کند.

درمان

بیش‌تر کودکان مبتلا به اسکولیوز یا کژپشتی دچار انحراف خفیف‌اند و احتمالاً به درمان با بریس یا جراحی نیاز نخواهند داشت. ممکن است نیاز باشد که کودکان مبتلا به اسکولیوز، جهت پیشگیری تغییرات درجه‌ی انحراف ستون فقرات در حین رشد، به‌ طور منظم به پزشک مراجعه کنند.

با این که دستورالعمل‌هایی راجع به انحراف‌های خفیف، متوسط و شدید وجود دارد، آغاز درمان همیشه بسته به فرد مبتلا دارد. عواملی که برای شروع درمان در نظر گرفته می‌شوند شامل موارد ذیل‌اند:

• جنسیت: احتمال پیشرفت بیماری در دخترها بسیار بیش‌تر از پسرهاست.
• شدت انحراف: معمولاً احتمال بدتر شدن انحراف‌های دوتایی – که با نام انحراف‌های اس (S) شکل نیز شناخته می‌شوند- از انحراف‌های سی (C) شکل بیش‌تر است.
• محل انحراف: احتمال بدتر شدن انحراف‌هایی که در بخش مرکزی (سینه‌ای) ستون فقرات قرار دارند، از انحراف‌هایی که در بخش‌های فوقانی و تحتانی ستون فقرات دارند، بیش‌تر است.
• بلوغ: اگر رشد استخوان‌های کودک متوقف شده باشد، احتمال پیشرفت انحراف ستون فقرات پایین است. این موضوع همچنین به این معناست که بریس‌ها بیش‌ترین تأثیر خود را در کودکانی دارند که استخوان‌های آن‌ها هنوز در حال رشد است.

بریس‌ها

اگر استخوان‌های کودک هنوز در حال رشد باشند و او مبتلا به اسکولیوز متوسط باشد، پزشک ممکن است استفاده از بریس را توصیه کند. پوشیدن بریس اسکولیوز را درمان یا انحراف را اصلاح نمی‌کند، اما معمولاً از پیشرفت انحراف جلوگیری می‌کند. رایج‌ترین نوع بریس از پلاستیک ساخته شده است و ساخت آن به نحوی است که با بدن تطابق داشته باشد. این بریس در زیر بازو و اطراف قفسه‌ی سینه، پایین کمر و مفصل ران قرار می‌گیرد و بنابراین در زیر لباس تقریباً نا آشکار است.

بیش‌تر بریس‌ها باید شبانه‌روز پوشیده شوند. هرچه زمان پوشیدن بریس در روز بیشتر باشد، اثر آن بیشتر می‌شود. کودکانی که بریس می‌پوشند معمولاً می‌توانند در بیش‌تر فعالیت‌ها شرکت کنند و محدودیت کمی دارند. در صورت لزوم، کودک می‌تواند جهت شرکت در ورزش یا فعالیت‌های فیزیکی دیگر، بریس خود را درآورد. پس از اتمام رشد استخوان‌ها دیگر نیازی به پوشیدن بریس نیست. رشد استخوان‌ها معمولاً هم‌زمان با رخدادهای ذیل متوقف می‌شود:

• حدود دو سال پس از شروع قاعدگی در دختران
• وقتی که پسرها هر روز باید موهای صورت خود را اصلاح کنند
• وقتی که تغییرات قد متوقف می‌شود

جراحی

معمولاً اسکولیوز شدید با گذشت زمان پیشرفت می‌کند، بنابراین پزشک ممکن است جهت کاهش شدت انحراف ستون فقرات و پیشگیری از بدتر شدن آن، انجام جراحی اسکولیوز را پیشنهاد کند. رایج‌ترین نوع جراحی اسکولیوز الحاق مهره‌ها (خشک کردن ستون فقرات) نام دارد.

در جراحی الحاق مهره‌ها، جراح تعداد دو یا بیشتر از مهره‌های ستون فقرات را به یکدیگر متصل می‌کند تا این مهره‌ها نتوانند به صورت مستقل حرکت کنند. تکه‌های استخوانی یا مواد شبه‌استخوانی در بین مهره‌ها قرار داده می‌شود. معمولاً بخش منحرف‌شده‌ی ستون فقرات تا زمانی که استخوان‌های قدیمی و مواد استخوانی جدید به یکدیگر جوش بخورند، توسط میله‌ها، قلاب‌ها و پیچ‌ها یا سیم‌های فلزی، صاف و بی‌حرکت نگه داشته می‌شود. اگر سرعت پیشرفت اسکولیوز در سن کم بالا باشد، جراح می‌تواند میله‌ای با قابلیت تغییر طول نصب کند و با رشد کودک، طول آن را تنظیم کند. این میله به بخش فوقانی و تحتانی قسمت انحراف‌یافته‌ی ستون فقرات متصل می‌شود و معمولاً هر ۶ ماه یک‌بار، طول آن تنظیم می‌شود.

عوارض جراحی کمر ممکن است شامل خونریزی، عفونت، درد یا آسیب عصبی باشد. در موارد کمی استخوان بهبود نمی‌یابد و به جراحی دیگری نیاز می‌شود.