صدمه به هر قسمت از نخاع در سرتاسر کانال نخاعی، اغلب باعث ایجاد تغییرات دائمی در قدرت عضلانی، حس و حرکت بدن در زیر محل آسیب دیده می‌شود. آسیب نخاع، زندگی بیمار را تحت تأثیرقرار می‌دهد.

بسیاری از دانشمندان، امیدوارند که روزی بتوانند آسیب‌های نخاعی را درمان کنند. تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که درمان و بازتوانی برای فردی که دچار این آسیب‌دیدگی شده، امکان زندگی مستقل را فراهم می‌کند.

پس از آسیب نخاعی، کنترل بدن به دو عامل محل آسیب‌دیدگی در نخاع و شدت آسیب‌دیدگی بستگی دارد.

شدت آسیب‌دیدگی به صورت زیر تقسیم می‌شود:

• آسیب‌دیدگی کامل (فلج کامل)

اگر حس و حرکت اندام‌ها کاملا از بین رفته باشند، آسیب‌دیدگی کامل گویند.

• آسیب‌دیدگی ناقص (فلج ناقص)

اگر پس از آسیب نخاعی بعضی از عملکردهای حسی و حرکتی باقی مانده باشد، این آسیب از نوع ناقص است.

فلج اندام‌ها را در آسیب نخاعی با اسامی زیر بیان می‌کنند:

• تتراپلژی: این نوع فلج،کوادری پلژی نیز نامیده می‌شود که در آن هردو دست وهردو پا( ازگردن به پایین) تحت تأثیر آسیب نخاعی قرار گرفته و فلج می‌شوند.
• پاراپلژی: دراین نوع فلج، تمام یا قسمتی از پاها و لگن فلج می‌شوند.

پزشکان در این شرایط آزمایش‌های مختلفی را برای فرد آسیب دیده انجام می‌دهند تا مقدار آسیب‌دیدگی را تعیین کنند.

علائم و نشانه‌ها

آسیب‌های نخاعی از هر نوع که باشند، برخی از علائم زیر را درپی خواهند داشت:

• عدم توانایی برای حرکت
• از دست دادن حس از جمله حس نکردن گرما، سرما و لمس
• عدم توانایی در کنترل ادرار یا مدفوع
• گرفتگی شدید عضلات
• تغییر در فعالیت جنسی وحاملگی
• درد یا سوزش شدید ناشی از آسیب در رشته‌های عصبی نخاع
• تنگی نفس وعدم توانایی در سرفه کردن و خارج کردن خلط

علل شایع

آسیب نخاعی در نتیجه‎ی آسیب به مهره‌ها، رباط‌ها، دیسک یا غضروف‌های بین مهره‌ها و یا خود نخاع ایجاد می‌شود. آسیب نخاعی پس از یک حادثه و به دنبال وارد شدن یک ضربه‌ی ناگهانی به ستون فقرات و شکستگی، در رفتگی یا فشرده شدن چند مهره رخ می‌دهد.

به‌علاوه شلیک گلوله و یا ضربه‌ی چاقو به ستون فقرات نیز باعث بروز آسیب نخاعی می‌شوند.

آسیب‌های بعدی معمولاً در طول چند روز یا چند هفته و به خاطر خونریزی، ورم، التهاب و جمع شدن مایع در داخل یا اطراف طناب نخاعی رخ می‌دهند.

آسیب نخاعی بدون ضربه ممکن است به خاطر آرتروز، سرطان، التهاب، عفونت و یا فرسوده شدن دیسک بین مهره‌های ستون فقرات رخ دهد.

آسیب فقسه‌ی سینه و یا پایین کمر می‌تواند بر روی نیم تنه، پاها، روده و کنترل مثانه و فعالیت جنسی تأثیر بگذارد. آسیب گردن نیز بر روی حرکت بازوها اثر می‌گذارد و نفس کشیدن را نیز دچار مشکل می‌کند.

رایج‌ترین دلایل آسیب نخاعی عبارتند از:

• تصادفات وسایل نقلیه
• افتادن

زمین خوردن درافراد سالخورده از مهم‌ترین دلایل بروز آسیب نخاعی است.

• فعالیت‌های خشونت‌آمیز

برخی از آسیب‌های نخاعی در نتیجه‌ی برخوردهای خشونت آمیز، مانند استفاده از گلوله و چاقو رخ می‌دهند.

• مصرف الکل

از هر ۴ بیماری که دچار آسیب  نخاعی می‌شوند یکی به علت مصرف الکل است.

• برخی بیماری‌ها

سرطان، آرتروز، پوکی استخوان، التهاب و ورم نخاع نیز می‌توانند باعث آسیب نخاعی شوند.

عوامل تشدید کننده خطر

گرچه آسیب نخاعی معمولا در نتیجه‌ی یک تصادف رخ می‌دهد و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد، اما عواملی وجود دارند که احتمال بروز این آسیب را افزایش می‌دهند، از جمله :

• مرد بودن

آسیب‌های نخاعی درمردان بیشتر از زنان است.

• افراد بین سنین ۱۶ تا ۳۰ سال

افراد بین ۱۶ تا ۳۰ سال پس از حادثه بیشتر درخطر آسیب نخاعی هستند.

• سن بالای ۶۵ سال

زمین‌خوردگی در افراد بالای ۶۵ سال، بیشتر از هر دلیل دیگری باعث بروز آسیب نخاعی می‌شود.

• کسانی‌که اهل دعوا و درگیری هستند.
• کسانی‌که مشکلات مفصلی و استخوانی دارند.

عوارض احتمالی

عوارض احتمالی که به‌دنبال آسیب نخاعی ایجاد می‌شوند عبارتند از:

بی‌اختیاری ادرار

درآسیب‌های نخاعی، مثانه همچنان قادر به نگهداری ادرار است، اما ممکن است مغز قادر به کنترل مثانه نباشد یعنی انتقال پیام عصبی برای تخلیه ادرار به خوبی انجام نمی‌شود. تغییرکنترل ادرار در مثانه خطر ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری را افزایش می‌دهد. به‌علاوه احتمال بروز عفونت کلیه و یا سنگ کلیه و مثانه زیاد می‌شود. با کمک تمرینات فیزیوتراپی، روش‌هایی برای خالی کردن مثانه آموزش داده می‌شود.

بی‌حسی در پوست

به‌خاطر آسیب‌های عصبی ممکن است قسمتی یا تمام حس لامسه بیمار از بین برود. بنابراین پوست قادر نیست که پیام مربوط به آسیب‌دیدگی ناشی از فشار طولانی مدت، گرما و سرما را به مغز ارسال کند. این مسئله احتمال ایجاد زخم‌های پوستی را افزایش می‌دهد. اما جابجاکردن بیماران روی تخت از بروز این زخم‌ها جلوگیری می‌کند. در بازتوانی یا توانبخشی، مراقبت از پوست بیمار به همراهان، آموزش داده می شود.

افزایش یا کاهش فشارخون

آسیب نخاعی ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در گردش خون شود. پایین آمدن فشارخون باعث ورم دست‌ها و پاها می‌شود. این تغییرات در گردش خون خطر ایجاد لخته‌های خونی دررگ‌های بدن و ریه را افزایش می‌دهد.

مشکلات تنفسی

اگر عضلات شکم و قفسه‌ی سینه تحت تأثیر آسیب نخاعی قراربگیرند، سرفه کردن و نفس کشیدن برای فرد دشوار خواهد شد. عضلات درگیر شده در این آسیب شامل دیافراگم، عضلات دیواره‌ی قفسه‌ی سینه و شکم هستند. سطح عصبی آسیب‌دیدگی، تعیین‌کننده‌ی نوع مشکلات تنفسی خواهد بود. اگر آسیب به گردن و قفسه ی سینه وارد شود، خطر ابتلا به ذات الریه و یا سایر مشکلات ریوی افزایش می‌یابد. این مشکل را می‌توان با دارو وروش‌های درمانی برطرف کرد.

عدم تناسب اندام (لاغری یا چاقی)

کاهش وزن و کوچک شدن عضلات پس از آسیب نخاعی بسیار رایج است. عدم تحرک کافی، خطر ابتلا به چاقی و بیماری‌های قلبی و عروقی و مرض قند (دیابت) را افزایش می‌دهد.

عدم سلامت جنسی

تمایلات جنسی، باروری و فعالیت‌های جنسی تحت تأثیر آسیب نخاعی قرار خواهند گرفت. مردان در نعوظ و یا انزال دچار مشکل می‌شوند و زنان نیز دچار مشکلات روحی و روانی خواهند شد.

درد عضلات و مفاصل

برخی افراد آسیب‌دیده دچار درد در عضلات یا مفاصل خواهند شد.

افسردگی

مقابله با تمام تغییرات ناشی از آسیب نخاعی مشکلات زیادی به همراه خواهد داشت و ممکن است فرد آسیب‌دیده دچار افسردگی شود.

تشخیص

 پزشک با بررسی دقیق فعالیت‌های حسی و حرکتی بیمار و پرسیدن سوالاتی در مورد حادثه، قادر به تشخیص آسیب نخاعی خواهد بود. اما اگر شخص مصدوم احساس ناراحتی در گردن داشته باشد و یا به طور کامل هوشیار نباشد و یا علائم ضعف و آسیب عصبی آشکار باشند، روش‌های تشخیصی فوری انجام می‌شود. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

• سی‌تی‌اسکن

سی‌تی‌اسکن می‌تواند دید بهتری نسبت به مشکلات بوجود آمده را ارائه دهد. دراین روش از کامپیوتر استفاده می‌کنند و یک سری تصاویر مقطعی گرفته می‌شود تا مشکلات مربوط به استخوان، دیسک و دیگر موارد مشاهده شود.

• تصویربرداری با اشعه‌ی ایکس

پزشکان معمولاً این روش تشخیصی را برای افرادی تجویز می‌کنند که مشکوک به آسیب نخاعی، شکستگی و یا آسیب در ستون فقرات هستند.

• ام‌آرآی(MRI)

 دراین روش تشخیصی با استفاده از یک میدان قوی مغناطیسی و رادیویی، تصاویر کامپیوتری گرفته می‌شود. این روش برای مشاهده‌ی نخاع و شناسایی محل دقیق بیرون زدگی دیسک، خونریزی داخل نخاع و یا غده و تومور مفید است.

چند روز پس از مصدومیت، زمانی‌که ورم نخاع کمتر می‌شود، پزشک یک معاینه‌ی عصبی برای تعیین سطح آسیب‌دیدگی انجام خواهد داد. این معاینه شامل تعیین قدرت و توانایی فرد در لمس کردن است.

درمان

متاسفانه هیچ راهی برای برطرف کردن آسیب نخاعی وجود ندارد، اما محققان به طور مداوم در حال بررسی روش‌های درمانی جدید از جمله استفاده ازپروتز( وسایل مصنوعی) و داروهایی برای بازسازی سلول‌های عصبی و یا بهبود فعالیت عصبی نخاع هستند.

درنهایت هدف از درمان آسیب نخاعی، جلوگیری از آسیب‌های بیشتر و توانمندکردن فرد آسیب‌دیده برای بازگشت به زندگی طبیعی است.

اقدامات فوری درآسیب های نخاعی

در اتاق اورژانس، پزشکان موارد زیر را انجام می‌دهند:

• تنظیم توانایی فرد برای نفس کشیدن
• جلوگیری از شوک
• جلوگیری از ایجاد مشکل در دفع ادرار یا مدفوع و یا مشکل قلبی و عروقی و تشکیل لخته خون در رگ‌ها
• استفاده ازداروها
• بی‌حرکت کردن بیمار: در صورت بروز حادثه، بی‌حرکت کردن ستون فقرات کمک بزرگی به بیمارمی‌کند. برای این کار از گردنبندهای طبی سفت و تخت‌های خاص استفاده می‌شود.
• جراحی

جراحی برای برداشتن قطعات شکسته‌شده مهره‌ها، اشیاء خارجی فرورفته درستون فقرات، دیسک بیرون زده انجام می‌شود. به‌علاوه جراحی برای بی‌حرکت کردن ستون فقرات و جلوگیری از درد توصیه می‌شود.

فیزیوتراپی یا توانبخشی

اعضای تیم توانبخشی کار با فرد آسیب دیده را زمانی آغاز می‌کنند که بیمار در مراحل اولیه‌ی بازیابی و بهبود است. این تیم شامل متخصص فیزیوتراپی، متخصص کاردرمانی، پرستار توانبخشی، روانشناس توانبخشی، مددکار اجتماعی، متخصص تغذیه، روان‌درمانگر تفریحی و یک متخصص طب جسمانی هستند.

در ابتدای کار توانبخشی، پزشک به ترمیم، نگهداری و تقویت فعالیت عضلات آسیب دیده، بازسازی مهارت‌های حرکتی ظریف و یادگیری روش‌هایی برای انجام فعالیت‌های روزمره می‌پردازد. در این مراکز به بیماران آموزش داده می‌شود که سرگرمی‌های مورد علاقه‌ی خود را انجام دهند، در فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند و به مدرسه یا محل کار خود برگردند.

همچنین برای کنترل درد، گرفتگی عضلانی، کنترل مثانه، روده و بهبود فعالیت‌های جنسی بیمار ، ازداروهای خاص طبق دستورپزشک  استفاده می‌شود.