مننژیت به معنی التهاب غشاء اطراف مغز و نخاع (مننژ) است. این بیماری باعث بروز علائمی مانند سردرد، تب و سفتی گردن می‌شود. بیش‌ترین علت مننژیت، عفونت‌های ویروسی است. ولی باکتری‌ها و قارچ‌‌ها هم در بروز این بیماری مؤثرند. باتوجه به دلیل بروز بیماری، مننژیت می‌تواند در طی چند هفته، خود به خود بهبود یابد و یا ممکن است به مراقبت‌های فوری و یا داروهای آنتی‌بیوتیک نیاز داشته باشد. درصورتی‌که خودتان و یا یکی از افراد خانواده تان به این بیماری مبتلا شده است، سریعاً به پزشک مراجعه نمایید. زیرا درمان زود هنگام مننژیت باکتریایی می‌تواند از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کند.

علائم ونشانه‌ها

علائم اولیه این بیماری با آنفلونزا اشتباه گرفته می‌شود. این علائم از چند ساعت تا چند روز پس از شروع بیماری ظاهرمی‌شوند. نشانه‌های مننژیت برای افراد بالای ۲ سال عبارتند از:

• تب بالای ناگهانی
• سردردهای شدید که با انواع دیگر سردردها متفاوت است.
• سفتی گردن
• تهوع و استفراغ به همراه سردرد
• گیجی یا اختلالات تمرکز وخواب آلودگی
• تشنج
• حساسیت به نور
• بروز دانه‌های قرمز پوستی در مننژیت باکتریایی

نشانه‌های مننژیت در نوزادان

• تب بالا
• گریه مداوم
• خواب آلودگی شدید و یا تحریک‌پذیری
• کاهش فعالیت
• تغذیه ناکافی
• برآمدگی در بالای سر کودک (برجسته شدن ملاج)
• سفتی گردن کودک

آرام کردن کودکان مبتلا به این بیماری دشوار است و ممکن است با بغل کردن آن‌ها، میزان گریه افزایش یابد.

علل شایع

معمولاً مننژیت توسط ویروس‌ها به وجود می‌آید ولی باکتری‌ها هم می‌توانند عامل آن باشند. همچنین عفونت‌های قارچی باعث بروز این بیماری می‌شوند. از آن‌جایی که عفونت‌های باکتریایی اهمیت زیادی دارند و ممکن است خطرناک باشند، شناسایی منبع عفونت، یکی از بخش‌های مهم درمان است.

مننژیت باکتریایی

مننژیت باکتریایی زمانی رخ می‌دهد که باکتری وارد جریان خون می‌شود و به مغز و نخاع می‌رود. باکتری ازطریق عفونت سینوس‌ها یاعفونت گوش و یا شکسته شدن جمجمه و یا پس از جراحی وارد مغز ونخاع می‌شود. باکتری‌هایی که می‌توانند باعث بروز مننژیت باکتریایی شوند مانند:

• استرپتوکوکوس پنومونیا

این باکتری شایع‌ترین دلیل مننژیت در کودکان و بزرگسالان است و بیش‌تر به دنبال عفونت گوش و یا سینوس‌ها و یا ذات‌الریه ایجاد می‌شود. با واکسن می‌توان احتمال برگشت بیماری را کاهش داد.

• نایسریا مننژیتیدیس

این باکتری یکی دیگر از عوامل مننژیت است و بیش‌تر زمانی اتفاق می‌افتد که باکتری از راه عفونت‌های دستگاه تنفس فوقانی وارد جریان خون می‌شود و مسری است. این بیماری، نوجوانان و بزرگسالان را مبتلا می‌کند و ممکن است افراد زیادی را در محیط‌های عمومی مانند خوابگاه‌ها و یا پایگاه‌های نظامی درگیر نماید.

• لیستریا مونوسیتوژنز

این باکتری در پنیرهای غیر پاستوریزه، هات داگ و گوشت وجود دارد. خانم‌های باردار، سالمندان و یا افرادی که دستگاه ایمنی ضعیفی دارند و یا نوزادان بیش‌تر در معرض ابتلا به بیماری هستند. این باکتری می‌تواند از سد جفت عبور کند و عفونت‌های اواخر بارداری را ایجاد کند. این عفونت باعث زایمان بچه مرده و یا مرگ نوزاد پس از زایمان می‌شود.

• آنفولانزا هموفیلوس

این باکتری باعث مننژیت باکتریایی در کودکان می‌شود. اما واکسن‌های جدید باعث کاهش تعداد مبتلایان به این نوع مننژیت شده است.

مننژیت ویروسی

ویروس‌ها بیش از باکتری‌ها باعث بروز مننژیت می‌شوند، البته بی‌خطر است و خود به خود بهبود می‌یابد. ویروس‌های اینتروویروس مسئول ایجاد این بیماری هستند که بیش‌تر در اوایل پاییز و اواخر تابستان وجود دارند. ویروس‌هایی مانند عامل تبخال، ایدز و اوریون هم می‌توانند باعث ابتلا به این بیماری شوند.

مننژیت مزمن

در این حالت، باکتری‌ها یا ویروس‌هایی که رشد آرامی دارند به غشا و فضای دور مغز( پرده‌های مغزونخاع) حمله می‌کنند و در طی دو هفته و یا بیش‌تر، بیماری پیشرفت می‌کند. مننژیت مزمن  برعکس نوع حاد علائم آن شامل سردرد، تب، تهوع و مشکلات ذهنی است.

مننژیت قارچی

این نوع از مننژیت خیلی شایع نیست و باعث بروز مننژیت‌های مزمن می‌شود که مسری نیستند. مننژیت کریبتوکوکی یک نوع مننژیت شایع است و در افرادی با ضعف دستگاه ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز باعث بیماری مننژیت می‌شود. اگر این قارچ‌ها، با داروهای ضد قارچ کشته نشوند، خطرناک است. این نوع از مننژیت با تزریق داروهای آلوده در نخاع( برای درمان درد قفسه سینه و کمردرد) اتفاق می‌افتد.

علل دیگر مننژیت

ممکن است این بیماری دلایل غیرعفونی مانند واکنش‌های شیمیایی، حساسیت به داروها، تعدادی از سرطا‌ن‌ها و بیماری‌های تورم‌زا همانند سارکوئیدوز هم داشته باشد.

عوامل تشدید کننده خطر

این عوامل شامل:

• واکسینه نشدن

درصورتی‌که بیمار واکسن‌های ضروری سن خود را تزریق نکند، به احتمال قوی به مننژیت دچار می‌شود.

• سن

بیشتر مننژیت‌های ویروسی برای کودکان زیر ۵ سال رخ می‌دهد و مننژیت‌های باکتریایی افراد زیر ۲۰ سال را مبتلا می‌کند، به خصوص آن‌هایی که در محیط‌های جمعی زندگی می‌کنند.

• زندگی در محیط‌های جمعی

دانشجویانی که در خوابگاه زندگی می‌کنند، پرسنل پایگاه‌های نظامی و کودکان مدرسه‌های شبانه روزی با احتمال بیش‌تری به مننژیت دچار می‌شوند زیرا باکتری از راه تنفس و در مکان‌های شلوغ با سرعت بیش‌تری پخش می‌شود.

• بارداری

افراد باردار درمعرض ابتلا به عفونت‌های ناشی از باکتری لیستریا هستند که خود عامل بروز مننژیت است. درصورتی که بیمار به این عفونت مبتلا شده، احتمال انتقال به جنین هم وجود دارد.

• دستگاه ایمنی ضعیف

مصرف الکل، ویروس ایدز، مرض قند( دیابت) و مصرف داروهای ضعیف کننده دستگاه ایمنی باعث می‌شوند تا بیمار به مننژیت مبتلا شود. برداشتن طحال به عنوان بخشی مهم از دستگاه ایمنی هم درایجاد این بیماری مؤثر است.

عوارض احتمالی

مشکلات این بیماری می‌توانند خیلی شدید بوده و هرچه بیمار دیرتر برای درمان مراجعه کند، احتمال بروز حملات و آسیب‌های دائمی عصبی هم بیش‌تر می‌شود. آسیب‌های عصبی شامل:

• اختلالات شنوایی
• اختلالات حافظه
• اختلالات یادگیری
• آسیب مغزی
• تشنج
• مشکل در راه رفتن
• مشکلات کلیوی
• شوک

تشخیص

پزشک می‌تواند با معاینه بیمار و استفاده ازروش‌های تشخیصی مختلفی، بیماری مننژیت را تشخیص دهد. این روش‌ها شامل:

• آزمایش خون
• تصویربرداری

اشعه ایکس و سی‌تی‌اسکن سر، کمر و سینوس‌ها می‌تواند ورم را نشان دهد. همچنین این تصویرها به پزشک کمک می‌کنند تا به دنبال عفونت‌هایی در بدن بگردد که با مننژیت مرتبط است.

• کشیدن مایع مغزی نخاعی

در این روش با کشیدن مایع مغزی نخاعی می‌توان مننژیت را به طور قطع تشخیص داد. معمولاً مایع مغزی نخاعی افراد مبتلا به این بیماری قند پایینی دارد و میزان گلبول‌های قرمز و پروتئین در آن بیش‌تر است. در این روش می‌توان نوع دقیق باکتری بیماری‌زا را هم تشخیص داد. درصورتی‌که بیماری به دلیل عفونت ویروسی باشد، پزشک از آزمایش دی.ان.آ(DNA) استفاده می‌کند تا دلایل بروز بیماری را بیابد.

درمان

درمان این بیماری به نسبت نوع مننژیت بیمار متفاوت است.

درمان مننژیت باکتریایی

این نوع ازمننژیت به درمان فوری با آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی و داروهای کورتون نیاز دارد. انتخاب نوع آنتی‌بیوتیک به نوع باکتری عامل بیماری وابسته است. اگر مننژیت دراثر عفونت‌های سینوس ویا گوش اتفاق افتاده باشد برای درمان باید عفونت‌های سینوس و گوش درمان شود.

مننژیت ویروسی

برای درمان عفونت‌های ویروسی نیازی به تجویز آنتی‌بیوتیک نیست. مننزیت ویروسی در طی چند هفته بهبود می‌یابد. درمان مننژیت ویروسی خفیف شامل:

• استراحت
• مصرف زیاد مایعات
• مصرف مسکن‌ها که به کاهش تب و درد بدن کمک می‌کند.
• درصورتی که بیمار به دلیل ویروس تبخال به این بیماری مبتلا شده است، می‌تواند از داروهای ضد ویروس استفاده کند.

مننژیت قارچی

مننژیت قارچی با داروهای ضد قارچ درمان می‌شود ولی این داروها مشکلات زیادی دارند. بنابراین درمان تا زمانی به تعویق می‌افتد که وجود عفونت قارچی توسط آزمایشگاه تایید شود.

مننژیت‌های غیرعفونی که به دلیل آلرژی و یا بیماری‌های دستگاه ایمنی به وجود می‌آیند ممکن است با کورتیزون( کورتون) درمان شوند. در مننژیت‌های ناشی از سرطان هم باید سرطان جداگانه درمان شود.

پیشگیری

معمولاً مننژیت از عفونت‌های مسری به وجود می‌آید و باکتری‌ها و ویروس‌های عامل این بیماری می‌توانند از طریق سرفه، عطسه یا بوسیدن و یا استفاده وسایل غذاخوری مشترک، سیگار و مسواک  مشترک منتقل شوند. با روش‌های زیر می‌توان امکان ابتلا به مننژیت را کاهش داد:

• شستن دست‌ها

به کودکان بیاموزید که بعد از رفتن به سرویس بهداشتی و قبل از مصرف غذا یا پس از حضور در محیط‌های عمومی و یا نوازش حیوانات دست‌هایشان را با آب و صابون بشویند.

• رعایت بهداشت

به کودکان بیاموزید که از وسایل شخصی خود استفاده کنند.

• حفظ سلامتی

به میزان کافی استراحت کنید و به طور منظم ورزش کنید و رژیم غذایی سالمی را انتخاب کنید که حاوی مقدار زیادی میوه تازه و سبزیجات و غلات کامل باشد. به هنگام سرفه یا عطسه جلوی دهان و بینی را بگیرید.

• در صورتی که باردارهستید به رژیم غذایی خود توجه کنید.

-گوشت‌ها را در دمای ۷۵ درجه سانتی‌گراد کاملا بپزید و از مصرف پنیرهای نرم تهیه شده از شیر غیر پاستوریزه خودداری کنید.

• ایمن سازی

با مشورت پزشک با تزریق واکسن‎‌هایی می‌توان از ابتلا به تعدادی از مننژیت‌های باکتریایی پیشگیری کرد.