مشاهده‌ی خون در ادرار، اضطراب آور است. اگرچه در اکثر موارد علل این امر درمان پذیر است، خون در ادرار (هماچوری) می‌تواند نشان‌دهنده‌ی یک اختلال جدی باشد. خون قابل مشاهده را هماچوری آشکار می‌نامند. خون قابل مشاهده زیر میکروسکوپ را هماچوری میکروسکوپی می‌نامند که هنگام بررسی آزمایش ادرار دیده می‌شود. به هر حال، مهم تعیین علت این خونریزی است. درمان به علت زمینه‌ای بستگی دارد.

علائم و نشانه‌ها

نشانه‌ی قابل رویت هماچوری، “ادرار” صورتی، قرمز یا کولا رنگ، به دلیل وجود سلول‌های قرمز خون است. تنها یک خون‌ریزی خفیف (معمولا هم دردناک نیست) می‌تواند باعث ادرار قرمز شود. وجود لخته خون در ادرار دردناک است. ادرار خونی اغلب بدون علامت یا نشانه‌ی دیگری است. گاهی خون در ادرار تنها زیر میکروسکوپ قابل مشاهده است (هماچوری میکروسکوپی).

علل شایع

در هماچوری، کلیه‌ها و یا سایر اندام دستگاه ادراری اجازه می‌دهند که سلول‌های خونی به ادرار نفوذ کنند. برخی از این مشکلات عبارتند از:

• عفونت‌های دستگاه ادراری

عفونت‌های دستگاه ادراری با انتقال باکتری‌ها از طریق مجرای ادرار و تکثیر آن‌ها در مثانه رخ می‌دهند. علائم عبارتند از نیاز مداوم به دفع ادرار، درد و سوزش هنگام ادرار کردن و ادرار با بوی بسیار بد.

• عفونت کلیه

عفونت کلیه (پیلونفریت) زمانی رخ می‌دهد که باکتری، حال از طریق جریان خون و یا از طریق دیگری، وارد کلیه‌ها شود. علائم و نشانه‌های آن مشابه عفونت مثانه است با این تفاوت که عفونت‌های کلیوی باعث تب و درد پهلو هم می‌شوند.

• سنگ کلیه یا مثانه

مواد معدنی موجود در ادرار غلیظ گاهی رسوب کرده، بر روی دیواره‌های کلیه یا مثانه کریستال تشکیل می‌دهد. با گذشت زمان، کریستال‌ها کوچک و سخت شده وبه شکل “سنگ” در می‌آیند. سنگ‌ها عموما بدون درد هستند و فرد متوجه وجود آن‌ها نمی‌شود مگر آنکه باعث انسداد شده و یا به اندام دیگری منتقل شوند. علائم با هم متفاوت هستند و قابل تشخیص‌اند. سنگ کلیه درد طاقت فرسایی ایجاد می‌کند. سنگ مثانه یا کلیه، هر دو ایجاد توده کرده و باعث خون‌ریزی میکروسکوپی می‌شود.

• بزرگ شدن پروستات

غده پروستات واقع در زیر مثانه و احاطه کننده‌ی قسمت بالای مجرای ادرار، با افزایش سن در مردان شروع به بزرگ شدن می‌کند. بزرگ شدن غده باعث فشردگی مجرای خروجی مثانه و مسدود شدن جریان ادرار است. علائم و نشانه‌های بزرگ شدن پروستات (هیپرپلازی خوش‌خیم پروستات یا BPH) عبارتند از ادرار کردن با سختی، نیاز فوری و مداوم به ادرار کردن و وجود خون قابل مشاهده و یا میکروسکوپی در ادرار. عفونت پروستات (پروستاتیت) علائم و نشانه‌های مشابهی دارد.

• سرطان

خون قابل مشاهده در ادرار نشانه‌ای از سرطان پیشرفته کلیه، مثانه و یا پروستات است. متاسفانه، در مراحل اولیه، زمانی که این سرطان‌ها قابل درمان هستند، هیچ علامت و نشانه‌ای دیده نمی شود.

• اختلالات ارثی

کم‌خونی داسی شکل (نقص ارثی هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون) می‌تواند علت وجود خون در ادرار، هر دو نوع هماچوری قابل مشاهده و میکروسکوپی، باشد. سندرم آلپورت (تاثیرگذار بر غشا فیلتر کننده گلومرول در کلیه) نیز چنین تاثیری دارد.

• آسیب دیدگی کلیه‌ها

ضربه یا آسیب‌های دیگر به کلیه ناشی از یک تصادف یا برخورد ورزشی می‌تواند منجر به مشاهده خون در ادرار شود.

• دارو

برخی داروهای ضد سرطان و یا داروهای دیگر می‌توانند باعث هماچوری (بروز خون در ادرار) شوند.

عوامل تشدید کننده خطر

•  سن: بسیاری از مردان مسن‌تر از 50 سال، به دلیل بزرگ شدگی پروستات، گاهی دچار هماچوری می‌شوند.
• جنسیت: اکثر زنان، در طول عمر خود، حداقل یکبار دچار عفونت ادراری و در نتیجه هماچوری شده‌اند.
• عفونت اخیر: التهاب کلیه به دلیل عفونت ویروسی یا باکتریایی (گلومرولونفریت پس از عفونت) یکی از علل هماچوری قابل مشاهده در کودکان است.
• سابقه‌ی خانوادگی: چنانچه داشتن سنگ کلیه و یا بیماری کلیوی عارضه‌ای خانوادگی باشد، امکان ابتلا به هماچوری بالا می‌رود.
• داروهای خاص: آسپرین، داروهای ضد درد ضد التهابی غیر استروئیدی و آنتی بیوتیک‌هایی نظیر پنی سیلین امکان هماچوری را بالاتر می‌برند.
• ورزش شدید: خطر ابتلا به هماچوری در دوندگان ماراتن بیشتر از دیگران است، که آن را “هماچوری دویدن” نیز می‌نامند. هرچند، افرادی که تمرینات شدید انجام می‌دهند ممکن است دچار هماچوری شوند.

تشخیص

• معاینه جسمانی و بررسی سابقه‌ی پزشکی
• آزمایش ادرار

حتی اگر هماچوری برای اولین بار از طریق آزمایش ادرار کشف شده باشد، برای بررسی وجود سلول‌های قرمز خون در ادرار آزمایش دیگری گرفته می‌شود. از این آزمایش ادرار برای بررسی عفونت‌های ادراری و وجود مواد معدنی سنگ‌ساز در کلیه نیز استفاده می‌شود.

• تصویربرداری

اغلب، برای پیدا کردن علت هماچوری به تصویربرداری نیاز است. پزشک ممکن است سی تی اسکن، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) و یا یک سونوگرافی انجام دهد.

• سیستوسکوپی

در این روش، پزشک با استفاده از لوله‌ای باریک دارای دوربین کوچک داخل مثانه و مجرای ادرار را بررسی می‌کند تا نشانه‌های بیماری را مشاهده کند. گاهی اوقات، علت هماچوری یافت نمی‌شود. در این صورت، پزشک آزمایشات منظم را توصیه می‌کند، به خصوص اگر احتمال سرطان مثانه به دلیل عواملی همچون سیگار کشیدن، قرار گرفتن در معرض سموم محیطی و یا سابقه‌ی پرتودرمانی بالا باشد.

درمان

هماچوری، هیچ درمان خاصی ندارد. به جای آن، پزشک بر درمان علل زمینه‌ای تمرکز م‌کند. برای مثال، مصرف آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت ادراری، تجویز دارو جهت کوچک کردن پروستات بزرگ شده و یا شوک تراپی برای شکستن سنگ کلیه و مثانه. اگر زمینه‌ی بیماری جدی نباشد، درمان ضروری نیست.