صرع یکی از بیماری‌های دستگاه عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است، که در اثرآن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز مختل شده و منجر به تشنج می‌گردد و طی آن رفتار، علائم و احساسات غیرطبیعی از جمله از دست رفتن هوشیاری به وجود می‌آید. هر فردی ممکن است به صرع مبتلا شود. صرع هم در مردان و هم در زنان و برای همه‌ی نژادها و در هر سنی ممکن است رخ دهد.

علائم صرع بسیار گسترده‌اند. برخی افراد فقط به مدت چند ثانیه به یک نقطه خیره می‌شوند، درحالی‌که بعضی ازبیماران دچار لرزش اندام می‌شوند. تشنج به تنهایی به معنای صرع نیست. حداقل دو تشنج بی‌دلیل برای تشخیص صرع نیاز است.

درمان دارویی و یا گاهی استفاده از جراحی می‌تواند تشنج‌های عمده را در افراد مبتلا به صرع کنترل کند. برخی افراد برای کنترل تشنج نیازمند درمان‌های طولانی مدت هستند اما  تشنج دربعضی از بیماران، به تدریج از بین می‌رود.

علائم ونشانه‌ها

علامت اصلی حمله صرع، تشنج است. نشانه‌های تشنج شامل موارد زیر است:

• گیجی موقت
• لرزش بی‌اختیار دست‌ها و پاها
• از دست دادن هوشیاری
• علائم روانی مثل ترس و اضطراب
• خیره شدن چشم‎ها

علائم حمله صرع به نوع تشنج بستگی دارد. در اکثر موارد، بیمار مبتلا به صرع، در هر بار تشنج، علائم یکسانی خوهد داشت. پزشکان معمولاً تشنج‌ها را به دو گروه موضعی یا عمومی تقسیم می‌‌کنند.

تشنج‌های موضعی

زمانی که تشنج ایجاد شده، نتیجه‌ی فعالیت غیرطبیعی یک ناحیه از مغز باشد، به آن تشنج موضعی گفته می‌شود. این تشنج‌ها خود به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• تشنج‌های موضعی بدون از دست دادن هوشیاری

به این تشنج‌ها، تشنج‌های موضعی ساده گفته می‌شود. این تشنج‌ها باعث از دست رفتن هوشیاری نمی‌شوند. بلکه علائم به صورت تغییر در حس بینایی، بویایی، چشایی، لامسه یا شنوایی ایجاد می‌شود. همچنین ممکن است باعث لرزش غیرارادی اعضای بدن مثل دست یا پا شود و اختلالاتی مانند گیجی و منگی را ایجاد کند.

• تشنج‌هایی با اختلال در هوشیاری

به این نوع تشنج‌ها، تشنج‌های پیچیده گفته می‌شود که با تغییر یا از دست رفتن هوشیاری یا آگاهی همراه است. در حین این تشنج، فرد به یک نقطه خیره شده و به تحریکات هیچگونه پاسخی نمی‌دهد.

علائم تشنج موضعی ممکن است با بیماری‌های دیگر مانند میگرن اشتباه گرفته شود.

تشنج‌های عمومی

تشنج‌هایی هستند که همه‌ی مغز را دربرمی گیرد. شش نوع تشنج عمومی وجود دارد که عبارتند از:

• تشنج‌های غایب

درگذشته به این بیماری، تشنج پتیت مال گفته می‌شد. اغلب در کودکان رخ می‌دهد و با خیره شدن به اطراف یا حرکات ظریف بدن مثل چشمک زدن، مشخص می‌شود. این تشنج‌ها ممکن است باعث کاهش هوشیاری هم شود.

• تشنج‌های تونیک

این تشنج‌ها باعث از دست رفتن کنترل عضله می‌شود و بیمار به طور ناگهانی به زمین افتد.

• تشنج‌های کلونیک

این تشنج‌ها باعث حرکات تکراری یا ریتمیک در عضلات می‌شود و معمولاً این حرکات لرزشی در گردن، صورت و بازوها اتفاق می‌افتد.

• تشنج‌های میوکلونیک

این تشنج‌ها معمولاً به صورت لرزش‌های ناگهانی و پرشی در دست و پا ظاهر می‌شوند.

• تشنج‌های تونیک- کلونیک

این تشنج که قبلا با نام گرند مال شناخته می‌شد، خاص‌ترین نوع تشنج صرع است و می‌تواند باعث مختل شدن هوشیاری، سفتی و لرزش بدن شود و گاهی موجب از دست رفتن کنترل مثانه یا گاز گرفتن زبان می‌شود.

علل شایع

صرع تقریبا در نیمی از افراد مبتلا، علت شناخته شده‌ای ندارد. اما ممکن است به خاطر عوامل زیر رخ دهد:

• ارث

برخی انواع صرع، که در دسته ی تشنج موضعی قرار می‌گیرند، ارثی هستند.

• آسیب به سر

صدمه به سر به دنبال تصادف یا یک جراحت می‌تواند باعث صرع شود.

• بیماری‌های مغزی

بیماری‌های مغزی که باعث آسیب به مغز می‌شوند مانند تومور مغزی یا سکته مغزی، می‌توانند باعث صرع شوند. سکته مغزی یکی از عواملی است که معمولاً در افراد بالای ۳۵ سال رخ می‌دهد.

• بیماری‌های عفونی

بیماری‌های عفونی مانند مننژیت، ایدز و آنسفالیت می‌توانند منجر به صرع شوند.

• آسیب‌های قبل از تولد

قبل از تولد، آسیب به مغز جنین می‌تواند به واسطه‌ی عواملی مانند عفونت مادر، سوء تغذیه‌ی مادر یا کمبود اکسیژن ایجاد شود و باعث ابتلای کودک به صرع گردد.

• اختلالات رشد

بعضی ازبیماری‌ها که مشکل رشد درکودکان ایجاد می‌کنند، باعث صرع می‌شوند.

عوامل تشدید کننده خطر

از عوامل خطر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سن
• سابقه‌ی خانوادگی
• آسیب به سر
• سکته قلبی یا دیگر بیماری‌های قلبی عروقی
• زوال عقل( ازدست رفتن عقل)
• عفونت‌های مغزی
• سابقه‌ی تشنج در کودکی

عوارض احتمالی

اگرتشنج مرتب تکرار شود، شرایط خطرناکی را برای بیمار ایجاد می‌کند از جمله:

• افتادن

اگر بیمار درحال تشنج، بیفتد ممکن است دچار جراحت، آسیب به سر یا شکستگی شود.

• غرق شدن

ممکن است بیمار در حین شنا کردن یا حمام کردن در محلی دور از دید دیگران، دچار تشنج شده و غرق شود.

• تصادفات اتومبیل

در صورتی که فرد در حین رانندگی دچار تشنج شود، احتمال بروز تصادف وجود خواهد داشت.

• مشکلات بارداری

تشنج در حین بارداری، هم برای مادر و هم برای کودک خطرناک است.

• مشکلات سلامتی روان

بیمار مبتلا به صرع بیش‌تر در معرض ابتلا به مشکلات روانی به خصوص افسردگی، اضطراب و خودکشی است. این مشکلات ممکن است به دلیل ناتوانی بیمار در کنار آمدن با بیماری و مشکلات آن اتفاق بیفتد.

تشخیص

پزشک به منظور تشخیص این بیماری، علائم و سوابق پزشکی بیمار را بررسی کرده و سپس روش‌های تشخیصی زیررا توصیه می‌کند. این روش‌ها عبارتست از:

• معاینه‌ی عصبی

پزشک، رفتار، توانایی‌های حرکتی، فعالیت ذهنی بیمار را بررسی می‌کند.

• آزمایش خون

پزشک برای بررسی علائم عفونت، بیماری‌های ارثی یا دیگر بیماری‌هایی که ممکن است با صرع در ارتباط باشند درخواست آزمایش خون می‌دهد.

همچنین برای تشخیص اختلالات مغزی ازروش‌های زیر استفاده می‌شود:

• گرفتن نوار مغز (الکتروانسفالوگرافی یا ایی.ایی.جی)

گرفتن نوارمغز، معمول‌ترین روش تشخیص صرع است. در این روش، سیم‌هایی روی پوست سر قرارداده می‌شود که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند.

پزشک، هنگام بیداری و موقع خواب ویا لحظه‌ای که بیمار دچار تشنج می‌شود، فعالیت مغزی را نظارت می‌کند. ثبت تشنج ممکن است به پزشک در تعیین نوع تشنج و یا وجود بیماری‌های دیگر کمک کند.

• سی‌تی‌اسکن

سی‌تی‌اسکن با استفاده از اشعه‌ی ایکس تصاویر مقطعی از مغز بیمار برای پزشک فراهم می‌کند. سی‌تی‌اسکن می‌تواند اختلالاتی مانند تومور، خونریزی و کیست را نشان دهد. این بیماری‌ها می‌توانند باعث تشنج شوند.

• ام.آر.آی(MRI)

این روش تشخیصی، تغییرات ایجاد شده در جریان خون مغز را نشان می‌دهد. پزشک ممکن است از این روش قبل از جراحی برای تعیین موقعیت دقیق فعالیت‌های مغزی مانند سخن گفتن و حرکت کردن استفاده کند.

• روش پی.ایی.تی(PET)

 دراین روش پزشک با استفاده از مقدارکم مواد رادیواکتیو که از طریق رگ وارد بدن بیمار می‌شود، فعالیت رگ‎های مغزی را مشاهده و اختلالات را مشخص می‌کند.

• معاینه روانی عصبی

در این معاینه، پزشک مهارت‌های فکرکردن، حافظه و صحبت کردن بیماررا بررسی می‌کند.

درمان

• دارو درمانی

اکثر افراد مبتلا به صرع می‌توانند با مصرف داروهای ضدتشنج، از تشنج خلاص شوند. در بعضی ازبیماران می‌توان با استفاده از ترکیب این داروها، تکرار و شدت تشنج‌ها را کاهش داد.

بسیاری از کودکان مبتلا به صرع که علائم صرع آن‌ها قطع شده است، می‌توانند در نهایت مصرف دارو را قطع نمایند. پزشک زمان قطع  مصرف دارو را برای بیمار تعیین می‌کند.

دارهای ضد تشنج مشکلات زیر را به همراه دارد:

• خستگی مفرط
• گیجی
• از دست دادن وزن
• از دست دادن تراکم استخوان( پوکی استخوان)
• جوش‌های پوستی
• از دست دادن هماهنگی عضلات
• مشکلات گفتاری
• اختلالات حافظه و تفکر
• افسردگی
• التهاب بعضی ازقسمت‌های بدن مانند کبد

حداقل نیمی از افراد مبتلا به صرع، با اولین دوره‌ی مصرف دارو، از تشنج خلاص می‌شوند. اگر داروهای ضد صرع نتایج خوبی نداشته باشند، پزشک استفاده از جراحی را پیشنهاد می‌کند.

• جراحی

پزشک معمولاً زمانی جراحی را انجام می‌دهد که در معاینه‌های بیمار یکی از موارد زیر تعیین شود:

• ناحیه‌ی دقیق منشا تشنج‌ها در مغز
• انجام جراحی در این ناحیه ازمغز، آسیبی به مهارت‌های گفتاری، حرکتی، بینایی یا شنوایی بیمار وارد نمی‌کند.

 بسیاری ازبیماران پس از جراحی هم برای جلوگیری از تشنج، به دارو احتیاج دارند. در برخی از موارد، جراحی می‌تواند مشکلاتی ازقبیل تغییرات دائمی در توانایی‌های شناختی (تفکر) بیمار ایجاد کند.