بیرون زدگی یا فتق دیسک مشکلی است که در بالشتک لاستیکی (دیسک) بین استخوان‌های (مهره‌ها) ستون فقرات بوجود می‌آید. دیسک ستون فقرات کمی شبیه به دونات ژله‌ای است که در قسمت مرکزی نرم‌تر و در قسمت بیرونی سخت‌تر است.

گاهی این مشکل به نام مهره‌ی جابجا شده یا لغزیده و یا پارگی دیسک هم نامیده می‌شود. فتق دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت نرم شده ژله مانند دیسک از ترکی که در قسمت سخت‌تر آن بوجود آمده، بیرون می‌زند.

فتق دیسک می‌تواند با تحریک اعصاب مجاور باعث درد، بی‌حسی و یا ضعف در یک دست یا پا شود. بعضی از افراد بدون داشتن هیچ نشانه ای مبتلا به این بیماری هستند. بسیاری از افراد مبتلا به بیرون زدگی دیسک کمر برای بهبود، نیازی به عمل جراحی ندارند.

علائم و نشانه‌ها

ممکن است فرد بدون اینکه بداند، مبتلا به فتق دیسک باشد و یا اینکه با انجام تصویربرداری از ستون فقرات، بدون اینکه هیچگونه نشانه‌ای داشته باشد، متوجه آن شود. اما گاهی هم می‌تواند دردناک باشد. فتق دیسک بیش‌تر در قسمت پایین مهره‌ها اتفاق می‌افتد اما در ستون فقرات گردنی هم ممکن است پیش آید.

علائم و نشانه‌هایی که در فتق دیسک بیش‌تر شایع هستند، عبارتند از:

• درد دست یا پا

اگر بیرون زدگی دیسک در قسمت پایین کمر باشد، معمولا فرد احساس درد شدید در باسن، ران و یا ساق پا خواهد داشت و اگر بیرون زدگی در گردن باشد، درد زیادی در ناحیه‌ی شانه و بازو احساس می‌کند. این درد ممکن است هنگام سرفه یا عطسه کردن و یا حرکت‌های خاص ستون فقرات، تا بازو یا پا کشیده شود.

• بی‌حسی و سوزش

افرادی که فتق دیسک بین مهره‌ای دارند، در بخش‌هایی از بدن که اعصاب آسیب دیده دارند احساس بی‌حسی و سوزش می‌کنند.

• ضعف عضلات

عضلات مجاور اعصاب آسیب دیده ضعیف می‌شوند که ممکن است باعث تلو تلو خوردن، عدم توانایی در بلند کردن و یا نگه داشتن اشیاء شود.

علل شایع

فتق دیسک بیش‌تر به تدریج و به دلیل پیری، ساییدگی و پارگی دیسک اتفاق می‌افتد. با افزایش سن و کاهش میزان آب موجود در دیسک، انعطاف‌پذیری دیسک‌ها کم شده و مستعد هستند که با کم‌ترین فشار و با حرکت پاره یا شکسته شوند.

بیش‌تر افراد نمی‌توانند علت دقیق فتق دیسک خود را مشخص کنند. گاهی اوقات استفاده‌ی اشتباه از عضلات کمر به جای استفاده از پا و منقبض شدن عضلات کمر و یا چرخش و پیچیدن کمردرد حین بلند کردن اجسام سنگین می‌تواند عامل بروز فتق دیسک شود. اتفاقاتی مانند زمین خوردن روی کمر هم به ندرت می‌تواند عامل بروز این بیماری باشد.

عوامل تشدید کننده خطر

عواملی که ممکن است خطر دیسک فتق را افزایش دهند عبارتند از:

• داشتن اضافه وزن فشار زیادی را بر روی دیسک‌های پایین کمر می‌آورد.
• شغل افرادی که مشاغل سخت و پرزحمت دارند بیش‌تر در معرض مشکلات کمر هستند.
• حرکاتی مانند بلند کردن، هل دادن، خم شدن از پهلو و چرخش به صورت تکراری، خطر ابتلا به فتق دیسک را افزایش می‌دهند.
• ژنتیک بعضی اشخاص مستعد ابتلا به فتق دیسک هستند.

عوارض احتمالی

نخاع تا قسمت‌های پایینی کانال نخاعی کشیده نشده است. درست در زیر کمر، نخاع به گروهی از ریشه‌های عصبی طولانی (کودا اکوینا) که شبیه به دم اسب هستند، تقسیم می‌شود. به ندرت فتق دیسک ممکن است منجر به کودا اکوینا شود. در موارد خاصی مانند ضعف یا فلج دائمی عمل جراحی انجام می‌گیرد.

در صورت مشاهده‌ی علائم زیر به مراقبت‌های پزشکی نیاز است:

• بدتر شدن علائم

افزایش درد، بی‌حسی یا ضعف در محل دیسک به طوری که فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزانه نباشد.

• اختلال در عملکرد روده یا مثانه

افراد مبتلا به سندرم کودا اکوینا ممکن است دچار اشکال در کار مثانه شوند.

• بی‌حسی زین

بی‌حسی پیشرونده‌ی قسمت‌هایی از بدن که در اسب سواری با زین در تماس هستند مانند قسمت داخلی ران، پشت پاها و اطراف مقعد.

تشخیص

در معاینه‌ی بالینی، پزشک فرد را از نظر آسیب‌های وارد آمده معاینه خواهد کرد. ممکن است پزشک از فرد بخواهد که به شکم دراز بکشد و پاهای خود را در جهات مختلف حرکت دهد. این کار در تشخیص علت درد به پزشک کمک می‌کند.

همچنین ممکن است پزشک برای بررسی موارد زیر معاینات عصبی انجام دهد:

• رفلکس بدنی
• توانایی راه رفتن
• توانایی لمس نور، تحمل و لرزش

در اغلب موارد برای تشخیص فتق دیسک، انجام معاینه ی بالینی و دانستن تاریخچه‌ی پزشکی کافی می‌باشد. اگر پزشک به بیماری دیگری مشکوک باشد و یا برای مشخص کردن اعصاب آسیب دیده، ممکن است انجام آزمایش‌های زیر را تجویز کند:

• تصویربرداری

تصویربرداری ساده ممکن است در تشخیص فتق دیسک موثر نباشد اما از این روش می‌توان به برخی بیماری‌های دیگر کمر مانند، عفونت، تومور، اشکالات ستون مهره‌ها و شکستگی استخوان، پی برد.

• سی تی اسکن

دستگاه سی تی اسکن یک سری عکس از جهات مختلف گرفته و از ترکیب آن‌ها تصاویر مقطعی از ستون فقرات و ساختار اطراف آن‌ها ارائه می دهد.

• ام آر آی (MRI)

در این روش از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویری از ساختار داخلی بدن استفاده می‌شود. این تصویربرداری برای تعیین محل فتق دیسک و اعصاب آسیب دیده انجام می‌شود.

• میلوگرام

در این روش پس از تزریق ماده ی حاجب به مایع نخاعی، تصویربرداری انجام می‌شود. این روش می‌تواند فشار وارده بر نخاع یا اعصاب را به دلیل فتق دیسک‌های متعدد یا وضعیت‌های دیگر نشان دهد.

• آزمون عصبی (الکترومایوگرام)

الکترومایوگرام و مطالعات انجام شده بر روی اعصاب، چگونگی عملکرد میزان تکانه‌های الکتریکی در حال حرکت بافت عصبی را اندازه گیری می‌کند.

درمان

درمان با احتیاط اجتناب از قرارگرفتن در وضعیت دردناک و انجام ورزش‌های خاص و استفاده از داروهای ضد درد می‌تواند نشانه‌های فتق دیسک را در بسیاری از افراد از بین ببرد.

• داروهای ضد درد بدون نسخه

 اگر درد خفیف تا متوسط باشد ممکن است پزشک  داروی ضد درد بدون نسخه تجویز کند. داروهایی مانند ایبوپروفن و یا ناپروکسن.

• داروهای تجویزی

اگر درد با داروهای بدون نسخه آرام نشود، پزشک ممکن است برای مدت کوتاهی داروهای دیگری تجویز کند.

• داروهای ضد درد اعصاب

این داروها اثرات جانبی کم‌تری نسبت به سایر داروها دارند و برای افرادی که مبتلا به فتق دیسک هستند، جزو دسته‌ی اول داروهای تجویزی به شمار می‌روند.

• شل کننده‌های عضلانی

شل کننده‌های عضلانی برای انقباضات و گرفتگی‌های عضلانی تجویز می‌شوند.

• تزریق کورتیزول

کورتیکواستروئیدها برای فرونشاندن التهاب ممکن است با تزریق مستقیم به اطراف اعصاب نخاعی داده شوند.

تصویربرداری از ستون فقرات کمک می‌کند تا محل تزریق بهتر این داروها مشخص شود. گاهی تجویز یک دوره استروئید خوراکی ممکن است باعث کاهش تورم و التهاب شود.

• سایر روش‌های درمانی

فیزیوتراپیست‌ها می‌توانند حرکات و ورزش‌های خاصی را به افراد آموزش دهند تا درد را به حداقل برسانند. همچنین ممکن است موارد زیر توصیه شود:

• سرما درمانی یا گرما درمانی
• کشش
• سونوگرافی
• تحریک الکتریکی
• گذاشتن بریس گردن یا کمر برای مدتی کوتاه

جراحی

درصد انجام جراحی برای افراد مبتلا به فتق دیسک بسیار اندک است. اگر پس از گذشت 6 هفته مداوا، بهبودی در وضعیت حاصل نشد ممکن است پزشک عمل جراحی را پیشنهاد کند. به خصوص اگر این نشانه‌ها باقی باشند:

• بی‌حسی یا ضعف
• به سختی ایستادن یا راه رفتن
• از دست دادن کنترل مثانه و روده

در بسیاری از موارد، جراح فقط می‌تواند بخش بیرون زده از دیسک را بردارد و به ندرت هم پیش می‌آید که کل دیسک برداشته شود. در این موارد ممکن است برای اینکه ساختار ستون فقرات به هم نخورد، مهره هم سوزانده شود. به ندرت جراح ممکن است دیسک مصنوعی را هم جایگزین کند.