مایع مغزی نخاعی (CSF) مایعی شفاف است که مغز و نخاع را احاطه کرده است. این مایع به عنوان یک لایه، مغز و نخاع را از آسیب محافظت می کند و همچنین به عنوان یک سیستم انتقال مواد مغذی و دفع مواد زائد برای مغز عمل می‌کند. CSF به طور مداوم در مناطقی از مغز به نام بطن تولید می‌شود و توسط جریان خون جذب می‌شود.

نشت مایع مغزی نخاعی (CSF) هنگامی اتفاق می‌افتد که این مایع از طریق پارگی یا سوراخ کوچکی در خارجی‌ترین لایه بافت همبند (به نام سخت شامه) که مغز و نخاع را احاطه کرده، به بیرون نشت کند.

نشت مایع مغزی نخاعی باعث افتادگی مغز روی لایه پوششی داخل جمجمه می‌شود که منجر به سردرد می‌شود. از دست دادن مایعات همچنین باعث کاهش فشار داخل جمجمه می‌شود، شرایطی که افت فشارخون داخل جمجمه نامیده می‌شود. این اتفاق می‌تواند در مغز (نشت CSF جمجمه) یا در هر نقطه از امتداد ستون فقرات (نشت CSF نخاعی) رخ دهد.

این عارضه یک اتفاق نادر است و بیشتر در افراد 30 تا 40 ساله دیده می‌شوند. نشت مایع مغزی نخاعی معمولاً به خاطر شباهت علائم با عنوان میگرن، سایر اختلالات سردرد یا سینوزیت، به موقع تشخیص داده نمی‌شود.

علائم و نشانه‌ها

علائم نشت مایع مغزی نخاعی (CSF) می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سردرد، که هنگام نشستن یا ایستادن بدتر می شود و هنگام خوابیدن بهتر است. ممکن است به تدریج یا ناگهانی ایجاد شود.
• تغییرات بینایی (تاری دید، دوبینی، تغییرات میدان بینایی)
• تغییر شنوایی / صدای زنگ در گوش
• حساسیت به نور
• حساسیت به صدا
• مشکلات تعادل
• سفتی و درد گردن
• تهوع و استفراغ
• درد بین استخوان کتف
• درد بازو

علاوه بر این علائم، علائم دیگری که منحصر به نشت CSF جمجمه هستند عبارتند از:

• هنگامی که سر را به سمت جلو متمایل می‌کنید، فقط از یک طرف بینی یا یک گوش مایعی تخلیه کنید.
• طعم نمک یا فلز در دهان
• تخلیه مایع از پشت گلو
• از دست دادن حس بویایی

علل شایع

بسیاری از موارد نشت مایع مغزی نخاعی دلیل مشخصی ندارد. موارد زیر علل احتمالی بروز این عارضه هستند:

• ضربه به سر یا آسیب ستون فقرات

• سوراخ شدن استخوان کمر (ضربه نخاعی)
• سابقه بی‌حسی نخاعی یا کاتتر نخاعی
• جراحی های خاص سر و ستون فقرات
• تزریق اپیدورال (برای تسکین درد)
• هیدروسفالی داخل جمجمه با فشارخون بالا (تجمع غیر طبیعی مایع مغزی نخاعی در مغز)
• فشار خون داخل جمجمه‌ای زمینه‌ای و درمان نشده (افزایش فشار در مایع مغز)
• بیماری‌های زمینه‌ای و درمان نشده بافت پیوندی، مانند سندرم اِهلر-دانلوس و سندرم مارفان
• سوراخ شدن استخوان در امتداد ستون فقرات

عوامل تشدید کننده خطر

هر کسی ممکن است دچار نشت مایع مغزی نخاعی شود. با این حال، آن‌ها بیشتر در موارد زیر اتفاق می‌افتند:

• زنان
• افرادی که دارای برخی از اختلالات بافت همبند مانند سندرم اِهلرز-دانلوس و سندرم مارفان هستند.
• افرادی که چاق هستند یا فشارخون بالا دارند.

عوارض احتمالی

مننژیت مهم‌ترین خطر مرتبط با نشت مایع مغزی نخاعی در جمجمه است.

تشخیص

پزشک سابقه بیمار و معاینه بدنی را انجام می‌دهد. غالباً، پزشک بینی را با آندوسکوپ معاینه می‌کند. همچنین ممکن است پزشک از بیمار بخواهد برای چند دقیقه به جلو خم شده و ببیند آیا مایعی از بینی خارج می‌شود یا خیر. در صورت تخلیه مایع، غالباً برای بررسی آزمایشگاهی ارسال می‌شود تا مایع مغزی نخاعی آن تأیید شود. گوش نیز معاینه می‌شود. برای تعیین محل نشت و همچنین تغییر در ساختارها و ویژگی‌های مغز یا نخاع، ممکن است یک یا چند آزمایش دیگر انجام شود:

• توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
• میلوگرافی (تصویربرداری کانال نخاعی)
• سیسترنوگرافی (رادیوگرافی مغز و ستون فقرات)
• بررسی فشار کمر (برای اندازه‌گیری فشار و مقدار مایع مغزی نخاعی)

درمان

گزینه‌های درمان نشت مایع مغزی نخاعی به علت و محل نشت بستگی دارد (جمجمه در مقابل ستون فقرات). به طور کلی، درمان‌های محافظه کارانه معمولاً ابتدا برای نشت در هر یک از مکان‌ها امتحان می‌شوند.

درمان‌های محافظه کارانه

• استراحت در رختخواب (روزها تا 2 هفته)
• آبرسانی (2 تا 3 لیتر)
• تزریق داخل رگی کافئین
• تزریق سالین

دستورالعمل‌های اضافی برای بیماران مبتلا به نشت مایع مغزی نخاعی جمجمه این است که از سرفه، عطسه، نفس کشیدن با بینی، بلند کردن وزنه جلوگیری کنید و همچنین از روان کننده‌های مدفوع برای جلوگیری از خستگی در حین حرکات روده استفاده کنید.

درمان‌های جراحی

اگر درمان‌های محافظه کارانه در جلوگیری از نشت موفقیت آمیز نباشند، روش‌های تهاجمی بیشتری آزمایش می‌شوند.

• نشت مایع مغزی نخاعی از جمجمه

ترمیم نشت مایع مغزی نخاعی از جمجمه به اندازه و محل نشت بستگی دارد. نشت مایع مغزی نخاعی از بینی معمولاً با استفاده از آندوسکوپی بینی قابل ترمیم است (با استفاده از دوربین و لنز بلند و نازک از سوراخ بینی). نشت در گوش معمولاً نیاز به استفاده از میکروسکوپ دارد. گزینه‌هایی از جمله استفاده از پیوند مصنوعی؛ با استفاده از تکه‌ای از بافت خود فرد شامل چربی، عضله و مخاط؛ یا با استفاده از یک فلپ بافت. علاوه بر این، از چسب‌های مختلف جراحی (چسب) و سیمان استخوانی نیز می‌توان استفاده کرد. اگر هیدروسفالی دلیل نشت مایع مغزی نخاعی باشد‌، ممکن است مایع مغزی نخاعی از قسمت پایینی کمر تخلیه شود تا فشار داخل جمجمه کاهش یابد.

• نشت مایع مغزی نخاعی از نخاع

پس از درمان های محافظه کارانه، استفاده از لخته خون رایج‌ترین روش درمانی برای نشت مایع مغزی نخاعی از نخاع است. در این روش خون خود فرد به کانال نخاع تزریق می‌شود. لخته خونی که تشکیل می‌شود، یک مهر و موم برای جلوگیری از نشت ایجاد می‌کند. اگر چندین تلاش برای ایجاد لخته‌ی خون اپیدورال موثر واقع نشود، سایر مواد پیوندی مانند چسب فیبرین اپیدورال یا تکه‌های چربی یا عضله ممکن است آزمایش شود. در صورت عدم موفقیت این روش‌ها، سایر روش‌های جراحی برای ترمیم نشت شامل استفاده از بخیه (بخیه) یا گیره‌های آنوریسم است.