مدیریت بیماری
آب‌مروارید
کدر شدن عدسی چشم را آب‌مروارید می‌گویند. عدسی چشم یک ساختار شفاف و انعطاف‌پذیر در نزدیکی جلوی کره چشم و پشت قسمت رنگی چشم (عنبیه) است. عدسی در واضح دیدن اشیاء وشکست و تمرکز نور ایجاد شده روی شبکیه نقش دارد. عدسی رگ‌خونی ندارد و توسط زجاجیه که در اطراف آن قرار دارد تغذیه می‌شود. آب‌مروارید اغلب در سنین پیری رخ می‌دهد زیرا در این سنین انعطافپذیری و شفافیت عدسی چشم کاهش و ضخامت آنها افزایش می‌یابد، که سبب گرفتگی و تنگی عروق خونی می‌شود. در این حالت زجاجیه تغذیه‌ی مناسبی ندارد و در نتیجه سبب می‌شود که عدسی چشم نیز منبع تغذیه خود را از دست بدهد. سپس شفافیت و انعطافپذیری عدسی کم می‌شود و آب‌مروارید اتفاق می‌افتد.
آب‌مروارید ممکناست در یک یا هردو چشم تشکیل شود. اگر آب‌مروارید در هر دو چشم اتفاق بیفتد، سرعت رشد آن در دو چشم ممکناست متفاوت باشد. در افراد مبتلا به آب‌مروارید، دیدن با عدسی تیره چیزی شبیه به دیدن از پشت پنجره مه‌آلود می‌باشد. دید تیره ناشی از آب‌مروارید خواندن، رانندگی (به ویژه در شب) یا دیدن حالت چهره دوستان را مشکل می‌کند.
آب‌مروارید اغلب به کندی پیشرفت می‌کند و در مراحل اولیه به دید فرد آسیبی نمی‌زند. اما با گذشت زمان، دید فرد را مختل می‌کند. در ابتدا، نور قوی‌تر و عینک آفتابی به فرد کمک می‌کند تا با آب‌مروارید کنار بیاید. اما اگر مشکل بینایی در فعالیت‌های روزانه فرد اختلال ایجاد نماید، آن وقت جراحی آب‌مروارید ضروری می‌باشد که خوشبختانه این جراحی فرآیندی بی خطر و اثربخش می‌باشد.
علائم و نشانه‌ها
- تیرگی یا تاری دید
- دوبینی در یک چشم
- افزایش مشکل دید در شب
- حساسیت به نور و روشنایی زننده
- دیدن «هاله» در اطراف نور
- تغییرات مکرر نمره عینک یا لنز طبی
- نیاز به نور روشن برای خواندن و فعالیت‌های دیگر
- کدرشدن و به رنگ سفید شیری درآمدن مردمک‌ها (تنها در مراحل پیشرفته).
علل شایع
- در ابتدا، تاری دید ناشی از آب‌مروارید، ممکناست تنها بخش کوچکی از عدسی چشم را تحت تأثیر قرار دهد و فرد از کاهش بینایی خود آگاه نباشد. با بزرگ شدن آب‌مروارید، بخش بزرگتری از عدسی چشم تیره می‌شود و تاری دید افزایش می‌یابد. در این زمان است که توجه فرد به مشکل ناشی از آن جلب می‌شود.
- بالا رفتن سن
- ضربه به چشم
- بیماری‌هایی که قند خون در آنها بالاست مانند دیابت (مرض قند)
- علل ارثی و نیز اثرات سرخجه روی چشم جنینی که مادرش در اوایل حاملگی مبتلا به این بیماری می‌شود.
- اختلالات ژنتیکی
- استفاده‌ی طولانی‌مدت از داروهایی مانند کورتون
- سابقه‌ی سایر بیماری‌های چشمی
- سابقه جراحی چشم
- قرارگرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید
- قرارگرفتن در معرض تابش یون‌ساز مانند اشعه مورد استفاده دراشعه‌ایکس و پرتودرمانی در سرطان
- استعمال دخانیات
- مصرف بیش از حد الکل
- فشارخون بالا
- چاقی
عوارض احتمالی
- در اکثر موارد، عمل جراحی آب‌مروارید با موفقیت انجام می‌شود و عوارض خاصی در برندارند. به ندرت ممکناست که عوارضی از جمله ازدست‌دادن بینایی، پارگی چشم، چسبندگی‌ها، عفونت و جدا شدن شبکیه از محل خود اتفاق بیفتد.
- اما در صورتی که بیماری آب‌مروارید همراه با یک بیماری چشمی دیگر مانند آب‌سیاه و یا یک بیماری جدی مانند دیابت همراه باشد، ممکناست که دارای عوارضی نظیر: التهاب و عفونت چشم، خونریزی، ورم، افتادگی پلک، جابه‌جایی لنز مصنوعی، جداشدگی شبکیه، آب‌سیاه، آب‌مروارید ثانویه و از بین رفتن بینایی باشد.
- در صورت ابتلا به هر یک از این بیماری‌ها، قبل از انجام عمل جراحی آب‌مروارید، برای جلوگیری از ایجاد عوارض باید به درمان سایر مشکلات پرداخته شود.
تشخیص
تشخیص توسط پزشک با اخذ شرح‌حال و معاینه دقیق بیمار صورت می‌پذیرد.
چشم‌پزشک از راه‌های زیر می‌تواند چشم را معاینه کند:
- خواندن تابلوی بینایی‌سنجی: در این روش سنجش، یک چشم پوشانده می‌شود و از فرد خواسته می‌شود که با چشم دیگر حروف موجود بر روی تابلو را بخواند. پزشک با توجه به توانایی در تشخیص یا عدم‌تشخیص حروف کوچک‌تر موجود بر روی تابلو، بیماری را تشخیص می‌دهد.
- استفاده از لامپ شکافی (اسلیت لامپ) و بزرگ‌نمایی: این لامپ با استفاده از یک نور خطی شدید، قرنیه، عنبیه، عدسی و فضای بین عنبیه و قرنیه را روشن می‌کند. این روش به پزشک امکان بررسی ساختارها را در بخش‌های کوچک می‌دهد.
- انبساط چشم‌ها (معاینه شبکیه): جهت آمادگی برای معاینه شبکیه، پزشک قطره گشادکننده در چشم می‌ریزد تا مردمک‌ها کاملاً باز شوند. با این‌کار معاینه پشت چشم‌ها (شبکیه) تسهیل می‌شود. پزشک با استفاده از لامپ شکافی یا ابزار خاصی برای معاینه ته چشم، لنزها را برای علائم آب‌مروارید معاینه می‌کند.
درمان
- استفاده از عینک
بعضی آب‌‌مرواریدها آنقدر در بینایی اختلال ایجاد نمی‌کنند که نیازمند جراحی باشد و می‌توان در سیر تشکیل آب‌مروارید از عینک استفاده کرد.
- عمل جراحی
روش درمان مؤثر آب‌مروارید عمل جراحی می‌باشد. تصمیم این‌که جراحی برای فرد مناسب است یا خیر به پزشک بستگی دارد. از آنجا که آب‌مروارید آسیبی به چشم نمی‌رساند، چشم‌پزشکان زمانی جراحی آب‌مروارید را توصیه می‌کنند که با عینک‌های تجویزی دید واضح نشده باشد و زندگی فرد را تحت تأثیر قرار داده باشد. مثل این‌که فعالیت‌های معمولی زندگی مانند خواندن یا رانندگی در شب را دچار اختلال کرده باشد یا این‌که بینایی بدتر شده باشد و در چشم التهاب و فشار ایجاد شود.
بهتر است که قبل از انجام عمل جراحی با پزشک متخصص در مورد همه‌ی جوانب آن مشورت کرد. در صورتیکه فرد بلافاصله تصمیم به انجام عمل جراحی ندارد، پزشک جلساتی برای معاینه دوره‌ای برای او در نظر می‌گیرد تا رشد آب‌مروارید را بررسی کند.
چشم‌پزشک نوع عمل جراحی را بسته به نوع آب‌مروارید و شرایط بیمار انتخاب می‌کند.
در عمل جراحی آب‌مروارید عدسی کدر را درآورده و یک عدسی مصنوعی به جای آن قرار می‌دهند. اما در برخی موارد به علت بعضی از مشکلات چشمی امکان جایگزین کردن عدسی مصنوعی وجود ندارد. که در این صورت دید بیمار با عینک و یا لنز طبی اصلاح می‌شود.
در صورتی که هر دو چشم دچار آب‌مروارید شده باشند، جراحی بر روی یک چشم انجام می‌شود و جراحی بعدی چند هفته بعد انجام می‌گیرد.
جراحی آب‌مروارید سرپایی انجام می‌شود. یعنی می‌توان پس از انجام عمل مرخص شد. این عمل تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌گیرد. بدین گونه که در حین جراحی، فرد بیدار اما گیج و بی‌حال است.
پیشگیری
- مطمئن شوید که عینک و یا لنز طبی برای چشم شما مناسب است.
- برای انجام فعالیت‌های خود از نور مناسب استفاده کنید.
- از قرار گرفتن در معرض مستقیم نورخورشید خودداری کنید. در صورت اجبار حتماً از عینک آفتابی یا کلاه لبه‌دار بزرگ استفاده کنید.
- برای مطالعه از عینک ذره‌بینی استفاده کنید.
- تا حد امکان در شب رانندگی نکنید.
- به طور منظم چشمتان را معاینه کنید.
- سیگار را ترک کنید.
- سایر بیماری‌های خود از جمله دیابت را کنترل یا درمان کنید.
- یک رژیم‌غذایی سالم شامل مقادیر فراوان میوه و سبزیجات داشته باشید.
- از مشروبات الکی استفاده نکنید.
- وزن ایده‌آل خود را حفظ کنید.
- در صورت نداشتن بیماری خاص از اسفناج، کلم، گل‌کلم، گوشت گاو، تخم‌مرغ، دل و قلوه بیشتر استفاده نمایید.
نکاتی که لازم است حین بستری در بیمارستان رعایت نمائید.
- قبل از جراحی کلیه آزمونهای لازم توسط پزشک به منظور بررسی دقیق وضعیت چشم از شما گرفته می‌شود.
- ممکن است قبل از جراحی پزشک نوعی قطره چشمی مخصوص برای شما تجویز کند. به شیوه استفاده از آن دقت کنید.
- ترجیحاٌ شب قبل از عمل حمام کرده و پلک‌ها و مژه‌ها را بشویید.
- 48 ساعت قبل از انجام عمل هیچ گونه آرایشی انجام ندهید.
- در صورت مصرف داروهایی از جمله داروهای ضدفشارخون و رقیق کننده خون، در مورد مصرف آنها با پزشک خود مشورت کنید.
- شب قبل از جراحی شام سبک میل نمایید و صبح روز عمل نیز خوردن و آشامیدن بلامانع است. ولی از خوردن صبحانه زیاد خودداری کنید.
- در صورت لزوم باید لباس مخصوص بیمارستان را بپوشید.
- در صورت داشتن سابقه بیماری و سابقه حساسیت (دارویی، غذایی) پرستار و پزشک معالج را در جریان امر قرار دهید.
- در صورتی که بیماری خاصی دارید و تحت درمان هستید، به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است نیاز باشد داروهای شما قطع و داروهای جدید جایگزین شود.
- در صورت داشتن توانایی به تدریج با نظر پزشک می‌توانید به رژیم غذایی عادی خود برگردید.
- پس از شروع رژیم برای جلوگیری از یبوست و فشار بر بخیه‌ها باید مایعات فراوان و غذاهای پرفیبر (میوه‌ها) استفاده کنید.
- پس از عمل از انجام فعالیت‌هایی که باعث افزایش فشار داخل چشم می‌شود مانند زورزدن و مانوروالسالوا اجتناب کنید.
- پس از عمل بر روی سمت عمل شده نخوابید.
- در چند روز اول با کوچک‌ترین فشار، زخم ممکن است باز شود. بنابراین محافظ پلاستیکی مخصوص چشم را به خصوص هنگام خواب به چشم داشته باشید.
- بعد از چکاندن قطره حداقل یک دقیقه چشم‌ها را ببندید و از پلک زدن‌های شدید خودداری کنید.
- جهت نماز خواندن از تیمم با سنگ تمیز و یا وضوی جبیره استفاده کنید ولی از سجده کردن خودداری کنید و مهر را با دست به پیشانی نزدیک کنید.
- در صورت داشتن سرگیجه، تهوع و استفراغ اطلاع دهید.
- در صورت داشتن هرگونه درد، تاری دید و تورم پلک سریعاً به پرستار اطلاع داده تا طبق تجویز پزشک اقدامات لازم جهت تسکین درد شما را انجام دهد.
- در صورت داشتن خونریزی و خیس شدن پد چشمی‌اطلاع دهید.
- داروها و قطره‌های چشمی‌طبق تجویز پزشک در فواصل مشخص توسط پرستار برای شما مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- در روزهای اول بعد از عمل از مصرف مواد غذایی که منجر به ایجاد نفخ می‌شوند پرهیز کرده و جهت پیشگیری از یبوست بعد از عمل از سبزیجات، میوه، سالاد، روغن زیتون، برگه آلو و انجیر خیس شده و کمپوت هلو، گلابی، زرد آلو، سوپ و غیره در وعده‌های غذایی استفاده کنید.
- فعالیت‌های عادی زندگی که توام با فعالیت شدید جسمانی نباشد بلامانع است.
- محافظ پلاستیکی قابل شستشو است. روزانه آن را با آب و صابون شسته و پس از خشک نمودن، با کش یا نوار لاستیکی به چشم بگذارید. در جراحی به روش فیکو (لیزری) 2 هفته و در روش جراحی عادی (همراه بخیه) تا یک ماه استفاده از شیلد، بخصوص هنگام خواب ضروریست.
- تا هفته‌ها پس از عمل باید چشم را در مقابل فشارهای خارجی حفظ نمایید. روزها می‌توانید از عینک آفتابی و شب‌ها از شیلد جهت حفاظ چشمی استفاده نمایید.
- بعد از جراحی آب مروارید نیاز به عینک مطالعه را پزشک تشخیص می‌دهد.
- دید شما در چند روز اول بعد از عمل ممکن است کامل نباشد که احتمالاً به علت تورم موقت قرنیه یا وجود بخیه‌ها می‌باشد.
- زمان حمام کردن را حتماً از پزشک خود سئوال کنید. اما می‌توانید از همان روز اول پس از عمل تمام بدن بجز سر و صورت را بشویید.
- اگر عمل جراحی آب مروارید با عارضه‌ای همراه نباشد در روش جراحی فیکو (لیزری) بعد از روز پنجم و در روش جراحی عادی بعد از روز دهم می‌توانید حمام کنید ولی موقع شستشوی سر و صورت باید چشم‌ها را بسته نگه داشته و به هیچ وجه به پلک‌ها فشار نیاورید. بهتر است از شامپو و صابون بچه استفاده کنید.
نماز خواندن از روز اول با تیمم با سنگ تمیز و یا وضوی جبیره بلامانع است، ولی تا یک هفته از سجده کردن خودداری کنید و مهر را با دست به پیشانی نزدیک کنید. - از بکار بردن مواد آرایشی (سرمه، ریمل، مژه مصنوعی، لنزهای رنگی، مواد روغنی در اطراف چشم و…) جداً خوداری نمایید و زمان شروع آن را از پزشک معالج سوال کنید.
- هیچگاه چشم را با پارچه‌های زبر یا دستمال کاغذی تمیز نکنید زیرا اینکارممکن است باعث خراش قرنیه شود.
- صبح‌ها پس از بیدار شدن از خواب ممکن است اطراف مژه‌ها و گوشه چشم ترشحات زیادی جمع شود که برای تمیز کردن آنها می‌توانید از قطره‌های چشمی آنتی بیوتیک (کلرامفینکل، جنتامایسین، سولفاستامید و…) داخل چشم و روی پلک‌ها ریخته و سپس به آهستگی با پنبه یا تنظیف استریل آن را تمیز کنید. مراقب باشید که فشار انگشت مستقیماً به چشم وارد نشود.
- سرما یا گرمای هوا آسیبی به چشم عمل شده وارد نمی‌کند.
- بعد از عمل مسافرت با هواپیما یا هر وسیله دیگری بلامانع است. مطالعه و تماشای تلویزیون بعد از عمل بلامانع است.
- جهت تسکین درد از داروی مسکن تجویز شده طبق دستور پزشک استفاده نمایید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک (مانند آنتی بیوتیک در ساعات معین) را طبق دستور و تا اتمام کامل مصرف نمایید و از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنید.
- در هر مراجعه داروها را با خود بیاورید یا نام آنها را به خاطر بسپارید.
- بهتر است قطره توسط فرد دیگری در چشم شما چکانده شود.
- در هنگام چکاندن قطره نباید نوک قطره چکان با سطح قرنیه، مژه‌ها یا پلک تماس پیدا کند.
- در صورتیکه که بیش از یک نوع قطره استفاده میکنید قطره دوم حداقل 5دقیقه بعد از قطره اول ریخته شود.
- بعد از چکاندن قطره حداقل یک دقیقه چشم‌ها را ببندید و از پلک زدن‌های شدید خودداری کنید.
- دقت کنید برچسب روی قطره‌ها کنده نشود و هر قطره را پس از مصرف در جلد خود قرار دهید.
- سعی نمایید قطره باز شده را در حرارت عادی (25 درجه سانتیگراد) نگهداری نموده و حداکثر تا 3 هفته پس از باز نمودن درپوش از آن استفاده کنید. از یخ زدگی دارو و قراردادن آن در گرمای شدید جلوگیری کنید.
مراجعه به پزشک
- به محض ایجاد درد در چشم، قرمزی، حساسیت به نور، کاهش دید، ترشح چرکی از چشم و تورم پلک فوراً به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که به جراح خود دسترسی نداشتید به درمانگاه اورژانس چشم مراجعه کنید.
