هنگامی که رسوبات چربی و سایر مواد در سرخرگ‌های بدن جمع شود، موجب تنگی آن‌ها شده و عبور جریان خون دشوار می‌گردد که به این حالت “تصلب شریان” یا همان “آترواسکلروز” می‌گویند. وقتی دیواره داخلی یک سرخرگ آسیب ببیند، یک نوع از سلول‌های خونی به نام پلاکت‌ در محل‌ صدمه دیده، گرد هم می‌آیند. رسوبات چربی نیز در این نقاط جمع می‌شوند. تصلب شرایین (آترواسکلروزیس)، زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی حمل کننده‌ی اکسیژن و مواد مغذی از قلب به سایر نقاط بدن (سرخرگ‌ها) ضخیم و سفت می‌شوند. این اتفاق گاهی اوقات باعث کم شدن جریان خون به اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌شود. سرخرگ‌های سالم، انعطاف‌پذیر بوده و قابلیت کشسانی دارند، اما با گذشت زمان، دیواره‌ی سرخرگ‌ها سفت می‌شوند.

آترواسکلروزیس نوع خاصی از آرترواسکلروزیس است اما این دو اصطلاح گاهی به جای هم استفاده می‌شوند. واژه آرتریواسکلروزیس به سخت شدن سرخرگ اشاره دارد. آترواسکلروزیس، اشاره به تجمع چربی، کلسترول و دیگر مواد (پلاک) در دیواره‌ی سرخرگ‌ها دارد که باعث محدود شدن جریان خون می‌شود. این پلاک‌ها می‌توانند از دیواره‌ی رگ جدا شوند و لخته‌ی خونی ایجاد کنند. اگرچه آترواسکلروزیس اغلب به عنوان یک مشکل قلبی شناخته می‌شود اما می‌تواند بر سرخرگ‌های هر قسمتی از بدن اثر بگذارد.

فرآیند ایجاد آترواسکلروز معمولا از دوران کودکی شروع می‌شود و سیر آن بسیار کند است. از سنین میان‌سالی به بعد در صورت وجود عوامل خطرساز (ژنتیکی و محیطی، افزایش چربی خون، سیگار کشیدن و فشار خون) پیشرفت آن سریع می‌شود.

علائم و نشانه‌ها

آترواسکلروزیس به تدریج به وجود می‌آید. نوع خفیف این بیماری معمولاً هیچ علامتی ندارد. تا زمانی که سرخرگ به قدری باریک شود یا بسته شود که نتواند خون کافی را به بافت‌ها و اندام‌ها برساند، بیمار علامتی احساس نخواهد کرد. علائم آترواسکلروزیس متوسط تا شدید، بستگی به این دارد که گرفتگی سرخرگ‌ها در کدام ناحیه باشد. به عنوان مثال:

• آترواسکلروزیس سرخرگ‌های قلبی

بیمار علائمی مانند درد قفسه‌ی سینه یا احساس فشار آمدن به قفسه‌ی سینه را بیان می‌کند.

• آترواسکلروزیس سرخرگ‌هایی که به مغز می‌روند

علائم بیمارممکن است شامل بی‌حسی یا ضعف بازوها یا پاها، اختلال در تکلم یا لکنت زبان، از دست دادن موقتی بینایی، افتادگی عضلات صورت باشد.

• آترواسکلروزیس سرخرگ‌هایی که به دست و پاها می‌روند.

علائم بیمار شامل درد در پاها در هنگام راه رفتن است.

• آترواسکلروزیس سرخرگ‌هایی که به کلیه‌ها می‌روند.

فشارخون بالا یا نارسایی کلیه، ازعلائم گرفتگی این سرخرگ‌ها است.

علل شایع

تصلب شرایین، یک بیماری پنهان و پیش رونده است که ممکن است در اوایل کودکی آغاز شود. اگرچه علت اصلی این بیماری ناشناخته است اما ممکن است با یک صدمه به لایه‌ی داخلی رگ به وجود بیاید. همچنین ممکن است به خاطر موارد زیر اتفاق بیفتد:

• فشارخون بالا
• کلسترول و تری گلیسیرید بالا (افزایش چربی‌های مضر در خون)
• سیگار کشیدن یا مصرف انواع دیگر تنباکو
• مرض قند (دیابت)
• چاقی
• ابتلا به بیماری‌های التهابی مانند لوپوس

عوامل تشدید کننده خطر

سفت شدن سرخرگ‌ها با گذشت زمان اتفاق می‌افتد. عواملی که احتمال این بیماری را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• سن: در مردان بالای 45 سال و زنان بالای 55 سال.
• جنس: در زنان حوادث قلبی 10 سال دیرتر از مردان رخ می دهد.
• نژاد: مردان سفید‌پوست بیشتر از مردان غیر سفید‌پوست در اثر بیماری قلبی می‌میرند و در زنان بر‌عکس است.
• فشارخون بالا
• چربی خون بالا
• مرض قند (دیابت)
• چاقی
• استعمال سیگار و تنباکو
• سابقه ی خانوادگی بیماری قلبی
• ورزش نکردن
• رژیم غذایی ناسالم
• مصرف قرص‌های ضد‌حاملگی

عوارض احتمالی

مشکلات آترواسکروزیس بستگی به ناحیه‌ای دارد که سرخرگ‌های آن مسدود شده‌اند. به عنوان مثال:

• بیماری سرخرگ‌های (عروق) کرونر

زمانی که تصلب شرایین، رگ‌های قلبی را تنگ و مسدود کند، بیماری عروق کرونر ایجاد می‌شود و درد در قفسه‌ی سینه، حمله‌ی قلبی یا نارسایی قلبی را به وجود می‌آورد.

• بیماری سرخرگ کاروتید

زمانی که تصلب شرایین، باعث بسته شدن رگ‌های مغزی (سرخرگ‌های کاروتید) شود، بیماری عروق کاروتید ایجاد شده و حمله‌ی ایسکمی گذرا (نرسیدن اکسیژن به مغز) و سکته‌ی مغزی را به وجود می‌آورد.

• بیماری سرخرگ‌های محیطی

زمانی که رگ‌های موجود در دست یا پاها دچار گرفتگی شوند، ممکن است گردش خون در این اندام‌ها مختل شده و باعث بی‌حسی دست یا پا نسبت به سرما و گرما و موارد دیگر شود.

• آنوریسم یا ایجاد حباب درسرخرگ‌ها

آترواسکلروزیس می‌تواند باعث ایجاد آنوریسم در هر نقطه‌ای از بدن شود. آنوریسم، برآمدگی حباب مانندی است که در دیواره‌ی سرخرگ‌های خون ایجاد می‌شود. اگر آنوریسم پاره شود خونریزی داخلی و مرگ رخ می‌دهد.

• بیماری مزمن کلیوی

آترواسکلروزیس می‌تواند باعث تنگ شدن سرخرگ‌های کلیه شود که با گذشت زمان می‌تواند بر فعالیت کلیه اثر بگذارد.

تشخیص

در هنگام معاینه‌ی بدنی، پزشک ممکن است علائمی از باریک شدن، بزرگ شدن یا سفت شدن رگ‌های  خونی را پیدا کند. با مشاهده علائمی از جمله:

• نبض ضعیف یا عدم وجود نبض در زیر ناحیه‌ای که رگ باریک شده است.
• کاهش فشارخون در عضوی که تحت‌تأثیر بیماری قرار گرفته است.
• صدای غیرعادی در طول رگ‌ها که با استفاده از استتوسکوپ (گوشی پزشکی) قابل تشخیص است.

باتوجه به نتایج به دست آمده از معاینه‌ی بدنی، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر یکی از روش‌های زیر را پیشنهاد دهد:

• آزمایش خون

آزمایش خون می‌تواند میزان سطح چربی و قندخون را که باعث ایجاد تصلب شرایین شده‌اند، تعیین کند. بیمار نباید برای انجام این آزمایش بین ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش چیزی به جز آب بخورد.

• سونوگرافی داپلر

پزشک ممکن است از یک دستگاه سونوگرافی مخصوص (سونوگرافی داپلر) برای اندازه‌گیری فشارخون در نقاط مختلف دست یا پا استفاده کند. این اندازه‌گیری‌ها می‌تواند به پزشک در تشخیص انسداد در جریان خون، کمک کند.

• گرفتن نوار قلب

در این روش، امواج الکتریکی که از قلب بیمار عبور می‌کنند، اندازه‌گیری خواهند شد. این روش می‌تواند شواهدی را پیش از بروز حمله‌ی قلبی در اختیار پزشک قرار دهد.

• تست استرس (تست ورزش)

در این روش اطلاعاتی از فعالیت قلب بیمار در حین انجام فعالیت بدنی به پزشک داده می‌شود.

• کاتتریزاسیون قلبی و آنژیوگرافی

این روش می‌تواند هرگونه انسداد یا تنگی در سرخرگ‌های کرونر را نشان دهد. در این روش یک ماده رنگی را با استفاده از یک لوله‌ی باریک و بلند( کاتتر)، در سرخرگ کشاله‌ی ران یا بازو تزریق کرده و کاتتر را به سمت قلب هدایت می‌کنند. سپس با استفاده از اشعه‌ی ایکس، تصاویری گرفته می‌شود که می‌تواند انسداد سرخرگ‌ها را در این نواحی مشخص کند

درمان

در اکثر موارد تغییراتی در سبک زندگی، مانند استفاده از رژیم غذایی سالم و ورزش کردن، روش‌های مناسبی برای درمان آترواسکلروزیس هستند. گاهی اوقات، مصرف دارو یا روش‌های جراحی برای درمان توصیه می‌شود.

داروها

داروهای متنوعی می‌توانند تأثیرات آترواسکلروزیس را کاهش داده یا حتی بی اثر کنند. برخی از این داروها عبارتند از:

• داروهای پایین آورنده چربی خون
• داروهای ضد چسبندگی پلاکت
• داروهای پایین آورنده فشارخون

این داروها معمولاً در بیماری عروق کرونری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها، ضربان قلب، فشارخون درد قفسه‌ی سینه و خطر ابتلا به حمله قلبی را کاهش می‌دهند.

• داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها)

فشارخون بالا که بزرگ‌ترین عامل خطر در بیماری تصلب شرایین است، با مصرف دیورتیک‌ها( داروهای ادرارآور) کاهش می‌یابد.

روش‌های جراحی

گاهی روش‌های درمانی پرخطر مورد نیاز است تا بتوان بیماری آترواسکلروزیس را درمان کرد. اگر علائم بیمارشدید باشد یا انسداد در قسمت‌های حیاتی بدن رخ داده باشد، ممکن است روش‌های درمانی زیر به بیمار پیشنهاد شود:

• آنژیوپلاستی یا قرار دادن استنت

در این روش، پزشک یک لوله‌ی باریک و بلند (کاتتر) را درقسمتی از سرخرگ بسته شده وارد می‌کند،  سپس یک بالون باد نشده را وارد کاتتر کرده و درون سرخرگ باد می‌کند تا سرخرگ بسته شده باز شود. ممکن است از یک فنر فلزی (استنت) هم در رگ استفاده شود تا سرخرگ را باز نگه دارد.

• اندارترکتومی

گاهی، رسوبات چربی باید با استفاده از جراحی از دیواره‌ی رگ خارج شوند. اگر این عمل در سرخرگ گردن، انجام بگیرد به آن اندارکتومی کاروتید گفته می‌شود.

• فیبرینولایتیک درمانی

اگر سرخرگ‌های بدن به وسیله‌ی لخته‎ی خون، مسدود شده باشند، پزشک ممکن است از یک داروی حل کننده‌ی لخته برای خرد کردن لخته‌ی خون استفاده کند.

• جراحی بای‌پس سرخرگ کرونر
  

پزشک ممکن است با استفاده از سرخرگ‌های قسمت‌های دیگر بدن یا با یک لوله‌ی ساخته شده از الیاف مصنوعی، یک پیوند در سرخرگ ایجاد کند. این کار اجازه می‌دهد تا خون در اطراف سرخرگ مسدود یا باریک شده، جریان پیدا کند.

درمان‌های جراحی

عمل جراحی قلب باز در برخی موارد برای از بین بردن مسیر اضافی ایجاد کننده امواج الکتریکی انجام می‌شود.

در یکی ازاین روش‌های جراحی، جراح برش کوچکی در بافت قلب ایجاد می‌کند تا یک زخم دربافت قلب ایجاد شود. از آنجا که جای زخم ایجاد شده (اسکار)، امواج الکتریسیته را ازخود عبورنمی‌دهد، وقتی امواج به این نقطه می‌رسند متوقف می‌شوند وضربان طبیعی قلب دوباره ایجاد می‌شود. معمولاً وقتی از عمل جراحی استفاده می‌شود که درمان‌های دیگر مؤثر نباشد یا برای کسانی توصیه می‌شود که حتماً به جراحی قلب برای درمان بیماری دیگر قلبی هم نیاز دارند.