آستیگماتیسم، یکی از اختلالات شایع، خفیف و قابل درمان چشم است که می‌تواند باعث مشکل تاری دید شود. این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که سطح جلویی (قرنیه) یا عدسی چشم در یک سمت دارای کمی تفاوت در سطح انحنا نسبت به سمت دیگر بوده و در برخی نقاط صاف‌تر و یا شیب‌دارتر باشد.

آستیگماتیسم باعث تاری دید در فواصل نزدیک و دور می‌شود. در اغلب موارد، آستیگماتیسم در بدو تولد به وجود می‌آید و ممکن است با نزدیک بینی یا دوربینی همراه باشد. در بیشتر مواقع این اختلال به حدی نیست که نیاز به اصلاح باشد اما در صورت نیاز از لنزهای اصلاحی و جراحی استفاده می‌‌شود.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های این بیماری عبارتند از:

• تاری و یا انحراف دید
• خستگی چشم
• احساس فشار و ناراحتی در چشم
• سردرد
• اختلال دید در شب

علل شایع

چشم دارای دو ساختار منحنی شکل است که نور را روی شبکیه منعکس کرده و باعث ایجاد تصاویر می‌‌شود. این دو بخش عبارتند از قرنیه، که سطح شفاف جلوی چشم است و بخش دیگر، عدسی (لنز) است که سطح شفافی در داخل چشم می‌باشد. در یک چشم سالم، این دو بخش دارای سطح منحنی شکل و کاملا صاف هستند، مانند سطح صاف یک توپ. قرنیه یا عدسی با چنین سطح انحنا، همه نورهای ورودی را به یک اندازه گرفته و تصویر متمرکزی در پشت چشم (شبکیه) ایجاد می‌کند.

اگر قرنیه یا عدسی به طور مساوی هموار و منحنی نباشند نمی‌توانند پرتوهای نور را به صورت یکنواخت متمرکز کنند که باعث ایجاد یک عیب انعکاسی (انکساری) می‌‌شود. بنابراین، آستیگماتیسم نوعی نقص در انعکاس است.

در این بیماری، یک طرف قرنیه یا عدسی نسبت به جهت دیگر انحنای بیشتری دارد. آستیگماتیسم قرنیه‌ای زمانی رخ می‌دهد که قرنیه دچار انحراف شود. آستیگماتیسم عدسی زمانی رخ می‌دهد که عدسی دچار انحراف شود.

آستیگماتیسم از هر نوعی که باشد باعث تاری دید می‌‌شود. تاری دید ممکن است در یک جهت، به صورت افقی، عمودی یا مورب رخ دهد. آستیگماتیسم ممکن است در ترکیب با دیگر عیوب انکساری رخ دهد:

• نزدیک بینی: زمانی رخ می‌دهد که تحدب قرنیه چشم بیش از حد و یا طول کره‌ی چشم بزرگ‌تر از حالت طبیعی است. پرتوهای نور به جای این که دقیقا روی شبکیه چشم متمرکز شوند، در مقابل شبکیه چشم تمرکز پیدا کرده و در نتیجه اجسام دور تار دیده می‌شوند.
• دوربینی: زمانی رخ می‌دهد که تحدب قرنیه چشم کمتر از حد و یا طول کره‌ی چشم کوچک‌تر از حالت طبیعی است. برخلاف نزدیک بینی، پرتوهای نور، در حالت استراحت چشم، در پشت شبکیه چشم تمرکز پیدا کرده و در نتیجه اجسام نزدیک تار دیده می‌شوند.

آستیگماتیسم ممکن است از بدو تولد و یا پس از آسیب چشمی، بیماری یا جراحی ایجاد شود. این بیماری بر اثر مطالعه در نور کم، نشستن در فاصله‌ی نزدیک به تلویزیون و یا دوبینی ایجاد یا بدتر نمی‌شود.

تشخیص

برای تشخیص این بیماری، چشم پزشک به طور کامل علائم را بررسی و چشم را معاینه می‌کند.

معاینه چشم ممکن است شامل آزمایشات مختلفی باشد مانند:

• تست بینایی. جهت تست بینایی سنجی، پزشک از شما می‌خواهد که جهت حروف نمایش داده شده روی تابلو مخصوص را بگویید.
• تست اندازه گیری انحنای قرنیه. با دستگاهی به نام “کرانومتر” (قرنیه‌ سنج)، میزان انعکاس نور از سطح قرنیه، مقدار انحنای سطح قرنیه و وجود آستیگماتیسم سنجیده می‌‌شود. این تست را ” کراتومتری” می‌نامند. تشخیص این انحنا برای تجویز لنزهای تماسی بسیار مهم است. برای اندازه گیری تغییرات در انحنای سطح قرنیه، پزشکان ممکن است از فرآیندی به نام تصویربرداری کامپیوتری قرنیه استفاده کنند. در تصویربرداری کامپیوتری قرنیه، با استفاده از یک کراتوسکوپ (قرنیه‌ بین) مجهز به یک دوربین فیلمبرداری از سطح قرنیه تصویربرداری انجام می‌‌شود.

درمان

هدف از درمان آستیگماتیسم، بهبود انحنای ناهموار منجر به تاری دید است. درمان می‌تواند شامل لنزهای اصلاحی و جراحی انکساری باشد.

لنزهای اصلاحی

استفاده از لنزهای اصلاحی باعث بهبود ناهمواری انحنای قرنیه و درمان آستیگماتیسم است. انواع لنزهای اصلاحی عبارتند از:

• عینک

عینک را می‌توان با لنز مخصوصی درست کرد که شکل نابرابر چشم را اصلاح کند. علاوه بر آستیگماتیسم، این عینک می‌تواند دیگر عیوب انکساری، مانند نزدیک بینی یا دوربینی، را اصلاح کند.

• لنزهای تماسی

استفاده از این لنزها، می‌تواند آستیگماتیسم را اصلاح کند. طیف گسترده‌ای از لنزهای تماسی در دسترس هستند مانند سخت، نرم، طولانی مدت، یکبار مصرف، نافذ اکسیژن و دو کانونی. در مورد جوانب مثبت و منفی هر یک از انواع لنز و گزینه‌ی مناسب با پزشک صحبت کنید. از لنزهای تماسی در فرایندی به نام “اورتوکراتولوژی” نیز استفاده می‌‌شود. در اورتوکراتولوژی، از لنزهای تماسی سخت نافذ اکسیژن برای چند ساعت در روز استفاده می‌‌شود تا زمانی که انحنای چشم بهبود یابد. سپس، از طول مدت بودن لنز در چشمان کاسته می‌‌شود تا شکل جدید حفظ شود. با قطع این درمان، چشم به حالت پیشین خود باز می‌گردد. استفاده‌ی طولانی مدت از لنزهای تماسی خطر ابتلا به عفونت چشم را افزایش می‌دهد.

جراحی اصلاح عیوب انکساری

در این روش درمانی، با تغییر شکل دوباره سطح چشم، آستیگماتیسم اصلاح می‌‌شود. قبل از عمل جراحی، پزشک با انجام آزمایش‌هایی، امکان استفاده از این نوع درمان را تایید می‌کند. جراحی اصلاح عیوب انکساری عبارتند از:

• جراحی لیزیک

در این روش جراح با استفاده از ابزاری به نام “کراتوم” و یا لیزر مخصوص، یک برش نازک و دایره‌ای شکل روی قرنیه ایجاد می‌کند. سپس، جراح فلپ را بالا برده و با استفاده از یک لیزر اگزایمر به قرنیه شکل می‌دهد. لیزر اگزایمر متمایز از دیگر لیزرها است به این دلیل که حرارت تولید نمی‌کند.

• جراحی لازک

در این روش، یک لایه بسیار نازک از قرنیه برداشته می‌‌شود و لیزر مستقیما روی سطح قرنیه انجام می‌‌شود که آسیب پذیری چشم را کمتر می‌کند. این روش برای افراد دارای قرنیه نازک و یا  بیشتر در معرض آسیب چشمی (در محل کار و یا به دلیل فعالیت ورزشی) مناسب است.

• جراحی فوتوریفرکتیو کراتکتومی (PRK)

در این روش، جراح پس از برداشتن لایه محافظ بیرونی قرنیه، با استفاده از یک لیزر انحنای قرنیه را اصلاح می‌کند.

پزشک ممکن است با توجه به شرایط بیمار و یا تصمیمات گرفته شده، از روش‌های دیگری نیز استفاده کند. برخی از عوارض احتمالی که ممکن است پس از جراحی انکساری رخ دهد عبارتند از:

• عدم اصلاح ناهمواری
• خشکی چشم
• عفونت چشم
• زخم شدن قرنیه
• به ندرت، از دست دادن بینایی

پزشک با توجه به عوارض احتمالی و مزایای این روش‌های درمانی، بهترین گزینه را با مشورت بیمار انتخاب خواهد کرد.