در قلب گره‌ای (ضربان‌سازی) به نام گره سینوسی (گره پیشاهنگ) وجود دارد که امواج الکتریکی برای انقباض قلب را ایجاد می‌کند. بی‌نظمی در ضربان قلب (آریتمی قلبی) زمانی اتفاق می‌افتد که گره سینوسی که مسئول هماهنگی ضربان قلب است، به خوبی عمل نمی‌کند و باعث می‌شود که ضربان قلب تند، کند یا نامنظم شود.

آریتمی قلبی ممکن است به صورت تکان یا لرزشی احساس شود که بی‌خطر است. در هر حال برخی از آریتمی‌های قلبی ممکن است مشکل ایجاد کنند. حتی بعضی از آریتمی‌ها تهدیدی برای زندگی بیمارهستند.

با درمان این بیماری می‌توان ضربان نامنظم را کنترل کرد یا از بین برد. به علاوه چون بعضی از آریتمی‌ها به علت ضعیف بودن قلب و یا آسیب‌های قلبی ممکن است خطرناک باشند، بنابراین بیمار باید با تغییر سبک زندگی، خطر آریتمی قلب را کاهش دهد.

انواع آریتمی عبارتند از:

• تاکی‌کاردی قلب

وقتی قلب بیش‌تر از ۱۰۰ بار دردقیقه می‌زند.

• برادی‌کاردی قلب

وقتی قلب درحالت استراحت کم‌تر از ۶۰ بار دردقیقه می‌زند.

همه‌ی انواع تاکی‌کاردی‌ها یا برادی‌کاردی‌ها به معنای ابتلای بیمار به یک بیماری قلبی نیست. برای مثال، داشتن تاکی‌کاردی در هنگام فعالیت بدنی طبیعی است چون قلب فعالیت خود را افزایش می‌دهد تا اکسیژن بیش‌تری به بدن برسد. همچنین پایین آمدن ضربان قلب در زمان استراحت و خواب غیرعادی نیست.

علائم و نشانه‌ها

آریتمی ممکن است علامت و نشانه‌ای نداشته باشد. در حقیقت احتمال دارد پزشک در حین معاینه‌ی بیمار متوجه آریتمی قلب شود. وجود علائم آریتمی دلیل بر مشکلات جدی نیست.

نشانه‌های قابل توجه آریتمی عبارتند از:

• احساس ضربان‌های متغیر در قفسه سینه
• داشتن ضربان قلب خیلی سریع
• داشتن ضربان قلب خیلی آهسته
• درد در قفسه سینه
• تنگی نفس
• احساس سبکی سر
• سرگیجه
• غش یا حالتی شبیه به آن

علل شایع

عوامل بسیاری می‌توانند منجر به آریتمی قلبی شوند:

• بی‌نظمی در ضربان قلب بعد از وقوع یک حمله قلبی
• آسیب‌دیدگی بافت قلب به واسطه‌ی حمله قلبی که قبلاً اتفاق افتاده
• تغییر در ساختمان قلب مثل تغییری که در اثر کاردیومیوپاتی (بیماری‌های عضلات قلب) ایجاد می‌شود.
• بسته شدن رگ‌های اصلی قلب (بیماری سرخرگ‌های کرونر)
• فشارخون بالا
• مرض قند (دیابت)
• پرکاری تیروئید
• مصرف سیگار
• نوشیدن بیش از حد الکل یا کافئین
• مصرف مواد مخدر
• استرس و هیجان
• مصرف برخی داروها
• مکمل‌های غذایی و یا داروهای گیاهی
• شوک الکتریکی
• آلودگی هوا

عوامل تشدید کننده خطر

• بیماری سرخرگ‌های کرونر (رگ‌هایی که به عضله قلب خونرسانی می‌کنند)، سایر بیماری‌های قلبی، عمل جراحی قلب، تنگی سرخرگ‌های قلب، دریچه غیرطبیعی قلب، نارسایی قلبی، کاردیومیوپاتی و دیگر آسیب‌های قلبی.

• فشارخون بالا
• بیماری‌های مادرزادی قلب
• مشکلات تیروئیدی
• مصرف برخی داروها و مکمل‌ها
• مرض قند (دیابت)
• اختلال تنفس به هنگام خواب
• نوشیدن زیاد الکل
• مصرف کافئین یا سیگار
• عدم تعادل الکترولیت‌ها

برخی مواد الکترولیتی موجود در خون مانند پتاسیم، سدیم، کلسیم و منیزیم در ایجاد امواج الکتریکی منظم در قلب کمک می‌کنند. سطح خیلی بالا یا خیلی پایین این مواد می‌تواند بر فعالیت قلب اثر گذاشته و موجب ایجاد آریتمی شود.

عوارض احتمالی

برخی از آریتمی‌ها خطرات زیر را به همراه دارند:

سکته مغزی

وقتی قلب نتواند خون را به خوبی پمپ کند، خون در رگ‌ها  لخته می‌شود و این لخته ممکن است باعث افزایش خطر سکته مغزی شود.

• نارسایی قلبی

اگر قلب بیمار در یک دوره طولانی به علت تاکیکاردی یا برادی‌کاردی نتواند به خوبی عمل پمپاژ را انجام دهد، احتمال نارسایی قلبی وجود خواهد داشت.

تشخیص

به منظور تشخیص آریتمی قلبی، پزشک علائم و سوابق پزشکی بیمار را بررسی کرده و معاینه‌ی بدنی انجام می‌دهد. پزشک ممکن است روش‌های تشخیصی زیر را برای تعیین علت آریتمی مانند بیماری قلبی یا مشکلات غده‌ی تیروئید توصیه کند. این روش‌ها عبارتند از:

• گرفتن نوار قلب (الکتروکاردیوگرافی)

در این روش سیم‌هایی به دست‌ها وپاها و قفسه سینه بیمار متصل می‌شود و فعالیت الکتریکی قلب مورد بررسی قرار می‌گیرد. این روش می‌تواند بزرگ شدن حفره‌های قلب، بعضی از بیماری‌ها و بی‌نظمی در ضربان قلب را نشان دهد. در این آزمایش، دفعات و مدت هر ضربان  قلب اندازه‌گیری می‌شود.

• هولتر مانیتورینگ

 دستگاه هولتر مانیتورینگ دارای سیم‌هایی است که روی قفسه سینه بیمار وصل می‌شود. کار این دستگاه ثبت فعالیت‌های قلب در طول ۲۴ ساعت است. بعد از ۲۴ ساعت، دستگاه را از بیمار جدا کرده و پزشک حافظه دستگاه را  که حاوی تمام فعالیت قلب بیمار در این مدت است، بررسی می‌کند. این دستگاه قابل حمل است و بیمارمی‌تواند آن را درون جیب خود قرار دهد یا روی شانه خود آویزان کند.

• مانیتور قابل حمل برای آریتمی ناگهانی

این وسیله یک دستگاه نوارقلب قابل حمل است که فعالیت‌های قلب بیمار را در طول چند هفته تا چند ماه زیر نظر می‌گیرد. این وسیله توسط بیمار و در زمانی که ضربان قلب بالا می‌رود، با فشار یک دکمه فعال می‌کند و در این حالت، دستگاه به ثبت فعالیت‌های قلب بیمار می‌پردازد. پزشک با دیدن آن، ریتم قلب بیمار را بررسی می‌کند.

• اکوکاردیوگرافی

در این روش تشخیصی بی‌خطر، یک وسیله‌ی خاص برروی قفسه سینه قرار می‌گیرد و با استفاده از امواج صوتی که منتشر می‌کند، تصاویری از اندازه، ساختمان و نحوه‌ی حرکت قلب تهیه می‌کند.

اگر پزشک با انجام این روش‌های تشخیصی نتواند آریتمی قلبی را تشخیص دهد، ممکن است با استفاده از روش‌های زیر علت آریتمی و نوع آن را بررسی کند.

• تست ورزش

گاهی، آریتمی با شروع ورزش آغاز می‌شود. در طول تست ورزش، از بیمار خواسته می‌شود تا روی تردمیل یا دوچرخه‌ی ثابت ورزش کند و در این مدت، فعالیت قلب بیمار بررسی می‌شود.

• آزمون جدول شیب (تست تیلت)

اگر بیمار به خاطر آریتمی دچار غش می‌شود. پزشک انجام این آزمون را برای تعیین تعداد ضربان قلب و فشارخون بیمار در حالت خوابیده پیشنهاد می‌دهد.

در این آزمون، بیمار روی تخت دراز می‌کشد و سپس تخت به حالت عمودی درمی‌آید تا بیمار به حالت ایستاده قراربگیرد. در این تغییر وضعیت پزشک فعالیت قلب و دستگاه عصبی بیماررا بررسی می‌کند.

• آزمون الکتروفیزیولوژیک

ممکن است پزشک معالج یک آزمون الکتروفیزیولوژیک برای تأیید تشخیص و یا مشخص کردن محل مشکل در قلب بیمار توصیه کند.

در حین انجام این آزمون پزشک معالج لوله‌های نرم و انعطاف‌پذیری را به نام کاتتر در کشاله ران، بازو یا گردن وارد کرده و آن‌ها را از طریق رگ‌های خونی به نقاط مختلف قلب هدایت می‌کنند. وقتی این کاتترها در جای لازم قرار بگیرند، می‌توانند دقیقاً محل انتشار امواج الکتریکی را مشخص کرده و بی‌نظمی در ضربان قلب را نشان دهند.

درمان

بیماری که آریتمی دارد، تنها در صورتی نیاز به درمان پیدا می‌کند که علائم قابل توجهی داشته ودرمعرض  خطر باشد.

• درمان ضربان آهسته قلب (برادیکاردی)

چون دارویی برای درمان این بیماری وجود ندارد، پزشکان با قراردادن یک ضربان‌ساز (پیس میکر) که در نزدیکی ترقوه کاشته می‌شود، به ضربان قلب سرعت می‌بخشند.

• درمان ضربان سریع قلب (تاکی‌کاردی)

درمان تاکی‌کاردی شامل موار زیر است:

• مانور واگال

عصب واگ به تنظیم تپش قلب کمک می‌کند. مانور واگال، برروی عصب واگ انجام می‌شود. برای انجام این مانور از بیمار خواسته می‌شود که سرفه کند، زور بزند و یا یک بسته یخ روی صورت بیمار قرارداده می‌شود، با انجام این کارها عصب واگ تحریک می‌شود وماده‌ای درعصب ترشح می‌شود که روی قلب اثر کرده و ضربان قلب را کند می‌کند. مانور واگال برای درمان همه‌ی آریتمی‌ها مناسب نیست.

• داروها

برای کنترل ضربان قلب، پزشک ممکن است دارو تجویز کند.

• شوک دادن به قلب

در این روش، از طریق صفحات فلزی که به یک دستگاه وصل است می‌توان به بیمار شوک داد. جریان برق ازطریق این صفحات فلزی به قلب بیمار وارد شده و ضربان قلب را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.

• کاتتر ابلیشن

در این روش، لوله‌های بلند و باریکی (کاتتر) را از راه  یک رگ وارد قلب می‌کنند. در نوک این کاتتر الکترودهایی وجود دارند و با ایجاد گرما، سرمای شدید یا امواج رادیویی به قلب ضربه وارد می‌کنند تا ضربان قلب منظم شود.

دستگاه‌های قابل کاشت

به منظور درمان آریتمی قلب ممکن است از دستگاه‌های زیر هم استفاده شود:

• ضربان‌ساز (پیس میکر)

پیس میکر وسیله‌ی کوچکی است که با عمل جراحی زیر پوست کاشته می‌شود. وقتی این وسیله تپش غیرطبیعی قلب را حس کند، یک موج الکتریکی ارسال می‌کند که تپش قلب را به حالت طبیعی برمی‌گرداند.

• کاردیوورتر قابل کاشت (ICD)

درصورتی که بیمار در معرض تاکی‌کاردی خطرناکی باشد، استفاده از کاردیوورتر توصیه می‌شود. این وسیله با عمل جراحی در قفسه سینه کاشته می‌شود. دستگاه آی. سی. دی به صورت دائمی تپش قلب را کنترل می‌کند، افزایش سرعت قلب را نشان می‌دهد و شوک الکتریکی مناسبی برای برقراری ضربان طبیعی به قلب می‌فرستد.

درمان‌های جراحی

• روش ماز

در این روش، جراح برش کوچکی در بافت قلب ایجاد می‌کند. وقتی زخم ایجاد شده بهبود پیدا می‌کند جای زخم (اسکار) در بافت قلب باقی می‌ماند، از آن‌جا که بافت اسکار (جای زخم)، جریان الکتریسیته را هدایت نمی‌کند، وقتی امواج الکتریکی به این نقطه می‌رسند متوقف می‌شوند. از این روش معمولاً وقتی استفاده می‌شود که درمان‌های دیگر موثر نباشند.

• جراحی بای‌پس سرخرگ‌های کرونری

اگر علاوه بر آریتمی، بیماردچار بیماری‌های دیگر قلبی است، پزشک ممکن است جراحی بای‌پس عروق کرونری را انجام دهد که با انجام این روش، جریان خون به قلب بهبود می‌یابد. دراین روش سرخرگ‌هایی که به عضله قلب خونرسانی می‌کنند ترمیم می‌شوند.