برای دیدن اشیا، باید نور بازتابی از آن‌ها، وارد چشم شده و بر روی شبکیه متمرکز شوند. این شعاع‌ها توسط اعصاب یا نورون‌های چشمی به مغز فرستاده می‌شوند و پس از پردازش در مغز، ما تصویر واضحی از اشیا را می‌بینیم. ماکولا بخشی از شبکیه است که در مرکز آن قرار دارد. دید واضح و دقیق اشیا مخصوصا به هنگام مطالعه و رانندگی، تشخیص جزئیات و درک درست از رنگ‌ها توسط ماکولا صورت می‌گیرد. بنابراین ایجاد هرگونه مشکل در ماکولا باعث تاری دید و کج دیده شدن اشیا می‌شود. سوراخ ماکولا اکثرا در سنین پیری و بعد از 60 سال اتفاق می‌افتد.

اینکه تا چه اندازه سوراخ ماکولا بر روی بینایی اثر می‌گذارد، بستگی به اندازه‌ی سوراخ و موقعیت آن بر روی شبکیه دارد. زمانی که سوراخ ماکولا، پیشرفت کند و بزرگ‌تر شود، دید مرکزی و دقیق، بیشتر از بین می‌رود. در صورتی که این بیماری درمان نشود، سوراخ ماکولا منجر به جداشدگی شبکیه می‌شود که یک موقعیت خطرناک است و باید سریعا به پزشک مراجعه شود.

علائم و نشانه‌ها

اغلب سوراخ‌های ماکولا به تدریج شروع می‌شوند. در مراحل اولیه سوراخ ماکولا، افراد ممکن است دچار تار شدن اندکی در مشاهده‌ی روبروی خود شوند. خطوط راست یا اشیاء به شکل موج‌دار و خمیده دیده می‌شود، در اینصورت مطالعه و انجام دادن فعالیت‌های روزمره دشوار می‌شود. علاوه بر آن، در میدان دید مرکزی نقاط سیاه مشاهده می‌شود.

علل شایع

حدود 80 درصد از فضای داخلی چشم با ماده‌ی شیشه‌ایِ ژله مانندی به نام زجاجیه پر شده است، که باعث حفظ شکل و حالت کره‌ی چشم می‌شود. زجاجیه توسط میلیون‌ها فیبر نازک به سطح شبکیه متصل شده است. با افزایش سن، میزان زجاجیه به آرامی کاهش می‌یابد و تقریبا از سطح شبکیه جدا می‌شود. به طور طبیعی مایعی که درون چشم قرار دارد قسمت‌های خالی از زجاجیه را پر می‌کند. در بیشتر موارد این اتفاقات، اثرات نامطلوبی ندارد. بعضی از افرادِ با این شرایط، فقط میزان شناورها در دیدشان افزایش می‌یابد که آن هم اندک است.

با این وجود اگر زجاجیه خیلی محکم به شبکیه متصل شده باشد، باعث می‌شود که شبکیه پاره شود و سوراخ ماکولا به وجود می‌آید. همچینین هنگامی که زجاجیه در حال از بین رفتن است، بعضی از فیبرهای متصل کننده ممکن است بر روی سطح شبکیه باقی‌مانده باشند و شبکیه را بکشند. در این حالت نیز فشار روی سطح شبکیه زیاد می‌شود و باعث کشیده شدن ماکولا و در نهایت سوراخ شدن آن می‌شود. در هر صورت، پس از سوراخ شدن ماکولا، مایع سیالی که جایگزین زجاجیه­ی تحلیل رفته شده بود، به درون سوراخ ماکولا نفوذ می‌کند و باعث تاری دید مرکزی می‌شود.

علل دیگر سوراخ شدن ماکولا عبارتند از:

• نزدیک‌بینی
• صدمه به چشم
• بیماری دیابت
• التهاب در چشم (یووییت)
• جدا شدن یا پارگی شبکیه
• به ندرت جمع شدن ماکولا

در صورتی که در یک چشم سوراخ ماکولا ایجاد شود، 10-15 درصد احتمال دارد که چشم دیگر نیز درطول زندگی، دچار سوراخ ماکولا شود.

تشخیص

تشخیص توسط چشم پزشک و با اخذ شرح حال توسط بیمار و انجام معاینات بیشتر انجام می‌شود.

توموگرافی جامع چشمی(OCT) : یک روش واحد مورد استفاده برای تشخیص و اندازه‌گیری سوراخ ماکولا است. در این روش، با استفاده از شعاع‌های نور لیزرِ غیرتهاجمی (بدون ضرر)، از جزئیات ساختاری شبکیه با دقت بالا عکسبرداری می‌شود. و از آنجا که این عکسبرداری به طور کامل انتهای شبکیه را نشان می‌دهد، می‌توان به وجود سوراخ ماکولا پی برد.

درمان

در مواردی که سوراخ ماکولا بسیار کوچک باشد، پزشک هیچ روش درمانی را پیشنهاد نمی‌کند زیرا اینگونه از سوراخ‌های ماکولا می‌توانند به خودی خود بهبود یابند و در جای قبلی خود جوش بخورند و نیازی به درمان ندارند. ولی باید به صورت منظم چشم‌پزشک معاینات چشمی را انجام دهد و پیشرفت سوراخ را اندازه­گیری کند، تا در صورت بروز هرگونه علائم پیشرفت بیماری آن را درمان کند. با این وجود در بسیاری از موارد برای کمک به بهبود بینایی جراحی ضروری است. در این روش جراحی، که ویترکتومی نامیده می‌شود، زجاجیه برداشته می‌شود تا مانع از کشیدن شبکیه و بزرگتر شدن سوراخ شود. سپس جای خالی زجاجیه با یک حباب حاوی ترکیبی از هوا و گاز پر می‌شود. این حباب به عنوان یک بانداژ موقتی داخلی، عمل می‌کند. بدین گونه که سوراخ ماکولا را به جای اصلی خود می‌چسباند و تا زمانی که بهبود یابد آن را محکم نگه می‌دارد. عمل جراحی تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و در مواردی نیز این عمل سرپایی صورت می‌گیرد.

بعد از جراحی، بیماران باید سر خود را رو به پایین نگه دارند تا حباب به ماکولا فشار وارد کند و به تدریج توسط چشم دوباره جذب شده و ماکولا به شبکیه بچسبد. معمولا بیماران باید برای یک یا دو روز سر خود را در این شرایط نگه دارند اما ممکن است در شرایط ویژه لازم باشد دو تا سه هفته این موقعیت حفظ شود. حفظ موقعیت سر رو به پایین برای موفقیت جراحی بسیار مهم است. در صورتی که بیمار نتواند پس از عمل سر خود را رو به پایین نگه دارد، بهبود بینایی احتمالا موفقیت­آمیز نخواهد بود. افرادی که نمی‌توانند سر خود را برای مدت طولانی در آن موقعیت نگه دارند، بهتر است عمل جراحی ویترکتومی را انجام ندهند. اما، ابزارهایی وجود دارد که می‌تواند به پایین نگه داشتن سر کمک کند. همچنین روش‌هایی وجود دارد که می‌تواند زمان پایین نگه داشتن سر را کاهش دهد. حتما با پزشک خود در این باره مشورت کنید. پس از عمل جراحی، میزان بینایی و کیفیت آن به حد اولیه و چشم سالم نمی‌رسد زیرا سلول‌های بینایی ناحیه ماکولا آسیب دیده‌اند و قابل جبران نیستند. حتی ممکن است این نقص بینایی با عینک و لنز نیز قابل جبران نباشد.

همانطور که با گذشت زمان این حباب جذب می‌شود، کره ی چشم دوباره توسط مایع طبیعی چشم پر می‌شود.

یکی دیگر از روش‌های درمانی سوراخ ماکولا، تزریق داروی مخصوص، به داخل زجاجیه است. این دارو فشار ناشی از تحلیل زجاجیه بر شبکیه را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود فشار کمتری به ماکولا وارد شود.

عوارض احتمالی جراحی

• بیشترین خطر مرتبط با عمل جراحی سوراخ ماکولا، افزایش احتمال آب مروارید است. در اکثر بیماران، آب مروارید می‌تواند به سرعت پیشرفت کند و در اغلب موارد لازم است که آب مروارید جراحی شود.
• عوارض دیگر جراحی که کمتر ممکن است اتفاق بیفتند، شامل عفونت و جداشدگی پرده شبکیه می‌باشد، که ممکن است در طول جراحی یا بعد از آن اتفاق بیفتد، ولی هر دو را می‌توان فورا درمان کرد.

سایر عوارض عمل جراحی ممکن است شامل:

• بالا رفتن فشار داخل چشم (آب سیاه)
• خونریزی داخل چشم
• دوباره باز شدن سوراخ ماکولا
• کاهش بینایی

در مورد خطرات احتمالی و مزایای عمل جراحی ویترکتومی، باید قبل ازعمل با پزشک خود مشورت کرد.

عمل جراحی تا چه اندازه موفقیت­‌آمیز است؟

بهبود بینایی از یک بیمار تا بیمار دیگر بسیار متفاوت است. در صورتی که سوراخ ماکولا در کمتر از شش ماه تشخیص داده و درمان شود، شانس بهبودی بیشتر است، اما اگر مدت زمان تشخیص و درمان طولانی شود، احتمال بهبود بینایی کمتر می‌شود. مدت زمان بهبود بینایی ممکن است تا سه ماه طول بکشد. حتما در این مورد و برای اطمینان بیشتر قبل از عمل با پزشک خود مشورت کنید.