شبکیه داخلی‌ترین لایه‌ی چشم است و بیشترین مساحت کره‌ی چشم را در بر می‌گیرد. این لایه یک بافت نازک حساس به نور است، که بیشترین سلول‌های گیرنده نور و سلول‌های عصبی در آن قرار دارند. بدین گونه که بازتاب نور از سطح اجسام به طور منظم بر روی شبکیه متمرکز شده و سپس توسط سلول‌های گیرنده نور به مغز فرستاده می‌شوند و اجسام برای ما قابل دیدن و تشخیص می‌شود.

سلول‌های گیرنده نور در شبکیه به دو صورت می‌باشند: سلول‌های مخروطی (بینایی در روشنایی) و سلول‌های استوانه‌ای (بینایی در تاریکی). محلی که اعصاب بینایی از چشم خارج می‌شوند را نقطه کور می‌گویند. در مرکز شبکیه بخش دیگری به نام ماکولا قرار دارد که مسئول دید دقیق و تشخیص رنگ می‌باشد. با توجه به گسترده بودن شبکیه، بیماری‌های شبکیه‌ای بسیار گسترده هستند، اغلب آن‌ها باعث ایجاد علائم کاهش دید می‌شوند. بیماری‌های شبکیه می‌تواند بر روی هر قسمت از شبکیه، تاثیر بگذارند. برخی از بیماری‌های شبکیه قابل درمان هستند. با توجه به نوع بیماری، اهداف درمانی ممکن است به منظور متوقف کردن یا کند کردن بیماری و حفظ، بهبود و یا بازگرداندن بینایی باشد. عدم درمان بعضی از بیماری‌های شبکیه می‌تواند منجر به کاهش دید یا حتی کوری شود.

علائم و نشانه‌ها

بسیاری از بیماری‌های شبکیه برخی علائم و نشانه‌های مشترک دارند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• دیدن شناورهای لکه‌ای یا مانند تارعنکبوت
• اختلال در دید (خطوط مستقیم، موجی به نظر می‌رسد)
• نقص در دید جانبی
• کاهش بینایی

ممکن است لازم باشد، به صورت مجزا با هر چشم اجسام را ببینید تا متوجه علائم ذکر شده، شوید.

انواع بیماری‌­های شبکیه

بیماری‌های رایج شبکیه عبارتند از:

• پاره شدن پرده شبکیه

پرده شبکیه، زمانی پاره می‌شود که، ماده‌ی روشن و ژل مانند (زجاجیه)، که فضای داخلی کره‌ی چشم را می‌پوشاند، در اثر کهولت سن یا به هر دلیل دیگری تخریب شود و به شبکیه فشار آورد. زجاجیه به شبکیه وصل شده است، در حالت عادی با تخریب زجاجیه، کره‌ی چشم توسط مایعی دیگر پر می‌شود و چشم روند عادی خود را طی می‌کند. اما اگر زجاجیه بسیار محکم به شبیکه متصل شده باشد، به هنگام جدا شدن، زجاجیه با شدت شبکیه را می‌کشد و باعث پاره شدن آن می‌شود. این حالت به وجود آمده اغلب همراه با شروع ناگهانی علائمی مانند وجود شناورها و چمشک زدن چشم همراه است.

• جداشدگی شبکیه

جدا شدن‌ يا پاره‌ شدن‌ شبكيه‌ یعنی جدا شدن شبکیه از ساير بافت‌ها، که در اینصورت شبکیه به رگ‌های خونی دسترسی ندارد و درنتیجه اکسیژن و مواد غذایی به آن نمی‌رسد. در طولانی مدت و عدم درمان، بافت های شبکیه از بین می‌روند و ممکن است فرد بینایی خود را از دست بدهد.

• آسیب به شبکیه در اثر دیابت

در صورت داشتن دیابت، ممکن است که مویرگ‌های خونی جدیدی در قسمت پشتی چشم (شبکیه) ایجاد شوند، سپس به علت فشار وارد شده­ی ناشی از بیماری دیابت مویرگ‌های خونی جدید به همراه مویرگ‌های خونی قبلی پاره شوند و مایع درون آن‌ها به زیر شبکیه نشت کند. این حالت سبب می‌شود که شبکیه ورم کند و کاهش و تاری دید را به دنبال داشته باشد.

• غشای اپی رتینال

غشای اپی رتینال، یک بافت نازک و حساس است، که به نظر می‌رسد مانند یک سلفون مچاله شده در قسمت بالایی شبیکه قرار دارد. این غشا شبکیه را به سمت خود می‌کشد و بینایی را تار می‌کند. در این حالت اشیا تار یا کج به نظر می‌رسند.

• سوراخ ماکولا

سوراخ ماکولا، وجود یک نقص کوچک در مرکز شبکیه در قسمت پشتی چشم می‌باشد. اغلب این سوراخ ناشی از کشش غیرطبیعی بین شبکیه و زجاجیه به وجود می‌آید. در بعضی از موارد ممکن است به علت آسیب یا ضربه‌ی وارد به چشم این نقص ایجاد شود.

• تخریب ماکولا

هنگامی که مرکز شبکیه شروع به خراب شدن و تخریب کند، ماکولا که در مرکز شبکیه قرار دارد، نیز تخریب می‌شود. این بیماری علائمی مانند تاری دید مرکزی و یا وجود نقطه‌های تاریک در مرکز میدان دید دارد. تخریب ماکولا به دو صورت تخریب ماکولای مرطوب و تخریب ماکولای خشک می‌باشد.

• التهاب رنگدانه‌ای شبکیه

یک بیماری تخریبی است که روی شبکیه تاثیر می‌گذارد.

تشخیص

بیماری‌های شبکیه‌ای می‌توانند، ناشی از پیری، دیابت، سایر بیماری‌ها، تومورچشمی و یا به صورت ارثی باشند. چشم پزشک برای تشخیص، معاینه‌ی کاملی از چشم انجام می‌دهد، تا از وجود هرگونه ناهنجاری در چشم مطلع شود.

آزمایشات زیر برای تشخیص هرگونه بیماری و موقعیت آن بیماری در چشم انجام می‌شود:

• تست شبکیه امسلر (Amsler)

 چشم پزشک از این روش برای مشخص کردن وضوح میدان دید مرکزی استفاده می‌کند.

• توموگرافی انسجام نوری (OCT)

 این روش یک روش بسیار عالی برای گرفتن تصاویر دقیق شبکیه برای تشخیص بیماری‌های غشاهای اپیرینال، سوراخ ماکولا و تورم (ادم) ماکولا است. تا میزان تخریب ماکولای مرطوبِ مرتبط با سن را ارزیابی کند و اینکه تا چه حد به روش‌های درمانی پاسخ داده است را مشخص کند.

• آنژیوگرافی فلوئورسانس

 این روش با استفاده از رنگی مخصوص انجام می‌شود و سبب می‌شود رگ‌های خونی موجود در شبکیه، تحت نوری خاص برجسته به نظر برسند. این روش کمک می‌کند تا رگ‌های خونی بسته، رگ‌های خونی پاره شده، رگ‌های خونی جدیدِ غیر طبیعی و تغییرات دقیق به وجود آمده در پشت چشم مشخص شوند.

• آنژیوگرافی سبز Indocyanine

در این آزمایش از یک رنگ خاص استفاده می‌شود که وقتی در معرض نور مادون قرمز قرار می‌گیرد روشن می‌شود. با استفاده از این عکس ها می‌توان رگ‌های خونی شبکیه و رگ‌های خونی عمیق‌تر و آن‌هایی که در پشت شبیکه قرار دارند و دیدنشان سخت است را مشاهده کرد.

• سونوگرافی

این روش برای کمک به مشاهده شبکیه و سایر ساختارهای چشم است. همچنین این روش در تشخیص و درمان تومورهای چشمی مفید می‌باشد.

• سی ‌تی‌ اسکن و ام‌ آر ‌آی

در موارد نادر، این روش تصویربرداری می‌تواند برای کمک به ارزیابی آسیب یا تومورهای چشم مورد استفاده قرار گیرد.

درمان

اهداف اصلی درمان عبارتند از جلوگیری یا کند کردن پیشرفت بیماری و حفظ، بهبود و یا بازگرداندن بینایی. در بسیاری از موارد، آسیب‌هایی که قبلا رخ داده است را نمی‌توان درمان کرد، بنابراین تشخیص و درمان زودهنگام بسیار حائز اهمیت است.

درمان بیماری‌های شبکیه ممکن است پیچیده و گاه ضروری باشند. روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

1. استفاده از لیزر

با استفاده از جراحی لیزر می‌توان سوراخ یا پارگی شبکیه را درمان کرد. جراح با استفاده از لیزر نقاط کوچکی روی شبکیه را حرارت می‌دهد. این حرارت دادن باعث می‌شود که شبکیه به بافت‌های زیرین خود متصل شود و جوش بخورد. در صورتی که پاره شدگی شبکیه به سرعت با لیزر درمان شود، شانس بهبودی شبکیه را افزایش می‌دهد.

2. کاهش دادن رگ‌های خونی غیرطبیعی

جراح، ممکن است از یک روش به نام لیزر فتوکوآگولاسیون استفاده کند تا عروق خونی جدید غیرطبیعی را که منجر به خونریزی یا عروق خونی که در معرض خونریزی در چشم هستند، را کاهش دهد. این درمان ممکن است به افراد مبتلا به بیماری‌های دیابتی کمک کند. استفاده گسترده از این درمان ممکن است باعث از بین رفتن دید محیطی و یا دید در شب شود.

3. انجماد

در این فرآیند که کرایوپکسی نام دارد، جراح یک انجماد کامل را به دیواره خارجی چشم به منظور درمان پارگی شبکیه، اعمال می‌کند. سردی شدید به داخل چشم می‌رسد و شبکیه را ثابت می‌کند (اگر شبکیه پاره شده باشد به دیواره‌ی پشتی می‌چسبد). ناحیه تحت درمان بعدا اسکار می‌شود و شبکیه را به دیواره چشم محکم نگه می‌دارد.

4. تزریق هوا یا گاز به داخل چشم

این تکنیک، رتینوپکسی پنوماتیک نام دارد و به منظور درمان انواع خاصی از تخریب شبکیه استفاده می‌شود. در این روش درمانی می‌توان از ترکیب دو روش کرایوپکسی و یا لیزر فتوکوآگولاسیون استفاده کرد.

5. تیز کردن سطح چشم یا پیچش بافت اسکلرا

که برای بازسازی تخریب شبکیه استفاده می‌شود. طی آن جراح یک قطعه کوچک از مواد سیلیکونی را به سطح بیرونی چشم می‌دوزد. این اقدام باعث می‌شود که اسکلرا تو برود و نیروهایی که باعث کشش زجاجیه در شبکیه می‌شوند از بین بروند. این تکنیک می‌تواند با سایر روش‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

6. تخلیه و جایگزینی زجاجیه در چشم

در این روش که ویترکتومی نام دارد، جراح، مایع ژله مانند (زجاجیه)، که داخل کره‌ی چشم را پر می‌کند، به طور کامل تخلیه کرده و سپس، فضای خالی شده را با هوا، گاز یا مایع دوباره پر می‌کند. ویترکتومی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که خونریزی یا التهاب، زجاجیه را تیره کرده باشد و جراح نتواند به خوبی شبکیه را ببیند. این تکنیک ممکن است بخشی از درمان افراد مبتلا به پارگی شبکیه، رتینوپاتی دیابتی، سوراخ ماکولا، عفونت، آسیب چشم یا جدا شدن شبکیه باشد.

7. تزریق دارو به چشم

پزشک ممکن است تزریق دارو به داخل زجاجیه را، پیشنهاد کند. این روش ممکن است در درمان افراد مبتلا به تخریب ماکولا مرطوب، رتینوپاتی دیابتی یا افرادی که رگ‌های خونی در داخل چشم آن‌ها پاره شده است، موثر باشد.

8. ایمپلنت شبکیه مصنوعی

افرادی که دچار نابینایی شده‌اند یا بینایی آن‌ها به شدت کاهش یافته است، یا بیماری‌های شدید مربوط به شبکیه را دارند، بیشتر احتمال جراحی شبکیه در آن‌ها وجود دارد. یکی از گزینه‌های جراحی که به طور گسترده‌ای در دسترس نیست پروتز شبکیه نامیده می‌شود.