مدیریت بیماری
سرطان چیست؟
سرطان شامل رشد غیرعادی سلول‌ها می باشد. در کل سرطان زمانی اتفاق می افتد که سلول‌های بدن به روشی غیرقابل کنترل رشد می‌کنند. بدن ما از میلیون ها نوع سلول مختلف ساخته شده‌اند، و در حالت طبیعی این سلول‌ها رشد کرده و تقسیم می‌شوند و این فرایند بدن را قادر می‌کند که رشد کرده، سلول‌های کهنه را جایگزین کند و سلول‌های آسیب دیده را بعد از آسیب التیام بخشد. ژن‌های خاص، پیشرفت سلول‌های جدید را تضمین می‌کنند و به روشی که باید، این کار را انجام می دهند. اگر ژن‌ها آسیب دیده باشند، سلول‌های بدن ممکن است سریع تکثیر پیدا کرده و بطور غیرعادی رشد کنند. این رشد غیرعادی سلولی ممکن است به سرطان تبدیل شود. اگر سلول‌های سرطانی جایگزین بسیاری از سلول‌های سالم شوند، اندام‌های تحت تاثیر نمی‌توانند دیگر بطور صحیح کار کنند.
سرطان در هر قسمت از بدن مانند خون، پوست، سیستم گوارش، سیستم ادراری تناسلی، استخوان، عضلات، چشم و … ممکن است آغاز شود و در مراحل پیشرفته به سایر نواحی بدن نیز گسترش یابد.
سرطان از کجا شروع می‌شود؟
سرطان‌ها می‌توانند در هر بخش از بدن شروع به رشد کنند. آن‌ها با توجه به جایی که از آن شروع می‌شوند نام‌های مختلفی دارند. برای مثال:
سرطان سلول‌های سطحی – در سلول‌هایی رشد می‌کند که پوست و حفره‌های بدن را می‌پوشاند.
سرطان بافت بدن – در بافت‌های پشتیبان بدن مانند مغز، ماهیچه ها، استخوان ها و بافت چربی رشد می‌کند.
سرطان خون – نوعی سرطان است که در بافتی که گلبولهای سفید خون تشکیل می‌شوند رشد می‌کنند
سرطان غدد لنفاوی – در سلول‌های دستگاه لنفی شروع می‌شوند.
تومور چیست؟
تومور یک توده یا رشد سلولی غیرعادی است. این توده می‌تواند خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشد.
تومورها به دو نوع خوش‌خیم یا بدخیم تقسیم می‌شوند. ویژگی تومورهای خوش‌خیم عبارتند از:
- یک تومور خوش خیم از سلول‌هایی تشکیل شده است که شبیه به سلول‌های عادی هستند، معمولا آن‌ها باعث مشکل جدی نمی‌شوند مگر اینکه بزرگ شوند و به دیگر اعضای بدن فشار آورند.
- مي‌توان آن‌ها را با جراحی برداشت و اغلب دوباره رشد نمي‌کنند.
- اين تومورها به‌ندرت خطرناک هستند.
- سلول‌های آن به بافت‌های مجاور خود حمله نمی‌کنند.
- سلول‌های اين تومورها به قسمت‌های دیگر بدن منتشر نمی‌شوند.
ویژگی تومورهای بدخیم یا سرطانی عبارتند از:
- تومورهای بدخیم از سلول‌های سرطانی تشکیل شده‌اند و معمولا سریع‌تر از تومورهای خوش‌خیم رشد می‌کنند. اگر درمانی صورت نگیرد، آن‌ها به بافت‌ها و دیگر بخش‌های بدن احاطه پیدا می‌کنند و باعث مشکلات جدی می‌شوند. در اغلب موارد خطرناک می‌باشند.
- در اغلب موارد می‌توان آن‌ها را برداشت، اما گاهی دوباره رشد مي‌کنند.
- سلول‌های آن می‌توانند به بافت‌ها و اندام‌های مجاور خود حمله كرده به آن‌ها نيز آسیب برسانند.
- سلول‌های سرطانی می‌توانند از يك قسمت به دیگر اندام‌های بدن منتشر شوند.
- نامگذاری سرطان‌ها براساس نام اندامی است که سرطان در آن به‌وجود می‌آید. برای مثال، سرطان ریه در ریه و سرطان پستان در پستان به‌وجود مي‌آید. لنفوم سرطانی است که در دستگاه لنفاوی و لوسمي سرطانی است که در گلبولهای سفید خون به‌وجود می‌آید.
متاستاز (گسترش سرطان) چیست؟
سلول‌های سرطانی گاهي از تومور اولیه جدا شده و وارد جریان خون یا سیستم لنفاوی (سیستمی که مولد، ذخیره‌کننده و حامل سلول‌هایی است که با عفونت‌ها مبارزه می‌کنند) می‌شوند. سلول‌های سرطانی به این شکل به دیگر بخش‌های بدن سرایت می‌کنند. به انتشار سرطان، متاستاز می‌گویند.
وقتی یک تومور بدخیم ایجاد می‌شود، در ابتدا هنوز به مناطق دیگر دست اندازی نکرده است و محدود به محل اولیه است. این مرحله از سرطان اصطلاحاً “سرطان درجا” نامیده می‌شود. وقتی سلول‌های سرطانی ازدیاد پیدا کنند به بافت‌های مجاور دستاندازی می‌کنند. این مرحله از بیماری “سرطان مهاجم” نام دارد.
سرطان‌های مهاجم در ابتدا هنوز محدود به مکان اولیه خود هستند. بعضی اوقات این سول‌های سرطانی در بدن پخش می‌شوند و به بافت‌های دیگر بدن مثل ریه، کبد و یا استخوان دست اندازی می‌کنند. وقتی این عمل اتفاق می‌افتد، سلول‌های سرطانی در نقاط مختلف رشد می‌کنند و در نتیجه سرطان به اصطلاح در اعضاء مختلف بدن پخش می‌شود. به این مرحله از سرطان اصطلاحاً “سرطان متاستاتیک” گفته می‌شود. پس در واقع، متاستاز عبارتست از پخش شدن سرطان اولیه در نقاط مختلف بدن و ایجاد کانون‌های سرطانی در آن اندام‌ها.
سلول‌های سرطانی می‌توانند تقریباً به هر بخشی از بدن سرایت کنند. خیلی از اوقات سلول‌های سرطانی به غدد لنفاوی (توده‌هایی گرد از جنس بافت لنفاوی) مجاور تومور اولیه (غدد لنفاوی منطقه‌ای) سرایت می‌کنند. به این حالت درگیری غدد لنفاوی یا سرطان منطقه‌ای می‌گویند. سرطانی که به دیگر اندام‌ها یا به غدد لنفاوی غیرمجاور تومور اولیه سرایت می‌کند، سرطان متاستاتیک می‌گویند. پزشکان، به این حالت، سرطان دوردست می‌گویند.
مراحل ایجاد و پیشرفت سرطان
بافت طبیعی:
در یک بافت طبیعی، سلول‌ها شکل و عملکرد طبیعی داشته و با نظم خاصی در کنار سایر سلول‌ها و بافت‌ها وظایف مربوط به خود را انجام می دهند.
ایجاد بافت غیرطبیعی:
اگر بافت از نظر ژنتیک مستعد بدخیمی باشد و یا به مدت طولانی (که برای هر نوع سلول متفاوت است) در معرض عوامل سرطان‌زا قرار بگیرد، به تدریج سلول‌های غیرطبیعی در بافت تولید می‌شوند. سلول‌های غیرطبیعی وظایف مربوط به خود را به خوبی انجام نمی‌دهند و حتی در برخی موارد مانع عملکرد طبیعی سلول‌های همجوار خود می‌شوند.
ازدیاد سلول‌های غیرطبیعی و ایجاد یک توده غیرطبیعی (سرطان درجا):
پس از ایجاد سلول‌های غیرطبیعی، در بسیاری از موارد سیستم ایمنی بدن قادر است این سلول‌های را نابود کند. ولی در برخی موارد، سیستم ایمنی بدن قادر به از بین بردن این سلول‌ها نیست و در نتیجه این سلول‌های غیرطبیعی با رشد بیش از حد یک توده غیرطبیعی را تشکیل می‌دهند. این توده هنوز محدود به بافت‌های اطراف خود است و به دیگر نقاط بدن دست اندازی نکرده است و به همین دلیل اصطلاحاً “سرطان درجا” نامیده می‌شود. در صورت تشخیص سرطان در این مرحله و درمان مناسب، شانس بهبودی کامل زیاد است.
سرطان مهاجم:
در این مرحله توده غیرطبیعی با رگ سازی غیرطبیعی و همچنین تهاجم به بافت‌های اطراف (بخصوص عروق خونی و لنفاوی) در بدن پخش می‌شود. این سلول‌های سرطانی می‌توانند به سایر بافت‌های بدن تهاجم کرده و با ایجاد توده‌های سرطانی جدید در آن بافت‌ها در عملکرد طبیعی آن بافت‌ها اختلال جدی ایجاد کنند. درمان سرطان در این مرحله مشکل است و با پیشرفت بیماری مشکل‌تر و پیچیده‌تر می‌شود.
علائم و نشانه‌های سرطان
علائم و نشانه‌های سرطان بسته به نوع سرطان، ناحیه ای که اتفاق می‌افتد یا بخشی که به آن سرایت می‌کند، متفاوت است. برخی از بیماران نیز ممکن است تا زمان پیشرفت بیماری، هیچ علامت خاصی نشان ندهند.
وجود هريك از علايم زیر به معنی وجود سرطان نيست، اما بايد فورا به پزشك مراجعه كنيد تا وضعيت موجود كاملا ارزيابي شود. برخی از علائم و نشانه‌های کلی سرطان عبارتند از:
- وجود توده در هر قسمتی از بدن مانند پستان يا بيضه
- رشد خال جدید یا تغییراتی در خال قدیمی
- زخمی كه بهبود نمی‌يابد
- سرفه يا گرفتگی صدا بطور مداوم
- سوء‌هاضمه يا اختلال در بلع بطور مداوم
- تهوع يا سرفه خون آلود
- مشکل در تنفس
- تب مداوم و تعریق شبانه بدون علت
- تغيير در عادات طبيعی روده مانند اسهال يا يبوست بطور دائم
- وجود هرگونه خون در ادرار يا مدفوع و هر خونريزي غيرطبيعی واژينال
- کبودی و تغییر رنگ بدون علت پوست
- درد مداوم و غیر قابل توضیح در عضلات و مفاصل
- كاهش یا افزایش غير قابل توجيه وزن
- بی‌اشتهايی غير قابل توجيه
- احساس ضعف یا خستگی شدید
علل سرطان
علت دقیق بیشتر سرطان‌ها ناشناخته است و یک علت واحد برای هر نوع سرطان وجود ندارد. با این وجود، تعداد زیادی از سرطان‌ها در اثر تغییرات غیرطبیعی (جهش یا موتاسیون) ژنی در سلول‌ها ایجاد می‌شوند. این تغییرات می‌توانند به خصوص بر نحوه‌ی رشد و تقسیم سلولی اثر گذاشته و در نتیجه باعث سرطان شوند. البته عوامل محیطی در ابتلا به سرطان بی‌تأثیر نبوده و می‌توانند احتمال ابتلای فرد به سرطان را افزایش یا کاهش دهند. خطر برخی از عوامل شبیه به علت سرطان است، در صورتی که دیگر عوامل تنها کمی احتمال سرطان پیشرونده را افزایش می‌دهند.
برخی از عوامل خطرزا شامل موارد زیر می‌شوند:
- سن: بیشتر انواع سرطان همانطور که پیرتر می‌شویم شایع‌تر می‌شوند.
- ترکیب ژنتیکی: بعضی از مردم با یک جهش ژنتیکی به دنیا می‌آیند که از قبل، آن‌ها را در معرض خطر پیشرفت سرطان قرار می‌دهد.
- سوابق خانوادگی: یک ژن تغییر یافته از والدین به کودک منتقل شده است.
- سبک زندگی: شامل رژیم غذایی، سیگار کشیدن، مصرف الکل و فقدان فعالیت جسمی می‌شود.
- عوامل محیطی: مانند قرار گرفتن بسیار زیاد در معرض اشعه خورشید یا گازهای شیمیایی است.
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر در محل کار: شامل رنگ، لاستیک، گاز و پنبه نسوز.
- اشعه ساخته انسان: مانند اشعه ایکس.
- ویروس‌ها: بعضی از انواع ویروس‌های خاص می‌تواند باعث برخی از سرطان‌ها شود.
- دستگاه ایمنی: افرادی که دستگاه ایمنی‌شان مشکل دارد، ممکن است در معرض خطر برخی از انواع سرطان باشند.
