جراحی برگشت وازکتومی (وازووازاستومی) با هدف بازیابی جریان اسپرم در مجاری وازدفران یا لوله‌های منی انجام می‌شود. در این عمل دو سر جدا شده لوله‌های منی مجددا به هم متصل می‌شوند. پس از یک عمل بازگشت وازکتومی موفق، اسپرم، مجددا در مایع منی وجود دارد و فرد می‌تواند بچه‌دار شود.

این عمل بر خلاف بستن لوله‌ها که روش سریع، آسان و کم‌هزینه و سرپایی است، نیاز به وسایل پیچیده، میکروسکوپ و بستری و بی‌هوشی است که با هزینه بالا و درصد موفقیت پایین همراه می‌باشد. میزان موفقیت عمل بازگذشت وازکتومی از حدود 40 تا 90 درصد متغیر است. بسیاری از عوامل از جمله مدت زمان سپری شده از وازکتومی، سن همسر و تجربه جراح در اینکه عمل با موفقیت انجام و به بارداری موفق ختم شود، موثر است.

دلایل انجام روش

تعدادی از مردان پس از عمل وازکتومی بنا به علل گوناگون مانند از دست دادن فرزند و تمایل به بچه‌دار شدن و یا ازدواج مجدد تمایل به بازگشت وازکتومی دارند.

آمادگی پیش از روش

پزشک احتمالا از شما بخواهد از مصرف داروهای خاصی از جمله داروهای رقیق کننده‌ی خون و داروهای ضد درد مانند آسپرین یا ایبوپروفن اجتناب کنید زیرا ممکن است خطر خونریزی را افزایش دهند.

از قبل با کسی هماهنگ شوید تا بعد عمل شما را به خانه برساند. معمولا جراحی حدود سه تا چهار ساعت طول می‌کشد. اما ممکن است مدت زمان بیشتری را جهت بهبود بی‌هوشی در بیمارستان بمانید.

پزشک قبل از عمل بازگشت وازکتومی، به احتمال زیاد به بررسی مسائل زیر خواهد پرداخت:

• بررسی تاریخچه بیمار و انجام معاینه فیزیکی. پزشک می‌خواهد مطمئن شود که شما مشکلات جدی که ممکن است عمل جراحی را پیچیده کند، ندارید.
• بررسی توان تولید اسپرم سالم. وجود فرزند در بسیاری از مردان دلیل کافی برای سالم بودن اسپرم است اما در موارد نادر پزشک برای اطمینان بیشتر آزمایش و نمونه می‌گیرد.
• بررسی امکان بارداری شریک زندگی. پزشک شما می‌خواهد ببیند که آیا همسرتان مشکل باروری دارد یا خیر، به خصوص اگر همسرتان هرگز کودک نداشته باشد یا بیشتر از ۴۰ سال سن داشته باشد. این امر نیاز به معاینه زنان و آزمایش‌های دیگر دارد.

پزشکان معمولا عمل بازگشت وازکتومی را در یک مرکز جراحی یا بیمارستان انجام می‌دهند و از روش بی‌هوشی عمومی یا بی‌حسی نخاعی استفاده می‌کنند اما این عمل در اکثر موارد به صورت سرپایی و بدون بستری شدن انجام می‌گیرد.

شرح اقدام

پزشکان معمولا به دو روش زیر این عمل را انجام می‌دهند:

• عمل وازووزاستومی

دو قسمت لوله‌های اسپرم بر را که قبلا قطع شده‌اند، پیدا کرده و پس از باز کردن گره‌ها، دو لوله را به همدیگر پیوند می‌زنند.

• وازواپیدیدیموستومی

انتهای لوله اسپرم بر قطع و به اپیدیدیم متصل می‌شود. (اپیدیدیم عضوی است که به بیضه متصل و اسپرم در ابتدا وارد آن می‌شود که در انتها تبدیل به لوله اسپرم برمی‌شود). این عمل پیچیده‌تر از عمل وازووزاستومی است. جراح هنگام عمل تصمیم می‌گیرد کدام روش را انجام دهد و گاهی در جراحی ترکیب هر دو روش لازم است.

در طی عمل جراحی، پزشک شما یک برش کوچک را در زیر شکم ایجاد و سپس لوله‌ای که اسپرم را حمل می‌کند (وازدفران) از بافت‌های اطراف آن آزاد می‌کند. در مرحله بعد وازدفران را باز کرده و مایع داخل آن را بررسی می‌کند. اگر در مایع اسپرم وجود داشت انتهای لوله‌های اسپرم بر را برای عبور مجدد اسپرم بهم متصل می‌کنند. اگر بافت سختی جریان اسپرم را مسدود کرده باشد مایع غلیظ یا خمیری می‌باشد و یا اسپرم کمی دارد بنابراین پزشک عمل وازواپیدیدیموستومی را انتخاب می‌کند.

خطرات و عوارض احتمالی

تقریبا تمام وازکتومی‌ها برگشت‌پذیر هستند اما هیچ ضمانتی برای بچه‌دار شدن نیست. بازگشت وازکتومی را می‌توان حتی اگر چندین سال از زمان عمل وازکتومی گذشته باشد انجام داد اما هرچه بیشتر از عمل  بگذرد، شانس موفقیت کمتر است.

عمل بازگشت وازکتومی به ندرت منجر به مشکلات جدی می‌شود. خطرات شامل:

• خونریزی داخل کیسه بیضه.
• تورم دردناک ناشی از لخته‌های خون (هماتوم)
• عفونت در محل جراحی که به ندرت اتفاق می‌افتد اما خطر عفونت در هر عمل جراحی همراه است.
• درد در محل جراحی
• انسداد مجدد بعد از عمل جراحی

نتایج قابل انتظار

حدود شش تا هشت هفته پس از جراحی، پزشک شما منی را زیر میکروسکوپ بررسی خواهد کرد تا ببیند آیا عملیات موفقیت‌آمیز بوده‌است یا نه. پزشک ممکن است به صورت دوره‌ای مایع منی را چک کند مگر اینکه همسر شما باردار شود. چک کردن مایع منی تنها راه برای فهمیدن وجود اسپرم است.

اگر عمل بازگشت وازکتومی موفقیت‌آمیز باشد، اسپرم معمولا بعد از چند ماه در مایع منی ظاهر می‌شود اما گاهی اوقات یک سال یا بیشتر این روند طول می‌کشد. احتمال دستیابی به حاملگی به عوامل مختلفی از جمله مدت زمان سپری شده از وازکتومی و سن همسر بستگی دارد.

عمل بازگشت وازکتومی گاهی اوقات به دلیل وجود یک مشکل اساسی در بیضه که درحین عمل تشخیص داده نشده و یا به دلیل انسداد بعد از عمل جراحی با شکست مواجه می‌شود. بعضی از مردان اگر برای بار اول عمل بازگشت وازکتومی را انجام بدهند و با شکست مواجه شود برای بار دوم این عمل انجام داده می‌شود. شما ممکن است با استفاده از اسپرم منجمد و از طریق لقاح آزمایشگاهی صاحب فرزند بشوید.

مزایا و معایب این روش

مزایای عمل بازگشت وازکتومی عبارتند از: ماهیت حداقل تهاجمی این روش، هزینه کم، توانایی پدر شدن به صورت طبیعی و گزینه انتخاب روش منجمد کردن اسپرم که با  تکنیک‌های کمک بارداری می‌تواند به حاملگی ختم شود.

معایب این روش عبارتند از: چنانچه عمل بازگشت اولیه ناموفق باشد به عمل بازگشت دیگر نیاز است، گاهی اوقات اسپرم برای باردار شدن ناکافی است.