بی‌اختیاری ادرار (نداشتن کنترل روی مثانه) بسیار رایج است و اغلب موجب خجالت افراد می‌شود.

شدت این بی‌اختیاری از نشت ادرار در زمان سرفه یا عطسه کردن تا داشتن اضطرار که گاه آنقدر ناگهانی و شدید است که فرد قادر به رساندن خود به توالت نیست، متفاوت است.

این مشکل بیشتر در افراد مسن اتفاق می‌افتد. اگر بی‌اختیاری ادرار بر فعالیت‌های روزانه اثر ‌گذارد، بدون تعلل با پزشک باید صحبت شود. در اکثر افراد تغییر سبک زندگی یا درمان‌های پزشکی می‌تواند این مشکل را تسهیل یا متوقف کند.

 علائم و نشانه‌ها

بیشتر افراد گهگاهی نشت ادرار را تجربه می‌کنند، ممکن‌است گاهی این میزان از ادرار کم یا متوسط باشد.

انواع بی‌اختیاری ادرار عبارتند از:

• بی‌اختیاری استرسی

هنگامی‌که با سرفه، عطسه، خنده، ورزش یا بلند کردن اجسام سنگین به مثانه فشار آورده شود، ادرار چکه می‌کند.

• بی‌اختیاری فوری

فرد نیاز ناگهانی و فوری به دفع ادرار دارد و به دنبال آن خروج غیرارادی ادرار صورت می‌گیرد. ممکن‌است لازم باشد که فرد به کرات مثلاً در تمام طول شب، دفع ادرار داشته باشد. بی‌اختیاری فوری ممکن‌است ناشی از یک عارضه کوچک مثل عفونت و یا یک عارضه جدی‌تر مثل اختلال عصبی یا دیابت باشد.

• بی‌اختیاری سرریزی

فرد چکیدن مکرر یا دائمی ادرار را که ناشی از عدم خالی شدن کامل مثانه است، تجربه می کند.

• بی‌اختیاری عملکردی

یک نقص جسمانی یا ذهنی فرد را از رفتن به توالت در زمان مناسب باز می‌دارد. برای مثال اگر فرد آرتروز شدید داشته باشد، ممکن‌است است قادر به باز کردن به موقع دکمه شلوار نباشد.

• بی‌اختیاری مرکب (مخلوط)

فرد بیش از یک نوع از بی‌اختیاری‌های ادارای را تجربه می‌کند.

علل شایع

بی‌اختیاری ادرار یک بیماری نیست، بلکه یک نشانه است. این مشکل می‌تواند به‌خاطر عادات روزانه، به دنبال مشکلات پزشکی یا بیماری‌های جسمی ‌به‌وجود آید. یک ارزیابی کامل توسط پزشک می‌تواند عامل بروز این مشکل را مشخص کند.

بی‌اختیاری ادراری موقتی

نوشیدنی‌های خاص، غذاها و داروهایی که ممکن‌است ادرارآور باشند، مثانه را تحریک می‌کنند و حجم شما را افزایش می‌دهند. این مواد عبارتند از:

• غذاهایی با میزان بالای ادویه، شکر یا اسید مخصوصاً مرکبات
• داروهای قلب و فشارخون، مسکن‌ها و تسکین دهنده‌های ماهیچه
• حجم زیاد ویتامین سی (C)
• فلفل تند
• شیرین‌کننده‌های مصنوعی
• شکلات
• الکل
• کافئین
• نوشابه و نوشیدنی‌های گازدار

همچنین بی‌اختیاری ادراری ممکن‌است ناشی از عارضه‌ای پزشکی باشد که به راحتی قابل درمان است، مانند:

• عفونت مجاری ادراری

عفونت‌ها می‌توانند مثانه را تحریک کنند که این باعث می‌شود فرد به شدت احساس ادرار کند و گاهی اوقات دچار بی‌اختیاری شود.

• یبوست

راست‌روده در نزدیکی مثانه واقع شده و بسیاری از اعصاب در بین این دو مشترک است. مدفوع سفت و فشرده در راست‌روده باعث تحریک اعصاب شده و موجب افزایش فراوانی ادرار می‌شود.

بی‌اختیاری دائمی ‌ادراری

بی‌اختیاری ادرار می‌تواند به دنبال مشکلات جسمانی به یک مشکل دائمی ‌تبدیل شود. این مسائل عبارتند از:

• بارداری

تغییرات هورمونی و افزایش وزن جنین می‌تواند منجر به بی‌اختیاری استرسی شود.

• زایمان

زایمان طبیعی می‌تواند ماهیچه‌های کنترل کننده مثانه را تضعیف کند و همچنین به اعصاب مثانه و بافت‌های مثانه آسیب بزند که باعث افتادگی عضلات کف لگن می‌شود. به دلیل این افتادگی، مثانه، راست‌روده یا روده باریک از موقعیت خود خارج می‌شوند و به واژن فشار می‌آورند. این فشار می‌تواند با بی‌اختیاری ادرار در ارتباط باشد.

• تغییرات سن

افزایش سن می‌تواند منجر به کاهش ظرفیت ماهیچه‌های مثانه برای ذخیره ادرار شود. همچنین انقباضات غیرارادی مثانه با افزایش سن افزایش می‌یابد.

• یائسگی

پس از یائسگی زنان هورمون استروژن کمتری تولید می‌کنند. این هورمون به محافظت از جدار مثانه و میزراه کمک می‌کند. نابودی این بافت‌ها می‌تواند بی‌اختیاری را تشدید کند.

• خارج کردن رحم

در زنان، رحم و مثانه به‌وسیله بسیاری از ماهیچه‌ها و رباط‌های یکسان پشتیبانی می‌شوند. هر جراحی که در سیستم تولید مثلی زنان انجام گیرد، ممکن‌است موجب آسیب به ماهیچه‌های کف لگن شود که منجر به بی‌اختیاری ادرار می‌شود.

• بزرگ شدن پروستات

مخصوصاً در مردان مسن بی‌اختیاری ادرار اغلب از بزرگ شدن غده پروستات نشأت می‌گیرد. بیماری که به نام بزرگ شدن خوش‌خیم پروستات شناخته می‌شود.

• سرطان پروستات

در مردان بی‌اختیاری استرسی یا بی‌اختیاری فوری می‌تواند با سرطان پروستات درمان نشده در ارتباط باشد. اما اغلب بی‌اختیاری یکی از عوارض جانبی درمان سرطان پروستات می‌باشد.

• انسداد

تومور در هر قسمت از مجرای ادراری می‌تواند جریان معمولی ادرار را مسدود کند و منجر به بی‌اختیاری سرریزی شود. سنگ‌های ادراری سخت، توده‌های شبیه به سنگ که در مثانه ایجاد می‌شوند، می‌توانند منجر به نشت ادرار شوند.

• اختلالات عصبی

بیماری ام.اس (MS)، پارکینسون، سکته، تومور مغزی یا یک جراحت درنخاع می‌تواند با اعصاب مربوط به کنترل مثانه مقابله کند و منجر به بی‌اختیاری ادرار شود.

عوامل تشدیدکننده خطر

عواملی که خطر ابتلا به بی‌اختیاری ادرار را افزایش می‌دهند، عبارتند از:

• جنسیت

زنان بیشتر در خطر ابتلا به بی‌اختیاری استرسی هستند. بارداری، زایمان، یائسگی و ساختار بدنی زنانه عواملی برای این مشکل هستند.اگرچه، مردان با مشکلات غده پروستات بیشتر درخطر ابتلا به بی‌اختیاری سرریزی و فوری هستند.

• سن

هر چه سن بالاتر می‌رود، ماهیچه‌های مثانه و میزراه قدرت خود را از دست می‌دهند. تغییرات سن میزان توانایی مثانه در نگهداری ادرار را کاهش داده و احتمال ابتلا به بی‌اختیاری را افزایش می‌دهد.

• دخانیات

استفاده از تنباکو خطر ابتلا به بی‌اختیاری ادرار را افزایش می‌دهد.

• سابقه فامیلی

اگر یکی از اعضای خانواده دچار بی‌اختیاری ادرار است خصوصاً بی‌اختیاری فوری، خطر ابتلا به بی‌اختیاری ادرار برای سایر اعضای خانواده بیشتر است.

• سایر بیماری‌ها

بیماری‌های عصبی یا دیابت ممکن‌است خطر ابتلا به بی‌اختیاری ادرار را افزایش دهد.

عوارض احتمالی

عوارض بی‌اختیاری مزمن ادراری شامل:

• مشکلات پوستی: جوش، عفونت‌های پوستی و زخم‌ها می‌توانند در پوست‌های مرطوب پیشرفت کنند.
• عفونت‌های مجاری ادراری: بی‌اختیاری ادراری خطر ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری را افزایش می‌دهد.
• تأثیرات بر زندگی شخصی: بی‌اختیاری ادراری می‌تواند برروی روابط اجتماعی، روابط کاری و روابط شخصی شما تأثیر بگذارد.

تشخیص

تعیین نوع بی‌اختیاری ادرار در تصمیمات درمانی بسیار اهمیت دارد. پزشک احتمالاً با بررسی سابقه خانوادگی بیمار و معاینه بدنی آغاز می‌کند. ممکن‌است از بیمار بخواهد تا سرفه کند تا بتواند نوع بی‌اختیاری را مشخص نماید. پس از آن پزشک احتمالاً یکی از موارد زیر را توصیه می‌کند:

• آنالیز ادرار

نمونه ادرار برای تشخیص عفونت‌ها، ردیابی خون و یا سایر اختلالات بررسی می‌شود.

• ثبت روزانه وضعیت مثانه

بیمار باید برای چند روز مقدار نوشیدنی خود و هنگامی که دفع ادرار دارد، مقدار ادراری که تولید کرده و نیز این‌که آیا نیاز فوری برای دفع ادرار داشته و تعداد دفعات رخ دادن بی‌اختیاری را ثبت کند.

• باقیمانده ادرار پس از ادرار کردن

از فرد خواسته می‌شود تا ادرارش را در یک ظرف بریزد تا میزان ادرار اندازه‌گیری شود. سپس پزشک باقی‌مانده ادرار موجود در مثانه را با استفاده از سوند یا آزماش فراصوت اندازه می‌گیرد. میزان زیاد ادرار باقی‌مانده در مثانه نشان می‌دهد که فرد در مجاری ادراری دچار یک انسداد است که این مشکل به ماهیچه‌ها یا اعصاب مثانه مربوط می‌شود.

درمان

درمان بی‌اختیاری ادرار به نوع بی‌اختیاری بستگی دارد. ممکن‌است ترکیبی از درمان‌ها نیاز باشد. اگر شرایط دیگری باعث بروز علائم شده باشند، پزشک ابتدا به درمان آن مشکلات می‌پردازد. درمان‌ها عبارتند از:

روش‌های رفتاری

• تمرین دادن مثانه

ممکن است فرد با این کار شروع کند که سعی کند هر وقت احساس نیاز فوری به دفع ادرار داشت، 10 دقیقه آن را نگه دارد. هدف از این تمرین طولانی کردن زمان بین هر بار توالت رفتن است تا فرد بتواند هر 5/2 یا 5/3 ساعت یک‌بار به ادرار کردن نیاز داشته باشد.

• دفع مجدد

برای این‌که مثانه به طور کامل تخلیه شود و از بی‌اختیاری سرریزی جلوگیری به عمل آید، بیمار این کار را انجام دهد یعنی ابتدا ادرار کند، سپس چند دقیقه صبر کند و دوباره ادرار کند.

• دفع برنامه ریزی‌شده

منظور دفع ادرار به صورت هر 2 الی 4 ساعت یک‌بار بجای صبر کردن برای ایجاد نیاز به رفتن برای دفع، می‌باشد.

• مدیریت رژیم‌غذایی و دریافت مایعات

فرد تا کنترل مجدد مثانه خود را به دست آورد، ممکن‌است نیاز باشد که مصرف الکل، کافئین یا غذاهای اسیدی را کاهش دهد یا از آن‌ها اجتناب کند. کاهش مصرف مایعات، کاهش وزن یا افزایش فعالیت بدنی نیز می‌تواند به تشخیص مشکل کمک کند.

 تمرین‌های ورزشی عضلات کف لگن

پزشک ممکن‌است توصیه کند که فرد بیمار برای تقویت ماهیچه‌های کنترل‌کننده ادرار، مرتباً تمرینات عضلات کف لگن را انجام دهد. این تمرین‌ها که همچنین به عنوان تمرین‌های کگل شناخته می‌شود، مخصوصاً برای درمان بی‌اختیاری ادراری استرسی مؤثر است و ممکن‌است به درمان بی‌اختیاری ادراری فوری کمک کند.

برای انجام تمرینات ورزشی عضلات کف لگن، باید تصور شود که جلوی خروج ادرار می‌خواهد گرفته شود، سپس:

• عضلاتی را که برای جلوگیری از دفع ادرار استفاده می‌شود، محکم و منقبض کرده و 5 ثانیه این انقباض را نگه داشته و بعد برای 5 ثانیه رها می‌شود. (اگر خیلی برای فرد مشکل است، با 2 ثانیه حفظ انقباض و 3 ثانیه رها کردن، شروع کند.)
• عضلات را برای متوقف کردن ادرار منقبض و این حالت پنج ثانیه حفظ و سپس برای پنج ثانیه استراحت داده شود.
• تلاش شود که نگه داشتن انقباض به ده ثانیه در هر بار رسیده شود.
• این تمرین حداقل ده بار در روز تکرار.شود.

برای اطمینان از انجام تمرین به شکل صحیح، پزشک ممکن‌است به بیمار پیشنهاد کند که با یک متخصص طب فیزیکی این را انجام دهد.

تحریک الکتریکی

الکترودها به طور موقت در راست روده یا واژن قرار می‌گیرند و موجب تحریک و قدرتمند کردن ماهیچه‌های لگن می‌شوند. این تحریکات الکتریکی می‌تواند برای بی‌اختیاری استرسی و فوری مؤثر باشد اما ممکن‌است به چندین ماه زمان نیاز داشته باشد.

داروها

داروهای مصرفی برای درمان بی‌اختیاری عبارتند از:

• آنتی کولینرژیک‌ها

این داروها می‌توانند مثانه پرکار را آرام کنند و ممکن‌است در بی‌اختیاری فوری مفید واقع شوند.

• میرابگرون

این دارو برای درمان بی‌اختیاری فوری استفاده می‌شود و عضلات مثانه را شل کرده و می‌تواند میزان گنجایش ادرار مثانه را افزایش دهد و همچنین به تخلیه کامل مثانه کمک می‌کند.

• مسدودکننده‌های آلفا

در مردان با بی‌اختیاری فوری یا سرریزی این داروها می‌تواند ماهیچه‌های گردن مثانه و فیبرهای عضلانی در پروستات را شل کند و موجب تخلیه راحت‌تر مثانه شود.

• استروژن موضعی

برای زنان، استفاده از استروژن موضعی با دوز کم و به شکل کرم واژن یا حلقه ممکن‌است به تسکین و جوان‌سازی بافت‌ها در مجرای ادراری و واژن کمک کند. مصرف هورمون استروژن به شکل قرص‌های خوراکی برای درمان بی اختیاری ادراری توصیه نمی شود و حتی ممکن‌است باعث بدتر شدن آن شود.

استفاده از ابزار پزشکی

ابزارهایی طراحی شده که برای درمان بی‌اختیاری ادرار در زنان کاربرد دارد، این ابزار عبارتند از:

• یک وسیله یکبار مصرف توپی شکل که پیش از هرگونه فعالیت خاصی مثل ورزش درون میزراه قرار می‌گیرد که می‌تواند از نشت ادرار جلوگیری کند و پیش از ادرار کردن هم خارج می‌شود.
• یک حلقه محکم که درون واژن قرار می‌گیرد و تمام طول روز می‌ماند. این وسیله معمولاً برای افرادی که دچار افتادگی مجاری ادراری هستند، استفاده می‌شود وسیله مثانه را در وضعیت طبیعی نگه می‌دارد و از نشت ادرار جلوگیری می‌نماید.

درمان‌های مداخله‌ای

• تزریق مواد فشرده

مواد مصنوعی هستند که در بافت اطراف میزراه تزریق می‌شوند و کمک می‌کند تا میزراه بسته بماند و نشت ادرار کاهش یابد. این روش معمولاً کمتر از روش‌های دیگر همانند جراحی کارایی دارد.

• بوتاکس

تزریق بوتاکس در مثانه ممکن‌است در افرادی که مثانه پرکار دارند، مؤثر باشد. بوتاکس معمولاً برای افرادی که در درمان دارویی موفق نبوده‌اند، تجویز می‌شود.

• محرک‌های عصبی

وسیله‌ای شبیه به ضربان‌ساز در زیر پوست قرار داده می‌شود تا امواج الکتریکی بدون درد را به اعصاب درگیر در کنترل مثانه منتقل کند. تحرکات عصبی می‌تواند بی‌اختیاری فوری را کنترل کند. این وسیله ممکن‌است زیر پوست باسن قرار گیرد و سیم‌های آن از پشت فرد بالاتر از ناحیه شرمگاهی یا با استفاده از ابزار مخصوص از درون واژن عبور کنند.

 جراحی

اگر درمان‌های دیگر مؤثر نباشد، چندین عمل جراحی می‌توانند مشکلاتی که باعث بی اختیاری ادرار می شوند را درمان کنند.

• عمل جراحی قلاب

لایه‌های بافت بدن، مواد یا شبکه تور مانند مصنوعی، برای ایجاد یک قلاب لگنی دور پیشابراه و ناحیه‌ای از عضله‌ی ضخیم شده محل اتصال مثانه به پیشابراه (گردن مثانه)، استفاده می‌شود. این قلاب به بسته نگهداشتن پیشابراه، مخصوصاً هنگام سرفه یا عطسه کردن، کمک می کند. این روش برای درمان بی‌اختیاری استرسی استفاده می‌گردد.

• بستن گردن مثانه

این روش برای پشتیبانی از میزراه و گردن مثانه استفاده می‌شود. این روش با یک برش در شکم انجام می‌گیرد، پس به بی‌حسی عمومی ‌و یا موضعی نیاز است.

• جراحی افتادگی مثانه

در زنان مبتلا به بی‌اختیاری مختلط و افتادگی لگن، این جراحی انجام می‌شود که شامل ترکیبی از روش قلاب و جراحی افتادگی می‌‌باشد.

• استفاده از دریچه ادراری مصنوعی

در مردان یک حلقه کوچک و پر از مایع در اطراف گردن مثانه قرار می‌گیرد تا دریچه ادرار را در زمانی که آماده ادرار کردن است، بسته نگه دارد. فرد برای ادرار کردن یک شیر را که در زیر پوست قرار گرفته، فشار می‌دهد تا حلقه خالی شود و اجازه دهد تا ادرار از مثانه جریان یابد.

استفاده از پدهای جاذب و سوند

اگر درمان‌های پزشکی نتوانند بی‌اختیاری را به طور کامل از بین ببرند، می‌توان محصولاتی را امتحان کرد که به کاهش درد و ناراحتی در نشت ادرار کمک می‌کند. این گزینه‌ها عبارتند از:

• پد‌ها و پوشاک محافظ

اکثر این محصولات از لباس زیر حجیم‌تر نیستند و می‌توانند به آسانی هر روز زیر لباس استفاده شوند. مردانی که مشکل چکه کردن ادرار دارند، می‌توانند از یک جمع‌کننده ادرار استفاده کنند. جمع کننده ادرار یک پاکت جاذب است که بر روی آلت تناسلی نصب و در زیر لباس زیر محکم می‌شود.

• سوند

اگر فرد از خالی نشدن کامل مثانه رنج می‌برد، پزشک ممکن‌است به او توصیه کند که یاد بگیرد از یک لوله استریل (سوند) درمیزراه استفاده کند تا مثانه‌اش را خالی کند.