آزمایش ادرار یکی از آزمایش‌های رایج در پزشکی است که با بررسی مواد و یا سلول‌های موجود در ادرار به تشخیص بیماری‌هایی مانند مشکلات کلیوی، دیابت، سنگ کلیه، عفونت ادراری و غیره کمک می‌کند. در این آزمایش معمولاً ظاهر، غلظت و محتوای ادرار مورد بررسی قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، کدر بودن ادرار می‌تواند نشان دهنده عفونت ادراری باشد و یا افزایش سطح پروتئین در ادرار می‌تواند نشانه بیماری کلیوی باشد. معمولاً نتایج غیرطبیعی ادرار به پزشک کمک می‌کند تا با انجام سایر اقدامات تشخیصی، بهتر بتواند علت مشکل را تعیین نموده و به تشخیص نهایی بیماری برسد.

دلایل انجام

آزمایش ادرار یک آزمایش معمولی و ساده است که به چند دلیل انجام می‌شود:

• بررسی سلامت کلی

پزشک می‌تواند به عنوان بخشی از معاینه معمول پزشکی، معاینه بارداری، آماده‌سازی بیمار قبل از عمل جراحی یا بستری شدن در بیمارستان برای انجام انواع اختلالات مانند دیابت، بیماری کلیه و بیماری کبد، آزمایش ادرار را توصیه کند.

• تشخیص وضعیت پزشکی

در شرایطی که فرد دچار شکم درد، درد کمر، تکرر ادرار مکرر یا ادرار دردناک، خون در ادرار یا سایر مشکلات ادراری شده باشد، پزشک می‌تواند برای تشخیص علت این ناهنجاری‌ها، آزمایش ادرار را تجویز کند.

• نظارت بر وضعیت پزشکی

در صورتی که فرد به یک بیماری پزشکی مانند بیماری کلیوی یا بیماری مجاری ادراری مبتلا شده باشد، پزشک برای نظارت بر وضعیت بیمار می‌تواند بررسی و آزمایش ادرار را در فواصل منظم پیشنهاد دهد.

انجام برخی آزمایشات جانبی، مانند آزمایش بارداری و غربالگری داروها، ممکن است به نمونه‌گیری و بررسی ادرار نیاز داشته باشد. در این شرایط، از آزمایش ادرار برای تشخیص مواد خاص در ادرار استفاده می‌شود. به عنوان مثال در آزمایش بارداری هورمونی به نام گنادوتروپین کوریونی انسانی (HCG) اندازه‌گیری می‌شود.

آمادگی پیش از روش

در صورتی که هدف از آزمایش ادرار فقط بررسی خود ادرار باشد، آزمایش نیازی به ناشتا بودن فرد ندارد ولی در شرایطی که همراه با انجام این آزمایش، آزمایش‌های دیگری هم انجام بگیرد ممکن است نیاز به ناشتا بودن فرد داشته باشد. بسیاری از داروها، از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها، می‌توانند بر نتایج آزمایش ادرار تأثیر منفی بگذارند، بر همین اساس افراد قبل از انجام آزمایش باید پزشک را از نوع دارو، مکمل و سایر ویتامین‌های مصرفی خود مطلع کنند.

چنانچه قبل از این آزمایش خوراکی‌هایی مثل لبو، شاتوت، گوجه فرنگی، هویج و… مصرف نمایید تغییر رنگ ادرار محتمل است.

از ایستادن زیاد و انجام فعالیت‌های سنگین و ورزش خودداری شود زیرا باعث افزایش پروتئین در ادرار می‌شود.

خانم ها بهتر است در زمان پریودی آزمایش ادرار انجام ندهند زیرا حضور خون در ادرار به منزله دفع خون از مجاری ادراری تلقی می‌شود .

چنانچه آزمایش کشت ادرار دارید در صورت استفاده از داروهای آنتی‌بیوتیک باید حداقل 72 پیش از آزمایش، با نظر پزشک مصرف دارو را قطع کنید.

روش انجام

بسته به وضعیت بیمار، ممکن است نمونه ادرار در خانه یا مطب پزشک جمع‌آوری شود. در بیش‌تر مواقع به بیماران توصیه می‌شود که نمونه ادرار را اول صبح جمع کنند زیرا در آن زمان ادرار متمرکزتر است و نتایج غیر طبیعی را بهتر نشان می‌دهد. برای به دست آوردن دقیق‌ترین نتایج، بهتر است نمونه ادرار را بعد از تمیز کردن ناحیه تناسلی خود تهیه کرده و نمونه از وسط ادرار جمع‌آوری شود. از تماس ظرف نمونه‌برداری با بدن خود خودداری کنید.

 در صورتی که نمی‌توانید ظرف مدت 60 دقیقه پس از جمع‌آوری نمونه، آن را به منطقه تعیین شده تحویل دهید، نمونه را در درون یخچال نگهداری کنید. در بعضی موارد، پزشک می‌تواند یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر (سوند) را از طریق مجرای ادراری و داخل مثانه وارد کرده و نمونه ادرار را جمع کند. نمونه ادرار برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود.

نتایج قابل انتظار

برای انجام آزمایش ادرار، نمونه ادرار به سه روش معاینه بینایی، تست قطره‌ای و معاینه میکروسکوپی ارزیابی می‌شود.

در آزمایشگاه ظاهر ادرار را بررسی می‌شود. ادرار به طور معمول شفاف است. بوی غیرطبیعی ادرار ممکن است نشان دهنده مشکلاتی مانند عفونت ادراری باشد. خون در ادرار باعث تغییر رنگ ادرار به رنگ‌های قرمز یا قهوه‌ای می‌شود. در بسیاری از موارد مصرف مایعات، رژیم غذایی، داروها و بیماری‌ها بر رنگ ادرار تأثیر می‌گذارند.

در مرحله‌ی بعدی از نوارهای ادراری استفاده می‌شود که با استفاده از واکنش‌های شیمیایی، پارامترهای مختلف مانند غلظت، میزان اسیدی بودن ادرار، پروتئین، خون، کتون و … را اندازه‌گیری می‌کنند. وجود یا عدم وجود هر یک از پارامترها به وسیله تغییر رنگ قسمت مربوطه بر روی نوار ادرار مشخص می‌شود. گزارش نتایج در این مرحله به صورت کیفی بوده و میزان هر کدام از پارامترها بر اساس معیارهای کیفی مثل یک مثبت یا دو مثبت گزارش می‌گردد.

در مرحله آخر، از رسوب ادرار برای بررسی میکروسکوپی استفاده می‌شود. در این مرحله از آزمایش ادرار، سلول‌های مختلف مثل گلبول‌های سفید و قرمز و … مورد شمارش قرار می‌گیرند. در کنار سلول‌ها، وجود قارچ یا باکتری نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. علاوه بر این موارد، در بررسی میکروسکوپی حضور کریستال‌های مختلف نیز از نظر بالینی اهمیت دارد. این  کریستال‌ها در بیماری‌های مختلف کلیوی و سنگ‌های ادراری دیده می شوند. مصرفی برخی داروها نیز می تواند ایجاد کریستال نماید.

در صورتی که نتایج آزمایش ادرار بیمار غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایشات دیگری را برای تعیین علت و پیگیری‌های بعدی تجویز می‌کند.

دلایل رنگ‌های مختلف ادرار

ظاهر، بوی ادرار و تعداد دفعات رفتن به دستشویی، نشانه‌هایی است که از درون بدن خبر می‌دهند. هرچه می‌نوشید، از کلیه عبور می‌کند و ادرار انعکاسی از آن‌ها می‌باشد و می‌تواند زنگ خطری برای اتفاقاتی باشد که در بدن شما رخ می‌دهد.

• ادرار بی ‌رنگ

اگر ادرار بی ‌رنگ باشد، مربوط به این است که آب زیادی نوشیده‌اید و به این دلیل که مثانه پر می‌شود، باید چندین بار در روز دستشویی بروید. با داشتن رنگ ادرار روشن، جای هیچ نگرانی نیست. همچنین می‌تواند به علت افزایش نمک‌های فسفات در ادرار باشد.

• ادرار تیره‌ رنگ

اگر رنگ ادرار تیره باشد، به این معنی است که آب بدن کم شده است.

رنگ ادرار میزان آب بدن را نشان می‌دهد. بنابراین اگر فردی ادراری تیره همراه با سردرد و سرگیجه داشته باشد، پزشک باید ادرار بیمار را چک کند تا علت کمبود آب بدن را بررسی کند. شاید هم این تیرگی رنگ مربوط به خون باشد.

• ادرار زرد روشن

اگر ادرار حدوداً به رنگ نئون باشد، یک علامت هشدار دهنده می‌باشد، اما علت ممکن است مصرف قرص مولتی ویتامین باشد. ویتامین‌های B و کاروتن به ادرار رنگ طلایی می‌دهند. نگران نباشید این رنگ ادرار به این معنی است که فرد مواد مکمل ارزشمندی را دفع می‌کند.

• ادرار نارنجی رنگ

نارنجی شدن ادرار، شاید به دلیل مصرف داروها، مواد غذایی و مکمل‌هایی مانند ویتامین C، هویج و آب هویج باشد.

• ادرار قرمز رنگ

اگر ادرار به رنگ قرمز یا صورتی باشد، حتماً باید بررسی شود، اما لزوماً به معنای وجود مشکل و بیماری خاصی نیست.

وجود خون یکی از شایع‌ترین دلایل قرمز شدن رنگ ادرار است؛ البته اغلب خونریزی شدید نیست و علامت دیگری ندارد.

عفونت ادراری، ورزش شدید، سنگ مثانه یا سنگ کلیه، بیماری‌های کلیوی و گاهی سرطان‌های کلیه یا مثانه از علل بروز چنین حالتی هستند.

همچنین مصرف غذاهایی مانند لبو و تمشک نیز باعث تغییر رنگ ادرار و قرمز شدن آن می‌شود.

• ادرار آبی رنگ

رنگ ادرار ممکن است به رنگی مایل به سبز یا آبی هم نزدیک شود. برخی بیماری‌ها، مصرف داروها و مواد غذایی خاصی مانند مارچوبه می‌تواند موجب این تغییر رنگ شود.

• ادرار خاکستری رنگ

ممکن است به علت وجود سنگ کلیه باشد.

• ادرار قهوه‌ای رنگ

ممکن است نشا‌ن‌دهنده سرطان لوزالمعده، بیماری کلیه، بیماری کبد و انسداد مجرای صفراوی ‌باشد.

• ادرار سیاه رنگ

در فردی که مبتلا به ملانوم (سرطان پوست ناشی از سلول‌های رنگدانه‌ای) می‌باشد، دفع ملانین باعث سیاهی ادرار می‌شود.

• ادرار ارغوانی-بنفش رنگ

نشان‌دهنده اختلالات در ساختار هموگلوبین است. هموگلوبین، اکسیژن را از ریه‌ها به سلول‌های بدن و دی اکسید کربن را از سلول بدن به کلیه‌ها می‌فرستد.