مدیریت بیماری
انواع سوختگی، پیشگیری و درمان
سوختگی چیست؟
سوختگی یکی از رایج‌ترین آسیب‌های خانگی، مخصوصاً در میان کودکان است. البته اصطلاح سوختگی بالاتر از حس سوزش مرتبط با این آسیب است. زیرا سوختگی با آسیب شدید پوستی همراه است تا جاییکه باعث از بین رفتن سلول‌های پوستی می‌شود.
بسته به علت و میزان آسیب، سوختگی در بیشتر افراد می‌تواند بدون عواقب جدی سلامتی بهبود یابد. سوختگی‌های جدی برای جلوگیری از ایجاد عوارض و مرگ و میر، نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارند.
انواع سوختگی
سوختگی بر اساس شدت آن به سه نوع تقسیم‌بندی می‌شود: سوختگی درجه یک، درجه دو و درجه سه.
درجه سوختگی بر اساس میزان آسیب دیدگی پوست تعیین می‌شود. به این ترتیب سوختگی درجه یک جزئی‌ترین و سوختگی درجه سه شدیدترین آن‌ها است.
انواع سوختگی بر حسب درجه عبارتند از:
- سوختگی‌های درجه یک: قرمزی، پوست بدون تاول
- سوختگی درجه دو: تاول و مقداری ضخیم شدن پوست
- سوختگی درجه سوم: درگیری ضخامت پوست با ظاهری سفید و یا چرمی شکل
البته ناگفته نماند که سوختگی‌های درجه چهار نیز وجود دارند. این نوع سوختگی شامل تمام علائم سوختگی درجه سه است. اما به خارج از پوست و به سمت تاندون‌ها، عضلات و استخوان‌ها نیز گسترش می‌یابد.
سوختگی دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پوسته پوسته شدن بخش آسیب دیده که ناشی از مایعات داغ و در حال جوش است.
- سوختگی‌های شیمیایی
- سوختگی‌های الکتریکی
- آتش سوزی با انواع شعله آتش مانند کبریت، شمع، فندک و غیره
- مواجهه بیش از حد با نور خورشید
درجه سوختگی بر اساس علت بروز آن تعیین نمی‌شود. به عنوان مثال پوسته پوسته شدن بسته به میزان داغ بودن مایع و اینکه چه مدت در تماس با پوست باقی بماند می‌تواند باعث هر سه نوع سوختگی شود.
سوختگی‌های شیمیایی و الکتریکی نیازمند اقدامات فوری پزشکی هستند زیرا می‌توانند در داخل بدن تأثیر بگذارند، حتی اگر آسیب پوستی جزئی باشد.
سوختگی درجه یک
سوختگی درجه یک کم‌ترین آسیب پوستی را به همراه دارد. همچنین به دلیل اینکه بر بیرونی‌ترین لایه پوست تأثیر می‌گذارد، سوختگی‌های سطحی نیز نامیده می‌شوند. علائم سوختگی درجه یک شامل موارد زیر است:
- قرمزی
- التهاب جزئی یا تورم
- درد
- هنگام بهبودی زخم، پوست خشک و پوسته پوسته می‌شود.
از آنجا که این سوختگی روی لایه بالایی پوست تأثیر می‌گذارد، پس از ریختن سلول‌های پوستی، علائم و نشانه‌های آن نیز از بین می روند. سوختگی درجه یک معمولاً در طی ۷ تا ۱۰ روز بدون به جا گذاشتن جای زخم بهبود می‌یابند.
اگر زخم ناشی از سوختگی درجه ۱، ناحیه بزرگی از پوستتان را درگیر کند و یا روی صورت یا مفاصل بزرگتان شامل:
- زانو
- مچ پا
- پا
- ستون فقرات
- شانه
- آرنج
- ساعد
باشد، باید به پزشک مراجعه کنید.
سوختگی درجه یک معمولاً با مراقبت‌های خانگی درمان می‌شود. هرچه سریع‌تر سوختگی درجه یک را درمان کنید ممکن است طول دوره بهبودی شما نیز کوتاه‌تر شود. درمان خانگی سوختگی درجه یک شامل موارد زیر است:
- شستن زخم در آب خنک به مدت پنج دقیقه یا بیشتر
- مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن برای تسکین درد
- استفاده از لیدوکائین (یک ماده بی‌حس کننده) با ژل یا کرم آلوئه ورا برای تسکین پوست
- استفاده از پماد آنتی‌بیوتیک و گاز شل برای محافظت از منطقه آسیب دیده
توجه داشته باشید که برای بهبود سوختی به هیچ عنوان نباید از یخ استفاده کنید. زیرا این کار می‌تواند آسیب وارد شده به پوست شما را بدتر کند. همچنین هرگز روی محل سوختگی پنبه نگذارید چون الیاف ظریف آن ممکن است به محل آسیب چسبیده و خطر عفونت را بالا ببرند. به علاوه، از درمان‌های خانگی مانند گذاشتن کره و تخم مرغ روی محل سوخته نیز خودداری کنید، زیرا ممکن است تاثیر عکس داشته باشند و سبب تحریک پوست شوند.
سوختگی‌های درجه دو
سوختگی درجه دو جدی‌تر از درجه یک است. زیرا این آسیب بیشتر از لایه بالایی پوست وارد می‌شود. این نوع سوختگی باعث ایجاد تاول می‌شود و به شدت قرمز شده و می‌سوزد. به مرور بعضی از تاول‌ها می‌ترکند و باز می‌شوند و ظاهری مرطوب و آبدار به سوختگی‌ها می‌دهند. با گذشت زمان نیز ممکن است بافت ضخیم، نرم و دلمه مانندی بر روی زخم ظاهر شود.
به دلیل ظرافت این زخم‌ها، تمیز نگه داشتن منطقه و بانداژ کردن مناسب آن‌ها برای جلوگیری از عفونت الزامی است. این کار همچنین به بهبود سریع‌تر سوختگی کمک می‌کند.
بهبود برخی از سوختگی‌های درجه ۲ بیش از سه هفته طول می‌کشد. اما بیشتر آن‌ها طی دو تا سه هفته بدون ایجاد جای زخم و اغلب با تغییر رنگدانه‌های پوستی، بهبود می‌یابند.
هرچه تاول عمیق‌تر باشد، بهبود سوختگی نیز طولانی‌تر خواهد شد. البته در برخی موارد شدید برای رفع آسیب، پیوند پوست لازم است. پیوند پوست، پوست سالم را از ناحیه دیگری از بدن گرفته و آن را به محل پوست سوخته منتقل می‌کند.
در سوختگی درجه دوم نیز مانند سوختگی‌های درجه یک، از گذاشتن پنبه و استفاده از داروهای خانگی مشکوک خودداری کنید. درمان سوختگی خفیف درجه دو به طور کلی شامل موارد زیر است:
- قرار دادن پوست زیر آب خنک به مدت ۱۵ دقیقه یا بیشتر
- مصرف داروهای بدون نسخه ضد درد (استامینوفن یا ایبوپروفن)
- استفاده از کرم آنتی‌بیوتیک روی تاول‌ها
با این حال اگر سوختگی منطقه بزرگ‌تری مانند هر یک از موارد زیر را تحت تأثیر قرار داد، باید در اسرع وقت به دنبال فوریت‌های پزشکی باشید:
- صورت
- دست‌ها
- باسن
- کشاله ران
- پاها
سوختگی درجه ۳
اگر از سوختگی درجه چهار صرف نظر کنیم، سوختگی درجه سه شدیدترین نوع از سوختگی است. این سوختگی معمولا بیشترین صدمه را ایجاد می‌کند و در لایه‌های مختلفی از پوست گسترش می یابد.
یک تصور غلط وجود دارد که سوختگی درجه سه دردناک‌ترین نوع سوختگی است. ولی در این نوع سوختگی آسیب آنقدر گسترده است که به دلیل آسیب عصبی ممکن است گاها دردی حس نشود.
علائمی که سوختگی درجه سه می‌تواند ایجاد کند، بسته به دلیل ایجاد آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- رنگ مومی و سفید
- رنگی مانند ذغال
- رنگ قهوه‌ای تیره
- بافت متورم و چرمی شکل
- تاول‌هایی که بزرگ نمی‌شوند.
این زخم ها بدون جراحی، با جای زخم و جمع شدگی شدید جوش می‌خورند. هیچ زمانی مشخصی نیز برای بهبودی خود به خودی سوختگی‌های درجه سوم وجود ندارد.
هرگز سعی نکنید سوختگی درجه سه را خوددرمانی کنید. در صورت بروز آن‌ها باید بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. در حالی که منتظر آمدن کمک پزشکی هستید، محل آسیب دیده را تا بالای قلبتان بالا ببرید. لباستان را نیز در نیاورید. اما مطمئن شوید که هیچ جای لباستان به زخم نچسبد.
عوارض سوختگی
در مقایسه با سوختگی درجه یک و درجه دو، سوختگی درجه سوم بیشترین خطرات و عوارض مانند عفونت، از دست دادن خون و شوک را به همراه دارد. عدم توجه به این عوارض است که در بعضی از موارد منجر به مرگ می‌شود. اما در مجموع تمام سوختگی‌ها خطر عفونت را با خود به همراه دارند. زیرا باکتری‌ها می‌توانند وارد پوست آسیب دیده شوند.
کزاز نیز یک عارضه شایع ناشی از سوختگی به شکل‌های مختلف است. زیرا کزاز نیز مانند سپسیس (عفونت خون) ناشی از یک عفونت باکتریایی است. کزاز معمولا دستگاه عصبی را درگیر می‌کند که در نهایت به مشکلات مربوط به انقباض عضلات می‌انجامد. به طور کلی، هر یک از اعضای خانواده باید هر ۱۰ سال یکبار واکسن کزاز دریافت کند تا از ابتلا به این نوع عفونت جلوگیری نماید.
سوختگی‌های شدید خطر افت دمای بدن (هیپوترمی) کاهش حجم خون را نیز به همراه دارد. کاهش خطرناک دمای بدن هیپوترمی نام دارد. که ممکن است بی‌ربط از سوختگی به نظر برسد. اما در حقیقت این وضعیت با از دست دادن بیش از حد گرمای بدن که ناشی از آسیب دیدگی است، ایجاد می‌شود. کاهش حجم خون نیز هنگامی اتفاق می افتد که بدن در اثر سوختگی بیش از حد مایع و خون از دست بدهد.
راه‌های پیشگیری از سوختگی
بهترین راه برای مقابله با سوختگی جلوگیری از وقوع آن است. هر چند مشاغل خاصی هستند که شما را در معرض خطر بیشتر سوختگی قرار می‌دهند. اما واقعیت این است که بیشتر سوختگی‌ها در خانه اتفاق می‌افتد. نوزادان و خردسالان در برابر سوختگی بیشترین آسیب پذیری را دارند. اقدامات پیشگیرانه‌ای که می‌توانید در خانه انجام دهید شامل موارد زیر است:
- به هنگام آشپزی کودکان را از آشپزخانه دور نگه دارید.
- دستگیره قابلمه را رو به پشت گاز قرار دهید.
- یک کپسول آتش نشانی در داخل یا در نزدیکی آشپزخانه قرار دهید.
- یکبار در ماه سنسورهای حساس به دود را آزمایش کنید.
- هر ۱۰ سال یکبار سنسورهای تشخیص دود را تعویض کنید.
- دمای آبگرمکن را زیر 49 درجه سانتی‌گراد نگه دارید.
- دمای آب حمام را قبل از استفاده اندازه‌گیری کنید.
- کبریت‌ها و فندک‌ها را روی حالت قفل قرار دهید.
- پریزهای برق را بپوشانید.
- کابل‌های برق با سیم لخت را چک کرده و دور بیندازید.
- مواد شیمیایی را از دسترس دور نگه دارید و در هنگام استفاده از مواد شیمیایی از دستکش استفاده کنید.
- هر روز از ضد آفتاب استفاده کنید و از رفتن به زیر آفتاب در زمان اوج نور خورشید خودداری کنید.
- مطمئن شوید دود تمام محصولات تولید کننده دود به طور کامل به بیرون از ساختمان هدایت می‌شوند.
- پرزگیرهای سشوار را به طور منظم چک کنید.
همچنین برای ایمنی بیشتر بهتر است یک نقشه فرار از آتش داشته باشید. هر از گاهی نیز آن را با خانواده تمرین کنید. تا بتوانید در صورت بروز آتش سوزی، حتماً به زیر دود بخزید. این امر خطر غش کردن و گرفتار شدن در آتش را به حداقل می‌رساند.
نتیجه گیری
سوختگی‌های درجه یک و دو، در صورتی که به درستی و به سرعت درمان شوند، به طور کامل بهبود می‌یابند. این سوختگی‌ها به ندرت جای زخم باقی می‌گذارند. اما می‌توانند منجر به تغییر رنگدانه های پوستی که سوخته شوند. نکته اصلی این است که آسیب و عفونت‌های ناشی از سوختگی به حداقل برسد.
آسیب‌های شدید ناشی از سوختگی شدید درجه دو و درجه سه می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی در بافت‌های عمیق پوستی، استخوان‌ها و اندام‌ها شود. از این رو بیماران ممکن است نیاز به این موارد داشته باشند:
- عمل جراحی
- فیزیوتراپی
- توانبخشی
- مراقبت‌های مادام العمر
دریافت درمان کافی برای سوختگی بسیار مهم است. اما فراموش نکنید که برای بهبود حال عاطفی بیمار نیز باید از متخصص کمک بگیرید. برای افرادی که دچار سوختگی شدید شده‌اند، گروه‌های حمایتی و نیز مشاوران معتبری در دسترس هستند که می‌توانند در تجدید روحیه به این افراد کمک کنند.
