تراکئوستومی روشی است که جراح در آن سوراخی در جلوی گردن به داخل مجرای تنفسی (نای) ایجاد کرده و یک لوله را برای حفظ مسیر تنفس در آن قرار می‌دهد.

این روش در مواقعی که مسیر نفس کشیدن مسدود یا تنگ شده است، به منظور تسهیل تنفس انجام می‌گیرد. تراکئوستومی ممکن است پس از مدتی برداشته شود (تراکئوستومی موقت) یا دائمی باشد. در برخی موارد ممکن است بیمار نیاز به استفاده طولانی مدت از دستگاه کمک تنفس (ونتیلاتور) داشته باشد که در این موارد به تراکئوستومی نیاز است. گاهی نیز ممکن است این روش به صورت اورژانسی و زمانی که مجاری تنفسی بر اثر آسیب دیدگی صورت یا گردن دچار انسداد شده است، انجام گیرد.

دلایل انجام این روش

شرایطی که ممکن است منجر به استفاده از روش تراکئوستومی شوند، عبارتند از:

• بیماری‌ها و شرایطی که در آن فرد نیازمند استفاده از دستگاه کمک اکسیژن (ونتیلاتور) برای مدت طولانی است که معمولا برخی بیماران ممکن است هفته‌ها و یا حتی ماه‌ها نیازمند استفاده از آن باشند.
• بیماری‌ها و شرایطی که در آن مسیر هوایی مسدود یا تنگ شده است. بیماری‌هایی مانند فلج تارهای صوتی یا سرطان گلو و حنجره
• آماده سازی‌های قبل از جراحی سر یا گردن به منظور تسهیل تنفس در حین جراحی و دوره ریکاوری
• ضربه شدید به سر یا گردن که باعث انسداد مسیر هوایی شود.
• سایر موارد و موقعیت‌های اورژانسی که فرد قادر به تنفس کشیدن و حتی قرار دادن لوله تنفسی از طریق دهان برای تنفس نمی‌باشد.

تراکئوستومی ممکن است به عنوان یک روش اورژانسی برای تسکین انسداد مجاری تنفسی انجام گیرد که به این عمل، تراکئوستومی اورژانسی گفته می‌شود. انجام تراکئوستومی‌های اورژانسی دشوار است و ممکن است خطرات و عوارض آن بیشتر باشد. در این روش برشی در قسمت نازک نای دقیقا زیر حنجره (جعبه صوت) ایجاد و لوله‌ای که به منبع اکسیژن متصل است، در آن قرار می‌گیرد.

در موقعیت اورژانسی فرصتی برای مشورت با بیمار در مورد تراکئوستومی وجود ندارد و لازم است که برای نجات جان بیمار، این کار با فوریت انجام گیرد. پس از ایجاد ثبات در وضعیت، اقدامات لازم برای ایجاد کمک تنفس طولانی مدت برای فرد انجام می‌گیرد.

خطرات و عوارض احتمالی

مانند هر روش جراحی دیگری، تراکئوستومی نیز ممکن است با خطراتی همراه باشد. با این حال شایع‌ترین خطرات و عوارض احتمالی این روش عبارتند از:

• خونریزی و تورم اطراف تراکئوستومی
• آسیب به نای، غده تیروئید یا اعصاب گردن
• جابجایی یا خارج شدن لوله تراکئوستومی
• محبوس شدن هوا در زیر پوست گردن (آمفیزم زیر پوستی) که می‌تواند باعث مشکلات تنفسی و آسیب به نای یا مری شود.
• تجمع هوا بین دیواره قفسه سینه و ریه‌ها (پنوموتوراکس) که باعث درد، مشکلات تنفسی یا پرولاپس (افتادگی) ریه می‌شود.
• لخته خون که ممکن است در گردن ایجاد شده و مسیر تنفس را تنگ و باعث مشکلات تنفسی شود.

عوارض طولانی مدت تراکئوستومی عبارتند از:

• انسداد لوله تراکئوستومی
• جابجایی لوله و خارج شدن لوله از نای
• آسیب دیدگی و زخم نای
• ایجاد اتصال کوچکی از نای (لوله تنفسی) به مری (لوله بلع) که به آن فیستول نای مری گفته می‌شود.
• ایجاد برجستگی که ممکن است نیاز باشد قبل از برداشتن لوله، جراحی دیگری انجام گیرد.
• باریک شدن مجرای تنفسی بالای محل تراکئوستومی که احتمالا نیاز به جراحی برای ترمیم آن است.
• پس از برداشتن لوله تراکئوستومی ممکن است دهانه به خودی خود بسته نشود و این ممکن است فرد را در معرض خطر بروز عفونت و سایر مشکلات قرار دهد.

نحوه آمادگی برای عمل

نحوه آمادگی برای تراکئوستومی بستگی به روش انجام این کار و اورژانسی یا غیر اورژانسی بودن آن دارد. در مواقع غیر اورژانسی اگر تحت بی‌هوشی عمومی قرار گرفته‌اید، ممکن است پزشک بخواهد چند ساعت قبل از عمل از خوردن و آشامیدن اجتناب کنید و یا مصرف داروهای خاصی را متوقف کنید.

از آنجا که پس از انجام تراکئوستومی با بهبودی بدن، احتمالا چندین روز در بیمارستان خواهید ماند. در صورت امکان برای اقامت در بیمارستان از قبل برنامه‌ریزی کنید:

• لباس راحتی مانند لباس خواب، دمپایی، روپوش و … همراه داشته باشید.
• وسایل مراقبت شخصی مانند مسواک و لوازم اصلاح را بردارید.
• وسایلی به منظور سرگرمی و گذراندن وقت مانند کتاب، مجله یا بازی همراه داشته باشید.
• وسایل ارتباطی مانند یک مداد و کاغذ، گوشی هوشمند یا رایانه همراه با خود داشته باشید.

نحوه انجام روش

تراکئوستومی معمولا در اتاق عمل و با بی‌هوشی انجام می‌شود که باعث می‌شود فرد در حین انجام روش خواب باشد. البته در بعضی مواقع ممکن است برای بی‌حس شدن گلو و گردن از بی‌حسی موضعی استفاده شود. نوع روشی که انجام می‌گیرد، به دلیل نیاز به تراکئوستومی و انتخاب پزشک بستگی دارد:

• تراکئوستومی جراحی

این روش را می‌توان در اتاق عمل و بیمارستان انجام داد. جراح معمولا برشی افقی در قسمت پایین جلوی گردن ایجاد کرده و سپس عضلات اطراف محل مورد نظر به عقب کشیده می‌شود و قسمت کوچکی از غده تیروئید بریده می‌شود و باعث بیرون آمدن لوله تنفسی (نای) می‌شود. جراح لوله را در یک نقطه خاص روی نای و در نزدیکی پایه گردن، قرار می‌دهد.

• تراکئوستومی با حداقل تهاجم (تراکئوستومی از طریق پوست)

این روش به طور معمول در بیمارستان انجام می‌شود. پزشک برشی در نزدیکی پایه جلوی گردن ایجاد کرده و یک دوربین کوچک را از طریق دهان به منظور مشاهده گلو وارد می‌کند. سپس سوزنی را به داخل نای هدایت کرده و سوراخ تراکئوستومی را ایجاد می‌کند سپس آن را به اندازه مناسب برای قرارگیری لوله گسترش می‌دهد.

در هر دو روش جراح یک لوله مخصوص را در سوراخ قرار داده و نوار گردنی را در اطراف لوله می‌چسباند تا لوله از سوراخ خارج نشود. همچنین می‌توان از بخیه‌های موقتی برای محکم نگه داشتن سطح جلوی پوست گردن استفاده کرد.

پس از عمل

با بهبودی بدن، بیمار به احتمال زیاد چندین روز را در بیمارستان خواهد گذراند. در این مدت نحوه مراقبت و حفظ تراکئوستومی به وی آموزش داده خواهد شد:

• مراقبت از لوله تراکئوستومی

پرستار نحوه تمیز کردن و تعویض لوله را به نحوی که از عفونت و یا سایر مشکلات جلوگیری شود آموزش خواهد داد.

• صحبت کردن

به طور کلی، تراکئوستومی مانع صحبت کردن می‌شود. اما دستگاه‌ها و روش‌هایی به منظور هدایت جریان هوا برای گفتار وجود دارد که با توجه به نوع لوله، عرض نای و وضعیت حنجره از آن‌ها استفاده می‌شود. همچنین در صورت لزوم، یک گفتار درمانگر، گزینه‌هایی به منظور برقراری ارتباط در این دوره را به بیمار آموزش خواهد داد.

• غذا خوردن

در دوران ریکاوری، بلع دچار مشکل خواهد بود. مواد غذایی از طریق تزریق وریدی وارد بدن می‌شود و یا لوله تغذیه از طریق دهان یا بینی عبور کرده و مستقیما وارد معده می‌شود.

• کنار آمدن با هوای خشک

هوایی که بیمار در این دوران تنفس می‌کند بسیار خشک خواهد بود زیرا قبل از رسیدن به ریه‌ها دیگر از بینی و حلق مرطوب عبور نمی‌کند. این مسئله می‌تواند باعث تحریک و سرفه شود. قرار دادن مقدار کمی نمک به طور مستقیم در لوله تراکئوستومی با نظر پزشک، ممکن است به بهبود این وضعیت کمک کند. همچنین دستگاهی به نام مبدل گرما و رطوبت، رطوبت هوای بازدم را گرفته و هوای استنشاق را مرطوب می‌کند.

• مدیریت دیگر عوارض جانبی احتمالی

مراقبین بهداشتی روش‌هایی به منظور کاهش خطر عوارض شایع مربوط به تراکئوستومی را به بیمار نشان می‌دهند. به عنوان مثال نحوه استفاده از دستگاه مکش برای پاک کردن ترشحات از گلو یا مجاری هوایی.

نتایج قابل انتظار

در اکثر موارد، تراکئوستومی موقتی است و راه حلی جایگزین تا زمان حل مشکل تنفسی می‌باشد. در صورتی که نیاز است به طور نامحدود فرد با استفاده از دستگاه کمک تنفس (ونتیلاتور) نفس بکشد، تراکئوستومی اغلب بهترین راه حل است.

سازگاری با لوله تراکئوستومی می‌تواند مدتی طول بکشد. در ابتدا، بیشتر افراد در مکالمه، غذا خوردن، ورزش و تمیز نگه داشتن لوله و به طور کلی مدیریت این وضعیت دچار مشکل می‌شوند. اما با آموزش مناسب و پذیرش وضعیت، به مرور کیفیت زندگی ارتقاء پیدا خواهد کرد.