مدیریت بیماری
درمان هدفمند سرطان (تارگت‌تراپی)
درمان هدفمند یکی از روش‌های درمان سرطان است که در این روش از داروها یا سایر مواد برای شناسایی دقیق و حمله به انواع خاصی از سلولهای سرطانی استفاده می‌شود. این روش درمانی می‌تواند به تنهایی و یا در کنار سایر روش‌های سنتی درمان سرطان مانند شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا جراحی مورد استفاده قرار گیرد. پزشک می‌تواند در مورد این روش و نحوه‌ی آمادگی برای آن با بیمار خود صحبت کند.
سلولهای سرطانی به طور معمول تغییراتی در ژن‌های خود دارند که آنها را از سلولهای طبیعی متفاوت می‌کند. ژن‌ها مرکز فرماندهی سلول هستند و رفتار سلول را کنترل می‌کنند. هنگامی که یک سلول دچار تغییرات ژنی خاصی شود، ممکن است دچار اختلالاتی مانند رشد و تقسیم سریع سلول شود. این نوع تغییرات، سلول را به یک سلول سرطانی تبدیل می‌کند.
انواع مختلفی از سرطان وجود دارد و همه سلولهای سرطانی یکسان نیستند. به عنوان مثال، سلول‌ها در سرطان روده‌ی بزرگ و یا در سرطان پستان، دچار تغیرات ژنی متفاوتی هستند که به رشد و گسترش آنها کمک می‌کند. حتی در میان افراد مختلف با یک نوع سرطان هم ممکن است سلولهای سرطانی تغییرات ژنی متفاوتی داشته باشند و این باعث می‌شود نوع خاص سرطان روده‌ی بزرگ در یک شخص با فرد دیگر متفاوت باشد.
مسئله‌ی دیگر این است که محلی که سرطان در آن شروع شده، رشد کرده و سپس شیوع می‌یابد نیز همیشه یکسان نمی‌باشد. متخصصان با دانستن این جزئیات قادر خواهند بود داروهایی تولید کنند که می‌تواند باعث توقف رشد سلولهای سرطانی شوند. درمان هدفمند نوع مهمی از درمان سرطان است و محققان با کسب اطلاعات بیشتر در مورد تغیرات خاص در سلولهای سرطانی، داروهای هدفمندتری تولید می‌کنند. تاکنون تنها برخی از سرطان‌ها با استفاده از این داروها درمان می‌شوند. اما با پیشرفت تحقیقات تعداد سرطان‌هایی که با این روش و ترکیب این روش با جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا هورمون‌درمانی بهبود می‌یابند، افزایش خواهد یافت.
تفاوت درمان هدفمند با شیمی‌درمانی
داروهای مورد استفاده در درمان هدفمند، مانند سایر داروهایی که برای درمان سرطان استفاده می‌شوند، از نظر ترکیب، در گروه داروهای شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند. اما داروهای درمانی هدفمند، از لحاظ نحوه‌ی عملکرد با داروهای سنتی (شیمیایی) متفاوت هستند. این داروها برخی از تغییراتی که سلولهای سرطانی را از سلولهای طبیعی متمایز می‌کند را به صفر می‌رسانند که همین امر باعث می‌شود روند سرطان متوقف شود.
این داروها به علت عملکرد هدفمند خود، بجای سلولهای طبیعی، بر سلولهای سرطانی اثر می‌گذارند. در حالی‌که در روش شیمی‌درمانی، داروها علاوه بر سلولهای سرطانی، بر سلولهای سالم نیز اثر گذاشته و آنها را نیز از بین می‌برند.
داروهای مورد استفاده در روش هدفمند، با جلوگیری از نسخه برداری سلولهای سرطانی روند گسترش و شیوع سرطان را متوقف می‌کند در حالی‌که در روش سنتی شیمی‌درمانی، داروها سلولهای سرطانی که قبلا ساخته شده‌اند را از بین می‌برند و ممکن است این سلول‌ها هنوز به تکثیر ادامه دهند.
نحوه کارکرد درمان هدفمند (تارگت‌تراپی)
روش‌های درمانی هدفمند به منظور یافتن و حمله به قسمت‌های خاص و بعضی از اجزای سلولهای سرطانی انجام می‌شوند یا می‌توانند انواع خاصی از پیام‌های ارسالی که پیغام رشد را به سلول می‌رسانند را مسدود کنند. برخی از موادی که در سلولهای سرطانی به اهداف درمانی تبدیل می‌شوند، عبارتند از: پروتئین‌هایی که باعث تغییرات عملکرد سلولی می‌شوند و همچنین ژن‌هایی که تغییر کرده‌‍‌اند و باعث سرطانی شدن سلول شده‌اند. این داروها علاوه بر تغییر پروتئین‌های درون سلولهای سرطانی و از بین بردن این سلول‌ها، باعث توقف تغذیه سلولهای سرطانی، ارتقاء دستگاه ایمنی بدن برای از بین بردن سلولهای سرطانی و مصون نگه داشتن سلولهای سالم بدن می‌شوند.
انواع روش‌های درمانی هدفمند
انواع مختلفی از سرطان‌ها با استفاده از درمان هدفمند قابل درمان هستند و انواع مختلفی از درمان‌های هدفمند وجود دارد. در ادامه با چند نمونه از این درمان‌ها آشنا می‌شویم:
- مهارکننده‌های آنژیوژن‌ها
این داروها از تشکیل رگ‌های خونی جدید که سلولهای سرطانی را تغذیه می‌کنند، جلوگیری می‌کنند.
- آنتی‌بادی‌های مونوکلونال
این داروها ممکن است مولکول‌های دارویی را به سلولهای سرطانی برسانند تا سلول را از بین ببرند. بعضی از انواع این داروها با هدف یافتن، اتصال و حمله به سلولهای سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حالی‌که برخی دیگر از این داروها باعث ارتقاء سیستم ایمنی بدن در مقابله با سلولهای سرطانی می‌شوند که به این روش ایمونوتراپی (ایمنی‌درمانی) گفته می‌شود.
- مهارکننده‌های پروتئازوم
این داروها عملکرد طبیعی سلول سرطانی را مختل کرده و باعث از بین رفتن سلول سرطانی می‌شوند.
- مهارکننده‌های انتقال پیام
این داروها پیام‌های سلولی که باعث تغییر سلولهای سرطانی می‌شوند را مسدود کرده و باعث از بین رفتن سلول سرطانی می‌شوند.
نحوه‌ی دریافت داروها در درمان هدفمند سرطان
انجام این روش درمانی گاهی ممکن است با صلاحدید پزشک و مشورت با بیمار، به همراه روش‌های دیگری از جمله شیمی‌درمانی، هورمون‌درمانی، پرتودرمانی و ایمنی‌درمانی انجام گیرد. به طور کلی روش‌های انجام درمان هدفمند سرطان شامل موارد زیر میباشد:
- دریافت دارو از طریق تزریق وریدی
انواعی از داروها در روش درمان هدفمند، بصورت تزریقی وارد بدن می‌شوند. این داروها از طریق یک لوله‌ی پلاستیکی کوچک و نرم به نام کاتتر که با استفاده از یک سوزن داخل ورید قرار می‌گیرد، وارد جریان خون می‌شوند. پس از تزریق دارو، سوزن و کاتتر از دست خارج می‌شوند. در برخی از بیماران ممکن است از کاتتر وریدی مرکزی (CVC) استفاده شود که با این روش تزریق دارو هر بار از طریق درگاهی که در محل تزریق حفظ می‌شود انجام می‌گیرد و این درگاه تا زمانی که تحت معالجه هستید، ماندگار خواهد بود. بنابراین نیازی نیست که هر بار با استفاده از سوزن، خط تزریق وریدی ایجاد شود.
داروهایی که از طریق تزریق وارد بدن می‌شوند ممکن است به سرعت از طریق کاتتر و سرنگ و در طی چند دقیقه تزریق شوند و یا ممکن است بین چند دقیقه تا چند ساعت فرایند تزریق دارو به طول بینجامد.
- دریافت داروهای خوراکی
ممکن است در درمان هدفمند، داروها از طریق دهان و به صورت قرص، کپسول یا شربت و … مصرف شوند. این نوع از درمان معمولا در خانه انجام می‌گیرد. به همین علت بسیار مهم است که نحوه‌ی مصرف داروها را به طور دقیق از پزشک خود بپرسید و دستورالعمل‌های مصرف دارو را پیگیری کنید.
در مورد میزان و زمان مصرف دارو دستورالعمل پزشک را رعایت کنید. شما باید میزان دقیق دوز دارو را در زمان مقرر مصرف نمائید تا سلولهای سرطانی را هدف قرار داده و از بین ببرد. عدم رعایت صحیح این نکات می‌تواند بر عملکرد درمان تأثیر منفی بگذارد. همچنین بدون اطلاع پزشک، دوز مصرفی دارو را تغییر ندهید. اگر یک دوز را فراموش کردید، در این مورد با پزشک یا پرستار مشورت کنید تا وی به شما بگوید که چه کاری انجام دهید.
همچنین در مورد مشکلاتی که برای مصرف خوراکی دارو دارید، با پزشک خود مشورت کنید. به عنوان مثال اگر دچار درد معده می‌شوید یا بلع دارو برای شما سخت است، ممکن است با تغییر نوع دارو این مشکلات برطرف شوند.
عوارض جانبی درمان هدفمند
داروهایی که در درمان هدفمند مورد استفاده قرار می‌گیرند، نسبت به داروهای شیمی درمانی عوارض جانبی متفاوتی دارند. برخی از این داروها عوارض جانبی بسیار کمی دارند و برخی دیگر ممکن است مشکلات جدی‌تری ایجاد کنند. نوع عارضه‌ی جانبی درمان هدفمند بستگی به نوع داروی مصرفی خواهد داشت.
برخی افراد ممکن است هیچ عارضه‌ای احساس نکنند و یا عوارض بسیار کمی را تجربه کنند. شدت عوارض علاوه بر نوع دارو، در میان افراد مختلف متفاوت است. در این مورد بهتر است با پزشک خود مشورت‌های لازم را انجام دهید و یا در صورت تجربه‌ی علائم جدید، با بیمارستان و مرکز درمانی خود تماس بگیرید.
عوارض جانبی چه مدت ادامه می‌یابند؟
اکثر عوارض جانبی با گذشت زمان و پس از پایان دوره‌ی درمانی و بهبود سلولهای سالم بدن، از بین می‌روند. این مدت در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل زیادی از جمله سلامت عمومی فرد و داروهایی که استفاده کرده است بستگی خواهد داشت. از آنجا که بسیاری از داروهای مورد استفاده از این روش درمانی، جدید هستند تعیین مدت زمان وجود عوارض دشوار است.
- مشکلات پوستی
بسیاری از داروهای درمان هدفمند (تارگت‌تراپی) باعث ایجاد جوش یا سایر تغییرات پوستی می‌شوند که معمولا طی چند روز تا چند هفته و به آرامی ایجاد می‌شوند. در مقابل این عوارض پوستی، واکنش‌های آلرژیک نسبت به دارو متفاوت هستند زیرا این واکنش‌ها بصورت ناگهانی شروع می‌شوند و معمولا طی چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف دارو ایجاد می‌شوند و شامل کهیر و خارش شدید پوست هستند. همچنین علائم آلرژی (حساسیت) دارویی گاهی ممکن است باعث بروز اختلال در تنفس، سرگیجه، گرفتگی گلو و یا درد قفسه‌ی سینه یا تورم لب‌‍‌ها یا زبان باشد. در صورت بروز این علائم لازم است که به سرعت با پزشک یا بیمارستان تماس بگیرید.
در صورت عدم درمان مشکلات پوستی مانند جوش، می‌توانند بدتر شده و منجر به عفونت شوند که ممکن است در روند درمان سرطان اختلال ایجاد کنند. در موارد زیر حتما به تیم درمانی خود اطلاع دهید:
- احساس سوزش، قرمزی یا جوش پوستی
- خشک شدگی، پوسته پوسته شدن یا ترک خوردن پوست
- خارش شدید پوست
- قرمزی و التهاب اطراف ناخن‌ها یا انگشتان پا
- قرمزی، خشک شدن و حساس شدن چشم‌ها یا رشد کردن مژه‌ها به سمت داخل کره‌ی چشم
- زخم در محل رویش مو
- سایر موارد نگران کننده و اورژانسی
به منظور جلوگیری از بروز تغییرات پوستی ناشی از درمان هدفمند، مواردی که در زیر گفته شده است را پیش از بروز عوارض و مشکلات پوستی، رعایت کنید:
- از صابون‌ها و شامپوهای بسیار ملایم که حاوی الکل، عطر یا رنگ نیستند، استفاده کنید.
- در صورت امکان به جای دوش گرفتن، از وان استفاده کنید و با اضافه کردن عصاره‌های گیاهی (زیر نظر پزشک)، پوست خود را تسکین دهید.
- به جای استفاده از آب داغ، از آب خنک یا ولرم برای استحمام استفاده کنید. همچنین از حضور در مکان‌های گرم و مرطوب خودداری کنید.
- پوست خود را حداقل دو بار در روز با استفاده از کرم نرم‌کننده فاقد الکل، عطر و رنگ، مرطوب کنید. بهترین زمان این کار بلافاصله پس از استحمام و در حالی‌که پوست شما هنوز مرطوب است، میباشد.
- لباس‌های گشاد و نرم بپوشید.
- ناخن‌هایتان را کوتاه نگه دارید.
- برای شستشوی لباس‌ها از شوینده‌ها یا نرم‌کننده‌های بدون عطر استفاده کنید.
- تا آنجا که ممکن است از آقتاب دور بمانید. زیرا به نظر می‌رسد نور آفتاب در برخی افراد باعث بروز لکه‌ها و جوش‌‍‌های پوستی و یا بدتر شدن این علائم می‌شود. در صورتی که مجبور هستید بیرون باشید، از کلاه و لباس آستین بلند استفاده کنید و حداقل یک ساعت قبل از بیرون رفتن کرم ضد آفتاب روی پوست خود بمالید.
- از داروها یا کرم‌ها برای درمان جوش‌هایتان بدون اطلاع پزشک استفاده نکنید.
- از کفش‌های نرم و طبی مناسب استفاده کنید تا پایتان دچار فشار و مشکلات پوستی نشود.
- در صورت نیاز در مورد راهکارهای کاهش عوارض پوستی با پزشک خود و یا یک متخصص پوست هم مشورت کنید.
سایر عوارض جانبی شایع درمان هدفمند (تارگت‌تراپی)
برخی دیگر از عوارض جانبی شایع و جدی ناشی از داروهای درمان هدفمند عبارتند از:
- فشارخون بالا
بعضی از داروهای درمان هدفمند، می‌توانند فشارخون را افزایش دهند. در واقع برای جلوگیری از این مسئله کاری نمی‌توان کرد، اما اگر دارویی باعث بروز این اختلال می‌شود، پزشک می‌تواند با اعمال تغییراتی فشارخون را در حالت متعادل کنترل کند.
- مشکلات خونریزی یا لخته شدن خون
بعضی از داروها در رشد رگ‌های خونی جدید اختلال ایجاد می‌کنند که این ممکن است منجر به کبودی یا خونریزی شود. این مشکلات به ندرت اتفاق می‌افتند، اما آگاهی از آنها می‌تواند کمک‌کننده باشد زیرا گاهی خونریزی در معده و روده ممکن است شدید باشد.
در صورت بروز سرفه‌ی خونی و یا کف آلود تیره رنگ یا مشاهده‌ی مدفوع تیره یا سیاه یا وجود خون در مدفوع، به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین برخی از داروها می توانند باعث لخته شدن خون در ریه ها و پاها و همچنین حملات قلبی و مغزی شوند. اگر دچار تورم ناگهانی، درد یا حساسیت مواجه هستید، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر درد قفسه‌ی‌سینه، تنگی نفس ناگهانی، مشکلات بینایی، ضعف، تشنج یا مشکل در گفتار دارید، به سرعت با پزشک یا بیمارستان تماس بگیرید زیرا این‌ها می‌تواند مشکلات جدی ناشی از لخته شدن خون باشند.
- بهبودی آهسته‌ی زخم‌ها
برخی داروها با جلوگیری از رشد رگ‌های خونی جدید، در بهبود زخم‌ها اختلال ایجاد می‌کنند که این مسئله می‌تواند منجر به باز شدن مجدد زخم‌ها (بریدگی ها) و بسته نشدن زخم‌های جدید شود. همچنین می‌تواند منجر به باز شدن زخم‌های معده یا روده شوند اگر دردی در شکم خود احساس کردید یا دچار استفراغ شدید، سریعا به پزشک خود اطلاع دهید.
از آنجا که برخی از داروهای درمان هدفمند می‌توانند بر بهبود زخم تأثیر بگذارند، معمولا قبل از اعمال جراحی مانند اقدامات دندانپزشکی و … باید مصرف این داروها قطع شود. در این مورد با پزشک خود صحبت کنید.
- آسیب‌های قلبی
برخی از داروهای درمان هدفمند با ایجاد تغییراتی در سیستم ایمنی بدن، باعث می‌شوند تا سیستم ایمنی به قسمت‌های سرطانی و همچنین قسمت‌های سالم بدن حمله کند که ممکن است منجر به بروز عوارض جدی شود. در بعضی افراد این مسئله می‌تواند واکنش‌های جدی در ریه‌‍‌ها، روده‌ها، کبد، پوست، چشم‌ها، اعصاب، غدد و سایر اندام‌ها ایجاد کند. اگرچه این عوارض به ندرت اتفاق می‌افتند.
- تورم
برخی از روش‌های درمان هدفمند باعث تورم صورت، بخصوص در اطراف چشم می‌شوند. همچنین ممکن است باعث تورم دست و پاها شوند. در این موارد معمولا نیازی به درمان نیست اما در موارد شدید ممکن است نیاز به استفاده از داروی ادرارآور باشد.
عوارض جانبی دیگری نیز ممکن است در درمان هدفمند ایجاد شوند که معمولا در روش‌های سنتی (شیمی‌درمانی و …) نیز اتفاق می‌افتند و شامل موارد زیر می‌باشند:
- تهوع و استفراغ
- اسهال یا یبوست
- زخم‌های دهان
- تنگی نفس
- سرفه کردن
- احساس خستگی
- سر درد
- ریزش مو
- آسیب به اندام‌هایی مانند غده تیروئید، کبد یا کلیه‌ها
- واکنش‌های آلرژیک
- افزایش خطرات ناشی از عفونت
- بروز سرطان‌های ثانویه
عوارض جانبی را بهتر است در اسرع وقت درمان کرد. در صورتی که تغییرات غیرطبیعی در وضعیت خود احساس کردید فورا با تیم درمان خود در میان بگذارید تا از بدتر شدن مشکل جلوگیری شود.
