سکته‌ی مغزی (استروک) زمانی اتفاق می‌افتد که مسیر خون‌رسانی به مغز مختل و یا کم می‌شود. نرسیدن مواد مغذی و اکسیژن به مغز، در چند دقیقه موجب مرگ سلول‌های مغزی می‌شود. سکته مغزی به درمان فوری نیاز دارد. اقدامات درمانی زودهنگام در این مورد می‌توانند آسیب به مغز و مشکلات آن‌را به حداقل برسانند. البته سکته‌های مغزی قابل درمان و قابل پیشگیری‌اند و مرگ ناشی از سکته مغزی درمقایسه با گذشته کم شده است.

علائم و نشانه‌ها

مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های زیر نشان دهنده‌ی سکته‌ی مغزی است:

• مشکل در صحبت کردن و فهمیدن مطالب

بیمار به دنبال سکته مغزی دچار گیجی، لکنت زبان شده و یا مشکل در فهم کلمات پیدا می‌کند.

• فلج یا بی‌حسی صورت، باز و یا پا

بیمار به طور ناگهانی دچار بی‌حسی، ضعف یا فلج در نواحی صورت، باز و یا پا می‌شود. این اتفاق اغلب در یک طرف بدن رخ می‌دهد.

• مشکل بینایی در هر دو چشم

گاهی بیمار به‌ طور ناگهانی دچار تاری یا سیاهی دید، در یک یا هر دو چشم می‌شود. همچنین ممکن‌ است دوبینی پیدا کند.

• سردرد

سردرد ناگهانی و شدید همراه با استفراغ و گیجی یا تغییر هوشیاری، ممکن‌ است نشان دهنده‌ی سکته‌ی مغزی باشد.

• مشکل در راه رفتن

بیمار ممکن‌ است تلو تلو بخورد یا دچار گیجی ناگهانی، از دست دادن تعادل یا عدم هماهنگی عضلات شود.

علل شایع

سکته‌ی مغزی ممکن‌ است به دلیل بسته شدن سرخرگ مغزی یا نشت و پارگی رگ‌های خونی مغز (خونریزی مغزی) ایجاد شود. برخی افراد ممکن‌ است به‌طور موقتی دچار اختلال در جریان خون‌رسانی به مغز شوند که باعث آسیب دائمی نمی‌شود.

سکته‌ی مغزی ناشی از نرسیدن خون به مغز (سکته‌های ایسکمیک)

بسیاری از سکته‌های مغزی از این نوع هستند. سکته‌های ایسکمیک زمانی ایجاد می‌شوند که سرخرگ‌های مغزی باریک و بسته می‌شوند. این اختلال باعث کاهش جریان خون به مغز (ایسکمی) می‌شود. شایع‌ترین دلایل این سکته ایسکمیک عبارت است از:

• سکته مغزی ترومبوتیک

این سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که یک لخته‌ی خون (ترومبوز) در یکی از سرخرگ‌های تأمین کننده‌ی جریان خون به مغز، ایجاد می‌شود. لخته‌ی خون ممکن‌ است به‌ خاطر رسوب چربی (پلاک) یا بیماری‌های مربوط به رگ‌ها به‌ وجود بیاید.

• سکته‌ی مغزی آمبولیک

این سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که یک لخته‌ی خون یا مواد زائد، در محلی دور از مغز (معمولاً در قلب) ایجاد می‌شود و از طریق جریان خون به رگ‌های باریکتری که به مغز خون‌رسانی می‌کنند وارد شده و آن‌ها را مسدود می‌کند، که به آن آمبولی مغزی گفته می‌شود.

سکته‌ی مغزی بر اثر خونریزی

این نوع سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی در مغز دچار پارگی و نشت خون می‌شوند. خونریزی مغزی می‌تواند نتیجه‌ی بیماری‌هایی باشد که بر رگ‌های خونی اثر می‌گذارند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• فشارخون بالا
• مصرف بیش از حد داروهای ضد انعقاد (رقیق کننده‌های خون)
• ایجاد حباب در دیواره‌ی رگ‌های خونی مغز (آنوریسم)

عوامل تشدید کننده خطر

عوامل بسیاری وجود دارند که خطر سکته‌ی مغزی را افزایش می‌دهند. برخی از این عوامل می‌توانند احتمال حمله‌ی قلبی را هم افزایش دهند. از این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش وزن بیش از حد
• عدم فعالیت بدنی
• مصرف بیش از حد مشروبات الکلی
• استفاده از مواد مخدر
• فشارخون بالا
• سیگار کشیدن یا در معرض دود سیگار قرار گرفتن
• چربی خون بالا (کلسترول بالا)
• مرض قند (دیابت)
• قطع شدن موقتی تنفس هنگام خواب (آپنه‌ی خواب)
• بیماری‌های قلبی عروقی مثل نارسایی قلب، عفونت قلب یا بی‌نظمی قلب (آریتمی)
• سابقه‌ی خانوادگی سکته‌ی مغزی یا قلبی
• خطر سکته‌ی مغزی در افراد بالای ۵۵ سال بیش از بقیه است.
• نژادهای آفریقایی- آمریکایی بیش از سایر افراد در خطر سکته‌ی مغزی قرار دارند.
• مردان بیش از زنان در خطر سکته‌ی مغزی قرار دارند.
• استفاده از داروهای ضدبارداری یا هورمون‌درمانی که در آن از استروژن استفاده می‌شود، خطر ابتلا به سکته‌ی مغزی را افزایش می‌دهد.

عوارض احتمالی

سکته‌ی مغزی گاهی می‌تواند باعث ایجاد ناتوانی‌های موقت یا دائم شود که این مشکل به مدت زمان نرسیدن خون به بخش‌های مغز بستگی دارد. مشکلات شامل موارد زیر هستند:

• فلج شدن یا از دست دادن قدرت حرکتی عضلات

ممکن‌است یک طرف بدن فلج شود یا کنترل عضلات خاصی از دست برود مانند فلج شدن یک طرف صورت یا یک بازو.

• مشکلات گفتاری یا بلع (قورت دادن)

سکته مغزی ممکن‌است بر عضلات کنترل کننده در دهان و حلق، اثر گذاشته و صحبت کردن، بلعیدن یا خوردن را دچار مشکل کند.

• از دست دادن حافظه یا اختلالات فکری

بسیاری از افرادی که تجربه‌ی سکته‌ی مغزی را دارند، دچار از دست دادن حافظه هم شده‌اند. برخی افراد هم ممکن‌است در تفکر، تصمیم‌گیری، منطق، قضاوت و درک مفاهیم دچار مشکل شوند.

• مشکلات احساسی

افرادی که به سکته‌ی مغزی مبتلا شده‌اند، در کنترل احساسات دچار مشکل شده و به افسردگی مبتلا می‌شوند.

• درد

در بخش‌هایی از بدن به‌واسطه‌ی سکته‌ی مغزی، ممکن‌ است درد و بی‌حسی ایجاد شود. به عنوان مثال سکته‌ مغزی ممکن‌ است باعث از دست دادن حس در بازو یا دیگر مناطق بدن شود.

افراد همچنین ممکن‌ است بعد از سکته‌ی مغزی، احساس تغییر دما به‌ خصوص سرمای شدید داشته باشند.

• تغییر در رفتار و توانایی در مراقبت از خود

افرادی که دچار سکته‌های مغزی می‌شوند ممکن‌ است دچار انزوا و گوشه‌گیری شوند. همچنین ممکن‌است برای انجام برخی فعالیت‌های روزانه‌ی خود نیاز به کمک داشته‌ باشند.

تشخیص

برای تعیین درمان مناسب برای سکته‌ی مغزی، تیم درمانی نیاز دارند تا نوع سکته مغزی و قسمت‌های درگیر شده در مغز را بررسی کنند. آن‌ها همچنین نیاز دارند تا علل بروز علائم مانند تومور مغزی یا اثرات دارویی را بدانند. پزشک ممکن‌است انجام معاینات متعددی را برای تشخیص سکته مغزی توصیه کند:

• معاینه‌ی جسمی

پزشک از بیمار و خانواده‌ی بیمار، علائم ایجاد شده را می‌پرسد، همچنین پزشک علائم بیمار را در زمان بستری شدن در بیمارستان بررسی می‌کند. پزشک قصد دارد تشخیص دهد که چه دارویی باید تجویز کند و آیا سر بیمار دچار آسیب شده‌است یا خیر.

پزشک، فشارخون بیمار را اندازه‌گیری خواهد کرد، همچنین به صدای قلب و نبض گردن (کاروتید) بیمارگوش می‌کند تا بتواند بسته شدن رگ‌ها را تشخیص دهد. پزشک همچنین ممکن‌ است از یک وسیله مخصوص معاینه‌ی چشم برای بررسی علائم لخته‌ی خون در رگ‌های پشت چشم بیمار استفاده کند.

• آزمایش خون

ممکن‌ است آزمایش خون به بیمار توصیه شود که در این آزمایش‌های وجود لخته‌ی خون، بالا یا پایین بودن قندخون، وجود مواد شیمیایی در خون یا عفونت خون مشخص می‌شود.

• تصویربرداری با سی‌تی‌اسکن

سی‌تی‌اسکن می‌تواند با استفاده از اشعه‌ی ایکس، تصاویری را از مغز بیمار تهیه کند. سی‌تی‌اسکن می‌تواند، خونریزی، تومور، سکته مغزی و دیگر بیماری‌ها را نشان دهد. پزشک ممکن‌ است یک ماده‌ی رنگی را در جریان خون بیمار تزریق کند تا تصاویر دقیق‌تری برای مشاهده‌ی رگ‌های مغز تهیه شود.

• تصویربرداری با ام.آر.آی (MRI)

در این روش با استفاده از امواج رادیویی و مغناطیسی، جزئیات مغز مشاهده می‌شود. ام.آر.آی می‌تواند آسیب بافت مغز را شناسایی کند.

• سونوگرافی کاروتید

در این روش، با استفاده از امواج صوتی، تصاویر دقیقی از درون رگ گردن (کاروتید) به دست می‌آید. این روش تشخیصی، رسوب چربی و لخته‌ی خون در رگ‌ها را نشان می‌دهد.

• آنژیوگرافی مغزی

در این روش، پزشک یک لوله‌ی باریک و نرم (کاتتر) را از طریق یک برش کوچک که معمولاً در کشاله‌ی ران ایجاد می‌شود، وارد می‌کند و آن‌را به رگ‌های اصلی در رگ گردن یا ستون فقرات می‌رساند، سپس تصاویری با استفاده از اشعه‌ی ایکس گرفته می‌شود که جزئیاتی از رگ‌های مغز و گردن را در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

• اکوکاردیوگرافی

در این روش با استفاده از امواج صوتی، تصاویری از قلب گرفته می‌شود. این روش تشخیصی می‌تواند منبع لخته‌های خونی در قلب بیمار را که از قلب به سمت مغز حرکت می‌کنند و عامل سکته‌ی مغزی هستند، مشخص می‌کند.

درمان

درمان فوری در سکته‌ی مغزی بستگی به علت سکته مغزی دارد.

درمان سکته‌ی مغزی ایسکمیک

برای درمان این نوع سکته مغزی، پزشک به سرعت جریان خون مغز را برقرار می‌کند.

• دارودرمانی

استفاده از داروهای ضد انعقاد باید در مدت ۴ و نیم ساعت اول بعد از سکته مغزی انجام شود. درمان فوری نه تنها احتمال زنده ماندن را بیش‌تر می‌کند، بلکه مشکلات ناشی از سکته مغزی را هم کاهش می‌دهد.

تزریق مستقیم دارو به مغز

پزشک ممکن‌ است یک لوله‌ی باریک و نرم (کاتتر) را وارد رگ کشاله‌ی ران کند و داروی پلاسمینوژن بافتی را به‌طور مستقیم به ناحیه‌ای که سکته مغزی اتفاق افتاده است، تزریق کند.

• خارج کردن لخته با استفاده از استنت

پزشک ممکن‌ است یک لوله باریک (کاتتر) را در رگ‌های بسته شده مغز وارد کرده و لخته‌ی خون را خارج می‌کند. این روش به‌ خصوص در افرادی که لخته‌های بزرگی دارند و با استفاده از دارو قابل حل نیستند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مطالعات اخیر نشان می‌دهد که با توجه به موقعیت لخته‌ی خون یا دیگر عوامل، درمان رگ‌های مغزی تأثیرگذارترین درمان است. این درمان در کاهش ناتوانی‌های طولانی‌مدت پس از سکته‌ی مغزی ایسکمیک بسیار مؤثر است.

• دیگر روش‌های درمانی

برای کاهش خطر سکته‌ی مغزی بعدی یا حملات ایسکمیک زودگذر، پزشک ممکن‌ است روشی را برای بازکردن رگ‌های بسته شده توسط چربی (پلاک) توصیه کند و گاهی یکی از روش‌های زیر را برای سکته‌ی مغزی انتخاب می‌کند:

• • عمل جراحی برداشتن پلاک چربی (آندارترکتومی کاروتید)

در این روش، جراح یک شکاف روی گردن ایجاد کرده و رگ کاروتید (رگ گردن) را باز و پلاک مسدود‌کننده رگ را خارج می‌کند.

• • آنژیوپلاستی و استنت

در آنژیوپلاستی، جراح از طریق یک لوله (کاتتر) باریک وارد رگ کشاله‌ی ران شده و سپس کاتتر را به رگ گردن هدایت می‌کند. وقتی وارد رگ گردن شد با استفاده از بالون، رگ باریک شده را گشاد می‌کند. سپس یک استنت (لوله توری مانند) برای حمایت از رگ باز شده، در رگ گردن قرار می‌دهد.

درمان سکته‌ی مغزی بر اثر خونریزی مغزی

درمان فوری در این نوع سکته مغزی بر کنترل خونریزی و کاهش فشار در مغز تمرکز دارد.

به بیماری که سابقه مصرف داروهای ضد انعقاد دارد و به دنبال مصرف این داروها دچار خونریزی مغزی شده است، داروهایی برای مقابله با این مشکل داده می‌شود. همچنین ممکن‌ است داروهایی برای کاهش فشار در مغز، کاهش فشارخون، جلوگیری از گرفتگی رگ‌ها یا تشنج به بیمار داده شود.

• جراحی ترمیمی برای اصلاح رگ‌های خونی مغز
• جراحی کلیپینگ

جراح یک گیره‌ی باریک را در قسمتی از رگ که دچار حباب شده است و یا در پایه‎‌ی آنوریسم، قرار داده و جریان خون به داخل آن‌ را متوقف می‌کند. این گیره می‌تواند از پاره شدن آنوریسم جلوگیری کند.

• کوئیلینگ

جراح یک کاتتر (لوله باریک و نرم) را وارد رگ کشاله‌ی ران کرده و آن‌ را به مغز می‌رساند، همزمان با وارد کردن کاتتر تصویرهایی را ثبت می‌کنند، بعد از پیدا کردن حباب یا آنوریسم، جراح فنرهای قابل تفکیک کوچکی را به محل آنوریسم هدایت می‌کند. فنرها آنوریسم را پر کرده، که باعث انسداد جریان خون در این منطقه شده و در نهایت موجب می‌شود که خون منعقد گردد.

• رادیوتراپی استروتاکتیک

با استفاده از اشعه‌های رادیویی قوی اختلالات رگ‌های مغزی را درمان می‌کنند.

بازتوانی پس از سکته مغزی

پس از درمان فوری، مراقبت از بیمار با سکته مغزی براساس کمک به بازتوانی برای بازگشت به زندگی مستقل انجام می‌شود. میزان بازتوانی بیمار بستگی به وسعت سکته مغزی دارد.

بازتوانی برای هر بیماری متفاوت است. با توجه به مشکلات بیمار، تیم درمانی با استفاده از برنامه‌ی درمانی مشخص که بر پایه‌ی سن، سلامت عمومی و درجه‌ی ناتوانی قرار دارد، اقدام به بازتوانی می‌کنند. تیم درمانی تغییرات سبک زندگی را به بیمار آموزش می‌د‌‌هند.

اقدامات اولیه در هنگام برخورد با فرد دچار سکته مغزی شده

در صورتی‌ که علائم سکته مغزی در بیمار مشاهده شد، می‌توان موارد زیر را بررسی کرد:

• از بیمار بخواهید لبخند بزند. مشاهده کنید که آیا یک طرف صورتش دچار افتادگی شده است؟
• ازبیمار بخواهید که هر دو بازوی خود را بالا ببرد.
• از بیمار بخواهید عباراتی را تکرار کند و وضعیت گفتار وی را بررسی کنید.
• اگر بیمار قادر به انجام هیچ یک از کارهای بالا نباشد، با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید و بیمار را به بیمارستان ببرید.