نازایی و ناباروری به این معنی است که زوج در عرض یکسال برای باروری تلاش کرده‌اند اما نتیجه نگرفته‌اند. به عبارت دیگر، عدم توانایی برای باردار شدن، علی‌رغم داشتن رابطه جنسی محافظت نشده و مکرر در این مدت. ناباروری ممکن است به دلیل وجود مشکل در زن، مرد و یا در هر دو باشد.

تشخیص علت ناباروری مشکل است اما درمان‌های بسیاری برای این مشکل وجود دارد. گزینه درمانی بستگی به مشکلات زمینه‌ای دارد. البته درمان همیشه لازم نیست زیرا بسیاری از زوج‌ها بدون درمان و به خودی خود بچه‌دار می‌شوند.

علائم و نشانه‌ها

اولین و مهم‌ترین علامت ناباروری یک زوج حامله نشدن است. سیکل قاعدگی کوتاه‌تر از 21 روز و طولانی‌تر از 35 روز نیز می‌تواند نشانه عدم تخمک‌گذاری باشد که با ناباروری همراه است. گاهی نیز قاعدگی‌های نامنظم و پریود نشدن خانم نشانه ناباروری وی می‌باشد.

مردان نیز ممکن است نشانه‌هایی از ناباروری داشته باشند که البته به ندرت اتفاق می‌افتد. با این وجود، از نشانه‌های ناباروری در مردان مشکلات هورمونی است که می‌تواند منجر به تغییر در میزان رشد موها و یا عملکرد جنسی آن‌ها شود.

علل شایع

تمام مراحل مربوط به تخمک‌گذاری و لقاح باید به درستی انجام شوند تا خانم باردار شود. گاهی ‌اوقات مشکلی که باعث ناباروری می‌شود در زمان تولد فرد وجود دارد و گاهی این مشکل در طول زندگی بروز می‌کند. علل ناباروری یک یا هردو نفر را در زندگی مشترک تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

علل ناباروری در مردان عبارتند از :

• تولید اسپرم غیرطبیعی یا عملکرد غیرطبیعی که به دلیل عدم نزول بیضه ، نقص ژنتیکی و مشکلات جسمی مانند دیابت یا بیماری‌های عفونی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا ایدز رخ می‌دهد.
• مشکل در انتقال اسپرم که به دلیل مشکلاتی مانند انزال زودرس، بیماری‌های ژنتیکی خاص مانند فیبروزکیستیک، مشکلات ساختاری مانند انسداد در بیضه و یا آسیب و صدمه به اندام‌های تناسلی، رخ می‌دهد.
• قرار گرفتن بیش از حد در مقابل برخی عوامل محیطی مانند آفت‌کش‌ها، مواد شیمیایی و تابش اشعه‌ها، سیگار کشیدن، مصرف الکل یا مصرف برخی داروها مانند آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد فشارخون ‌بالا ، استروئیدهای آنابولیک و غیره نیز باعث بروز مشکل ناباروری در مردان می‌شوند. همچنین قرار گرفتن مکرر در معرض گرما مانند سونا یا حمام آب گرم باعث بالا رفتن درجه حرارت مرکزی بدن شده و تولید اسپرم را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• آسیب‌های ناشی از سرطان و درمان آن از جمله پرتودرمانی و شیمی‌درمانی که گاهی تولید اسپرم را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.

علل ناباروری در زنان عبارتند از :

الف. اختلالات تخمک‌گذاری

در برخی از زوج‌ها ناباروری به دلیل اختلالات تخمک‌گذاری می‌باشد. علت این امر ممکن است اشکال در تنظیم هورمون‌های تولیدمثل در هیپوتالاموس و یا غده هیپوفیز باشد و یا مشکل در عملکرد تخمدان وجود داشته باشد. علل بروز اختلال در تخمک‌گذاری شامل موارد زیر است:

• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک

این عارضه به علت رخ دادن تغییرات پیچیده در هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و تخمدان اتفاق می‌افتد و در نتیجه عدم تعادل هورمون‌ها برروی تخمدان اثر می‌گذارد. همچنین باعث مقاومت نسبت به انسولین و چاقی، رشد غیرطبیعی موها بر روی صورت یا بدن و آکنه می‌شود.

• اختلال هیپوتالاموس( هیپوفیز)

هورمون‌های تولید شده توسط غده هیپوفیز باعث تحریک تخمک‌گذاری در هر ماه می‌شوند. استرس بیش از حد و یا فشارهای فیزیکی می‌تواند برروی تخمک‌گذاری اثر گذاشته و باعث بی‌نظمی و یا عدم قاعدگی شود.

• نارسایی زودرس تخمدان

این اختلال معمولاً به علت پاسخ اشتباه سیستم ایمنی و حمله به بافت تخمدان و یا زودتر آزاد شدن تخمک از تخمدان به علت مشکلات ژنتیکی بروز می‌کند.

این امر به دلیل مشکلات ناشی از شیمی درمانی نیز ممکن است اتفاق بیفتد که باعث ازدست دادن توانایی در تولید تخمک و افزایش استروژن پیش از 40 سالگی می‌شود.

• ترشح زیاد پرولاکتین

ترشح زیاد پرولاکتین توسط غده هیپوفیز باعث کاهش استروژن و درنتیجه ناباروری می‌شود. ممکن است مصرف بعضی از داروها باعث بروز این مشکل شود.

ب. آسیب به لوله های رحمی (فالوپ)

صدمه دیدن و یا بسته شدن لوله‌های رحمی (فالوپ) مانع از رسیدن اسپرم به تخمک شده و یا مانع عبور تخمک به رحم می‌شود. علل آسیب یا انسداد لوله‌های رحمی (فالوپ) شامل موارد زیر است:

• بیماری التهابی لگن، عفونت رحم و لوله رحمی در اثر ابتلا به کلامیدیا، سوزاک یا عفونت‌های منتقله از راه جنسی.
• جراحی قبلی در شکم یا لگن، از جمله عمل جراحی برای حاملگی خارج رحمی، که در آن تخمک بارور شده در لوله رحمی رشد می‌کند.
• سل لگنی علت اصلی ناباروری لوله رحمی در سراسر جهان می‌باشد.

ج. آندومتریوز

آندومتریوز هنگامی رخ می‌دهد که بافتی که به طور معمول در رحم رشد می‌کند، در محل دیگری رشد کند. این رشد بافت‌های اضافی و عمل جراحی که برای برداشتن آن انجام می‌شود ممکن است باعث جای زخم (اسکار) شده و با بسته شدن لوله مانع از لقاح تخمک و اسپرم شود. همچنین با تحت‌تأثیر قرار دادن پوشش داخلی رحم، در کاشت تخمک بارور شده اختلال ایجاد کند. این بیماری همچنین به نظر می‌رسد به طور غیرمستقیم با آسیب رساندن به اسپرم و یا تخمک بر روی باروری اثر می‌گذارد.

د. مشکلات رحم یا دهانه رحم

برخی موارد مربوط به دهانه‌رحم یا خود رحم می‌تواند با اختلال در لانه‌گزینی تخمک یا افزایش احتمال سقط بر بارداری تاثیر بگذارد. این موارد عبارتند از:

• وجود پولیپ‌های خوش‌خیم و یا تومور مانند فیبروئید و یا میوم در رحم شایع است و برخی از انواع آن می‌تواند با مسدود کردن لوله‌های رحمی یا با تداخل کاشت، باروری را مختل کنند. با این حال، بسیاری از زنانی که فیبروئید یا پولیپ دارند می‌توانند باردار شوند.
• زخم آندومتریوز یا التهاب در داخل رحم باعث اختلال در لانه گزینی می‌شود.
• اختلالات رحم به طور مادرزادی مانند رحم با شکل غیرطبیعی می‌تواند مشکلاتی در بارداری به وجود آورد.
• تنگی دهانه رحم یک ناهنجاری ارثی است و یا در اثر صدمه‌های بعدی ایجاد شده است.
• گاهی اوقات دهانه رحم با تولید نوعی مخاط اجازه نمی‌دهد تا اسپرم به رحم منتقل شود.

ناباروری با علت ناشناخته

دربرخی موارد، علت ناباروری هرگز مشخص نمی‌شود. این امکان وجود دارد که مجموعه‌ای از چند عامل جزئی در هر دو طرف، زمینه این مشکلات غیرقابل توضیح ناباروری باشد. این مشکل ممکن است با مرور زمان برطرف شود.

عوامل تشدید کننده خطر

عوامل تشدید کننده ناباروری در خانم‌ها و آقایان یکسان است. این عوامل عبارتند از:

• افزایش سن

در زنان قدرت باروری با افزایش سن به تدریج کاهش می‌یابد، به ویژه پس از 30 سالگی و در حدود سن 40 سالگی به شدت افت می‌کند. ناباروری در زنان مسن ممکن است به دلیل تعداد یا کیفیت تخمک‌ها یا مشکلات جسمی باشد که برروی باروری تأثیر می‌گذارد . مردان در سن بالای 40 سال باروری کمتری نسبت به جوان‌ترها دارند و میزان وجود شرایط پزشکی خاص مانند اختلالات روانی یا انواع خاصی از سرطان نیز در افراد وجود دارد.

• مصرف دخانیات

سیگار کشیدن توسط زن یا مرد احتمال بارداری را کاهش می‌دهد. به علاوه سیگار کشیدن اثربخشی درمان ناباروری را نیز کاهش می‌دهد. سقط جنین در بین زنان سیگاری بسیار رایج است. مصرف سیگار باعث اختلال در نعوظ یا کم شدن تعداد اسپرم در مردان می‌شود.

• مصرف الکل

زنان در دوران بارداری باید حتما از مصرف الکل اجتناب کنند. مصرف الکل خطر نقص در نوزاد متولد شده را افزایش می‌دهد و برای مردان تعداد اسپرم‌ها را کاهش می‌دهد.

• اضافه وزن

اضافه وزن در بین زنان خطر ناباروری را افزایش می‌دهد و در مردان بر روی تعداد اسپرم‌ها تأثیر می‌گذارد.

• کمبود وزن زنان

زنانی که مبتلا به اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری یا رژیم غذایی کم‌ کالری هستند در معرض خطر ناباروری هستند .

رسیدن به شاخص توده بدن سالم( BMI)، تخمک‌گذاری و احتمال بارداری را افزایش می‌دهد.

• ورزش نکردن

کم‌تحرکی و ورزش نکردن منجر به چاقی می‌شود که خطر ناباروری را افزایش می‌دهد. معمولاً اختلالات تخمک‌گذاری با ورزش کردن و تحرک شدید در ارتباط نیست.

• سابقه بیماری‌های جنسی

بیماری‌های جنسی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌تواند موجب آسیب لوله رحمی (فالوپ) شود. داشتن رابطه جنسی محافظت نشده با چند شریک جنسی، خطر ابتلا به بیماری‌های جنسی را افزایش می‌دهد که موجب بروز مشکلات باروری می‌شود.

تشخیص

قبل از انجام آزمایش باروری، پزشک ابتدا عادت‌های جنسی افراد را بررسی و در صورت لزوم توصیه‌هایی برای رفع نواقص ارائه می‌دهد. در بعضی از زوجین دلیل مشخصی برای ناباروری وجود ندارد (ناباروری غیر قابل توضیح)

تعیین علت ناباروری هزینه‌های زیادی به همراه دارد و گاهی بسیار ناراحت‌کننده است. بعد از پایان آزمایش‌ها و مشاوره‌ها هیچ تضمینی برای بارداری وجود ندارد.

آزمایش‌های مردان

باروری مردان مستلزم آن است که بیضه‌ها به اندازه کافی اسپرم سالم تولید کنند و این اسپرم به طور موثر وارد واژن زن شده و به تخمدان او رود. آزمایش‌های مربوط به ناباروری مردان برای مشخص کردن انجام درست هر یک از این مراحل می‌باشد.

در این شرایط مرد مورد معاینات جسمی کامل از جمله معاینه آلت تناسلی قرار می‌گیرد. آزمایش‌های خاص مربوط به باروری عبارتند از:

• بررسی مایع منی: پزشک ممکن است یک یا چند نمونه از مایع منی فرد را مورد بررسی قرار دهد این مایع از طریق خود ارضایی یا قطع مقاربت به دست می‌آید که باید در یک ظرف تمیز قرار گیرد و سپس در آزمایشگاه بررسی می‌شود.

• آزمایش هورمون: برای تعیین سطح تستوسترون و دیگر هورمون‌ها یک آزمایش خون انجام می‌شود.
• آزمایش ژنتیک: این آزمایش انجام می‌شود تا پزشک مطمئن شود نقص ژنتیکی باعث ناباروری شده یا خیر.
• بیوپسی یا نمونه برداری بیضه: در این آزمایش پزشک ناهنجاری‌های بیضه که باعث ناباروری شده‌اند را بررسی می‌کند.
• تصویر برداری: در شرایط خاص آزمایش‌های تصویری مانند ام‌آر‌آی MRI)) مغز و اسکن تراکم استخوان، ترانس رکتال و یا سونوگرافی بیضه یا یک آزمایش از مجرای دفران (وازوگرافی) انجام می‌شود.
• دیگر آزمایش‌های ممکن: در برخی موارد آزمایش‌های دیگری برای ارزیابی کیفیت اسپرم انجام می‌شوند مانند بررسی یک نمونه مایع منی برای بررسی اختلالات دی ان ای.

آزمایش‌های زنان

باروری در زنان براساس آزادسازی تخمک سالم می‌باشد. دستگاه تناسلی زن به تخمک اجازه می‌دهد تا از لوله رحمی (فالوپ) گذشته و برای لقاح به اسپرم ملحق شود. تخمک بارور شده باید به رحم برود و در دیواره رحم قرار گیرد. آزمایش‌های مربوط به ناباروری زنان تعیین می‌کند که کدام یک از این مراحل به صورت ناقص انجام می‌شوند.

به این منظور خانم به طور کامل مورد معاینه جسمی از جمله معاینه واژینال قرار می‌گیرد. آزمایش‌های خاص مربوط به باروری عبارتند از:

• آزمایش بررسی تخمک گذاری: طی یک آزمایش خون، سطح هورمون‌ها بررسی می‌شوند تا انجام تخمک‌گذاری تعیین شود.
• هیستروسالپینگوگرافی (بررسی رحم و ضمائم): این آزمایش وضعیت رحم و لوله‌های رحمی (فالوپ) را ارزیابی می‌کند و به دنبال انسداد یا دیگر مشکلات می‌باشد. از اشعه ایکس استفاده می‌شود تا شرایط حفره رحم تعیین شود و اطمینان حاصل شود که مایع از لوله‌های رحمی (فالوپ) خارج شده است.
• آزمایش ذخیره تخمدان: این آزمایش برای تعیین کیفیت و کمیت تخمک‌های موجود برای تخمک‌گذاری انجام می‌شود و اغلب با آزمایش هورمونی در اوایل دوره قاعدگی شروع می‌شود.
• دیگر آزمایش‌های هورمونی: دیگر آزمایش‌های هورمونی سطح هورمون‌های تخمک‌گذاری و هیپوفیز را بررسی می‌کنند که این هورمون‌ها فرآیندهای تولیدمثل را کنترل می‌کنند.
• آزمایش‌های تصویربرداری: سونوگرافی برای مشاهده جزئیات داخل رحم و لوله رحمی (فالوپ) استفاده می‌شود.
• به ندرت آزمایش‌های زیر نیز انجام می‌شوند که بستگی به شرایط فرد دارد:
• هیستروسکوپی (مشاهده رحم و لوله‌ی رحمی): براساس علائم مشاهده شده، پزشک برای بررسی رحم یا لوله‌ی رحمی ( فالوپ) هیستروسکوپی را توصیه خواهد کرد. در هیستروسکوپی پزشک یک دستگاه نازک و روشن را از طریق دهانه رحم وارد رحم می‌کند تا اختلالات این بخش را مشاهده کند.

• لاپاروسکوپی (بررسی داخل شکم از زیر ناف): این آزمایش نوعی جراحی با کمترین میزان تهاجم محسوب می‌شود که برش کوچکی در زیر ناف ایجاد شده و یک دستگاه کوچک وارد این بخش می‌شود تا لوله‌ی رحمی (فالوپ)، تخمدان‌ها و رحم را بررسی کند. لاپاروسکوپی برای تشخیص آندومتریوز، زخم، انسداد یا بی‌نظمی لوله‌های رحمی (فالوپ) و مشکلات تخمدان و رحم مؤثر است.
• آزمایش‌های ژنتیک: این آزمایش‌ها به تشخیص مشکلات ژنتیک که عامل ناباروری هستند کمک می‌کند. بعد از اینکه علت ناباروری تشخیص داده شد، زمان و نوع انجام آزمایش ژنتیک مشخص خواهد شد.

درمان

درمان ناباروری به عوامل زیر بستگی دارد :

• علت ناباروری
• مدت زمان ناباروری
• سن زن یا مرد
• علل شخصی

برخی از علل ناباروری قابل درمان نیستند. درصورتی‌که بارداری طبیعی اتفاق نیفتد، زوج‌ها می‌توانند از فناوری‌های کمک به باروری استفاده کنند. درمان ناباروری ممکن است مشکلات مالی، جسمی و روانی قابل توجهی را درپی داشته باشد.

درمان مردان

گزینه‌های درمانی مردان ممکن است شامل درمان مشکلات جنسی یا نبود اسپرم سالم باشد. روش‌های درمانی عبارتند از :

• تغییر سبک زندگی: بهبود سبک زندگی و عوامل رفتاری شانس توانایی باروری در مردان را افزایش می‌دهد. برخی از این تغییرات عبارتند از قطع برخی داروها، حذف یا کاهش مصرف مواد مضر، بهبود مدت یا زمان رابطه جنسی، ورزش منظم و بهبود دیگر عواملی که بر روی باروری تأثیر می‌گذارند.
• داروها: برخی داروها باعث بهبود کیفیت اسپرم می‌شوند و احتمال باروری را در مرد افزایش می‌دهند. این داروها عملکرد بیضه از جمله تولید اسپرم و کیفیت آن را بهبود می‌بخشند.
• جراحی: از طریق جراحی می‌توان انسداد اسپرم را برطرف کرده و باروری بازگردانده شود. در موارد دیگر ترمیم واریکوسل شانس باروری را افزایش می‌دهد.
• بازیابی اسپرم: زمانی‌که مرد دچار مشکل در انزال باشد یا هیچ اسپرمی تولید نشود، از این روش استفاده می‌شود. به علاوه این روش همراه با دیگر روش‌ها استفاده می‌شود یا زمانی که تعداد اسپرم‌ها به طور غیرطبیعی کم باشند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

درمان برای زنان

زنان معمولاً برای رسیدن به حالت باروری به یک یا دو روش درمانی نیاز دارند، با این‌حال روش‌های درمانی مختلفی برای زنان وجود دارد.

• تحریک تخمک‌گذاری با داروهای باروری: داروهای باروری مهمترین روش درمانی برای زنانی است که به دلیل اختلالات تخمک‌گذاری نابارور هستند. این داروها تخمک‌گذاری را القا یا تنظیم می‌کنند. در مورد مصرف این داروها با پزشک خود مشورت کنید.
• تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI): در فرآیند انجام IUI اسپرم سالم در دوران آزادسازی تخمک خانم به طور مستقیم وارد رحم می‌شود و به این ترتیب یک یا چند تخمک در بدن خانم بارور می‌شوند. بسته به علت ناباروری، زمان انجام IUI با چرخه طبیعی قاعدگی یا با داروهای باروری هماهنگ می‌شود.
• جراحی برای بازگرداندن باروری: مشکلات رحم، مانند پولیپ آندومتر، دیواره رحم یا بافت باقی‌مانده از زخم داخلی در رحم ممکن است منجر به ناباروری شوند که از طریق هیستروسکوپی قابل درمان خواهند بود.

 

تکنولوژی های کمک به باروری

این روش‌ها شامل هر نوع درمان باروری است که در آن تخمک و اسپرم کنترل می‌شوند. در این روش یک تیم سلامت شامل پزشکان، روانشناسان، کارشناسان آزمایشگاه، پرستاران و متخصصان بهداشت به زوج دارای مشکل باروری کمک می‌کنند تا صاحب فرزند شوند.

لقاح آزمایشگاهی (IVF) رایج‌ترین روش برای کمک به باروری می‌باشد. این روش شامل تحریک و خارج‌ساز تخمک‌های بالغ متعدد از یک خانم می‌باشد که آن‌ها را با اسپرم مرد در آزمایشگاه بارور کرده و 3 تا 5 روز پس از لقاح، جنین در رحم کاشته می‌شود.

گاهی روش‌های دیگری در یک دوره IVF انجام می‌شوند که عبارتند از:

• تزریق داخلی سیتوپلاسمی اسپرم : در این روش اسپرم سالم به طور مستقیم به تخمک سالم تزریق می‌شود. این روش معمولاً زمانی استفاده می‌شود که کیفیت یا کمیت مایع منی مرد ضعیف است یا تلاش برای لقاح در انجام IVF قبلی با شکست مواجه شده است.
• کمک به لانه‌گزینی جینن: این روش با باز کردن پوشش خارجی جنین به لانه‌گزینی جنین در دیواره رحم کمک می‌کند.
• اهدای تخمک یا اسپرم: اکثر اوقات روش‌های کمک به باروری با استفاده از تخمک زن و اسپرم شوهرش انجام می‌شود. به هر حال اگر مشکلات مربوط به باروری با اسپرم و تخمک شدید باشند، ممکن است لازم باشد از تخمک یا اسپرم یک فرد آشنا استفاده شود.
• رحم اجاره‌ای: زنانی که دچار مشکل در رحم خود هستند و یا بارداری برای آن‌ها خطرناک باشد، با استفاده از IVF یک رحم اجاره‌ای انتخاب می‌کنند در این روش جنین مورد نظر در یک رحم سالم قرار داده می‌شود.

عوارض احتمالی درمان بارداری

• چند قلوزایی: یکی از رایج‌ترین پیامدهای مربوط به درمان ناباروری چندقلوزایی می‌باشد. به طور کل هرچه تعداد جنین‌ها بیشتر باشد خطر زایمان زودرس و مشکلات دوران بارداری مانند دیابت بارداری بیشتر خواهد شد. نوزادانی که به‌طور نارس متولد می‌شوند، بیشتر در معرض خطر مشکلات جسمی و رشد هستند. برای پیشگیری از بروز این مشکلات قبل از شروع فرآیند درمان با پزشک خود مشورت کنید.
• سندروم بیش‌تحریکی تخمدان (OHSS): داروهای باروری برای القاء تخمک‌گذاری ممکن است منجر به OHSS شوند که در این بیماری تخمدان‌ها متورم و دردناک می‌شوند. علائم این سندروم عبارتند از درد خفیف شکم، نفخ و حالت تهوع که حدود یک هفته طول می‌کشد، در دوران بارداری این علائم بیشتر از یک هفته طول می‌کشد. گاهی نیز شکل شدید این بیماری باعث افزایش سریع وزن و تنگی نفس می‌شود که نیاز به درمان فوری دارد.
• خونریزی یا عفونت: مانند هر روش تهاجمی دیگر، خطر خونریزی و عفونت در این روش‌ها وجود دارد.

پیشگیری

بعضی از ناباروری‌ها قابل پیشگیری نیستند. اما روش‌هایی برای افزایش احتمال باروری وجود دارد در زوجین برقراری رابطه جنسی به صورت مکرر در زمان‌های تخمک گذاری، شانس باروری را افزایش می‌دهد. داشتن رابطه جنسی حداقل 5 روز پیش و پس از تخمک گذاری احتمال حاملگی را افزایش می‌دهد. تخمک‌گذاری معمولا در اواسط چرخه قاعدگی اتفاق می‌افتد. در بیشتر زنان چرخه قاعدگی 28 روز است.

در مردان

راه‌های زیر، در پیشگیری از ناباروری در مردان کمک‌کننده است. اگر چه اکثر ناباروری‌ها قابل جلوگیری نیستند.

• از مصرف دخانیات، تنباکو و الکل بیش از حد، که ممکن است منجر به ناباروری شوند، پرهیزکنید.
• از دمای زیاد که بر روی تولید و حرکت اسپرم اثر می‌گذارد اجتناب کنید. اگرچه ممکن است این اثرات در دمای معمولی هم رخ دهند ولی از وان آب داغ و حمام بخار پرهیز کنید.
• از قرار گرفتن در معرض سموم صنعتی و محیطی بپرهیزید.
• داروهایی که روی باروری اثر می‌گذارند را محدود کنید.
• به طور منظم و متعادل ورزش کنید. ورزش منظم، کیفیت و میزان اسپرم را افزایش داده و شانس باروری را بالا می‌برد.

در زنان

برای زنان راه هایی وجود دارد که احتمال باروری و حاملگی را افزایش می‌دهد از جمله:

• حفظ وزن طبیعی: زنانی که اضافه وزن و یا کمبود وزن دارند در معرض خطر اختلالات تخمک‌گذاری هستند. انجام ورزش‌های شدید بیش از 7 ساعت در هفته برای کم کردن وزن، با کاهش تخمک‌گذاری همراه است.
• ترک سیگار: توتون و تنباکو اثرات منفی زیادی بر باروری دارد. اگر به فکر سلامتی خود و جنین هستید از کشیدن سیگار خودداری کنید.
• اجتناب از مصرف الکل: مصرف الکل ممکن است به کاهش باروری منجر شود. مصرف الکل می‌تواند سلامت جنین درحال رشد را به خطر بیندازد. اگر در حال برنامه‌ریزی برای باردار شدن و یا حاملگی هستید از مصرف الکل خودداری کنید.
• کاهش استرس: برخی از مطالعات نشان داده‌اند که استرس روانی زوج‌ها باعث نتایج ضیف‌تری نسبت به درمان ناباروری می‌شود. پیش از باردار شدن به دنبال راهی برای کاهش استرس در زندگی باشید.
• محدود کردن مصرف کافئین: برخی از پزشکان پیشنهاد می‌کنند که مصرف کافئین را در روز محدود کنید.