سندرم شیهان وضعیتی است که بر زنانی که حجم تهدیدکننده‌ای از خونشان را هنگام زایمان از دست داده‌اند یا افرادی که دچار افت شدید فشارخون در طول یا بعد از زایمان شده اند، تأثیر می گذارد. این اختلال می‌تواند بدن را از اکسیژن محروم کند.

سندرم شیهان موجب عدم ترشح کافی هورمون‌های هیپوفیزی از غده‌هیپوفیز می‌شود (هایپوپیتیوتاریسم). این سندرم که به نام هایپوپیتیوتاریسم پس از زایمان نیز شناخته می‌شود در کشورهای صنعتی نادر است. عمدتاً به این دلیل که مراقبت طی بارداری و زایمان در این کشورها بهتر از کشورهای در حال توسعه است. درمان سندرم شیهان شامل جایگزینی هورمون به صورت مادام العمر می‌باشد.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های سندرم شیهان معمولاً بعد از ماه‌ها یا حتی سال‌ها به آرامی ظاهر می‌شوند. اما گاهی اوقات این علائم، نظیر ناتوانی در شیردهی، بلافاصله بروز می‌کنند.

علائم و نشانه‌ها به دلیل مقادیر بسیار کم هورمون‌های تولید شده توسط غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند. علائم و نشانه‌های این سندرم عبارتند از:

• سختی یا ناتوانی در شیردهی
• عدم وجود دوره‌های قاعدگی یا قاعدگی نامنظم
• عدم رشد مجدد موهای ناحیه شرمگاهی
• عملکرد ذهنی کند، افزایش وزن و کاهش دمای بدن در اثر تیروئید کم‌کار (هایپرتیروئیدیسم)
• فشارخون پایین
• قندخون پایین
• خستگی
• ضربان قلب نامنظم
• کوچک شدن و چین خوردگی بافت پستان

علائم سندرم شیهان در بسیاری از زنان غیر اختصاصی است و اغلب گمان می شود به دلایل دیگری است. به عنوان مثال، خستگی مفرط در نومادران دیده می شود. ممکن‌است تا زمانی که نیاز به درمان نارسایی تیروئید یا آدرنال پیدا نکند، متوجه ابتلا خود به سندرم شیهان نشود.

این امکان نیز وجود دارد که بسته به شدت آسیب وارده به غده هیپوفیز، فرد مبتلا به سندروم شیهان به طور نسبی فاقد علائم و نشانه باشد. بسیاری از زنان سال‌ها بدون اطلاع از ناکارایی غده هیپوفیز خود زندگی می‌کنند. سپس، برخی عوامل استرس‌زای فیزیکی شدید مانند عفونت یا جراحی، محرک بحران آدرنال می‌شوند.

علل شایع

سندرم شیهان به دلیل از دست رفتن مقدار زیادی خون هنگام زایمان به وجود می‌آید که منجر به مرگ سلول‌های غده هیپوفیز می‌شود. طی بارداری، غده هیپوفیز رشد می‌کند و بزرگ‌تر می‌شود، بنابراین به اکسیژن بیشتری نیاز دارد و نسبت به حالت عادی، حساس‌تر و آسیب‌پذیرتر می‌شود.

وقتی یک زن طی زایمان خونریزی زیادی می‌کند، به دنبال آن دچار افت فشار خون شده و تأمین خون (که حامل اکسیژن است) به سمت اندام‌هایی مانند غده هیپوفیز کم می‌شود. این اتفاق باعث آسیب غده هیپوفیز شده و این غده دیگر نمی‌تواند عملکرد مناسبی داشته باشد و در نتیجه دیگر به اندازه کافی هورمون‌های مربوطه را تولید نمی‌کند.

هورمون‌های هیپوفیز سایر سیستم‌های غدد درون‌ریز بدن را تنظیم می‌کنند و پیام‌هایی برای تنظیم سایر غدد و افزایش یا کاهش تولید هورمون‌هایی که سوخت‌وساز (متابولیسم)، باروری، فشارخون، تولید شیر و بسیاری از فرآیندهای حیاتی دیگر را کنترل می‌کنند‌، ارسال می‌کند. فقدان هر یک از این هورمون‌ها می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در بدن شود.

عوامل تشدید کننده خطر

هر وضعیتی که احتمال خونریزی شدید (هموراژی) یا فشارخون پایین طی زایمان را افزایش دهد، مانند چندقلوزایی یا وجود مشکل در جفت می‌تواند خطر سندرم شیهان را افزایش دهد. هموراژی طی زایمان عارضه‌ای نادر است. خطر ایجاد هر دو با مراقبت مناسب و تحت نظر بودن حین زایمان به شدت کاهش می‌یابد.

عوارض احتمالی

به دلیل این‌که هورمون‌های هیپوفیزی بسیاری از جنبه‌های سوخت‌وساز را کنترل می‌کنند، سندرم شیهان می‌تواند باعث ایجاد مشکلات متعددی شود از جمله:

• بحران آدرنال؛ وضعیتی جدی که در آن غده فوق کلیه مقادیر بسیار کمی از هورمون کورتیزول را تولید می‌کند.
• فشارخون پایین
• کاهش وزن ناخواسته
• بی‌نظمی قاعدگی

تشخیص

تشخیص این سندرم می‌تواند دشوار باشد. بسیاری از علائم با وضعیت‌های دیگر همپوشانی دارد. برای تشخیص پزشک احتمالاً موارد زیر را انجام خواهد داد:

• جمع آوری تاریخچه دقیق

ذکر هر گونه عارضه‌ای که طی زایمان اتفاق افتاده، بدون توجه به این‌که زایمان کی انجام شده، اهمیت دارد. به علاوه پزشک باید در مورد عدم تولید شیر یا قاعدگی دچار اشکال پس از زایمان اطلاع داشته باشد چرا که این دو نشانه‌های کلیدی سندرم شیهان هستند.

• نمونه خون

آزمایش خون سطوح هورمون‌های هیپوفیز را بررسی خواهد کرد.

• آزمایش تحریک هورمون‌های هیپوفیز

ممکن است آزمایش تحریک هورمون‌های هیپوفیز مورد نیاز باشد که در آن هورمون‌ها به بدن تزریق می‌شود و سپس نمونه‌های خون متعدد جهت بررسی پاسخ غده هیپوفیز گرفته می‌شود. این آزمایش معمولاً پس از مشورت با پزشک متخصص غدد انجام می‌شود.

• تصویربرداری

تصویر برداری‌هایی مانند سی.تی.اسکن و ام.آر.آی نیز ممکن است برای بررسی اندازه غده هیپوفیز و سایر نشانه‌های احتمالی مانند تومور هیپوفیز مورد نیاز باشد.

درمان

درمان سندرم شیهان جایگزینی هورمون‌های از دست رفته به صورت مادام‌العمر است. پزشک ممکن‌است داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها، استروژن‌درمان و هورمون رشد را پیشنهاد کند.