تب روماتیسمی نوعی بیماری التهابی است که می‌تواند به عنوان یکی از پیامدهای درمان نامناسب گلودرد چرکی بروز نماید. این بیماری توسط عفونت ناشی از باکتری استرپتوکوکوس بوجود می‌آید.

تب روماتیسمی بیش‌تر در سنین بین ۵ تا ۱۵ سال رایج است ولی ممکن است در کودکان کم سن و سال‌تر یا بزرگسالان هم ایجاد شود.

این بیماری می‌تواند به صورت به قلب آسیب برساند مانند نارسایی قلبی یا آسیب دریچه‌های قلب. درمان‌های فعلی قادرند آسیب بافتی ناشی از التهاب را کاهش دهند و علائم را کم کنند و از بروز مجدد این بیماری جلوگیری نمایند.

علائم و نشانه‌ها

نشانه‌های این بیماری در افراد متفاوت است و تعدادی از افراد مبتلا به آن، چندین علامت و تعدادی دیگر علائم کمی دارند. همچنین ممکن است نشانه‌های بیماری در طول مدت ابتلا به بیماری تغییر نمایند. این بیماری معمولا بین ۲ تا ۴ هفته پس از عفونت ناشی از گلودرد چرکی بروز می‌کند.

نشانه‌های تب روماتیسمی که باعث التهاب قلب، مفصل، پوست یا دستگاه عصبی مرکزی می‌شوند عبارتند از:

• تب
• درد و ناراحتی مفاصل بیش‌تر در ناحیه قوزک پا، بازو، آرنج یا مچ دست و در بعضی موارد، شانه‌ها، باسن، دست‌ها و پاها
• درد یکی از مفصل‌ها که به مفصل دیگر کشیده می‌شود.
• مفاصل متورم و داغ و قرمز
• برآمدگی‌های کوچک و بدون درد زیر پوست
• درد قفسه سینه
• خستگی
• صداهای غیرمعمول در قلب
• حرکات غیرقابل کنترل و لرزشی بدن که بیش‌تر در دست و پا و صورت بروز می‌کند.
• بروز ناگهانی رفتار غیرمعمول مانند گریه کردن یا خندیدن نامتعارف که با بیماری کره سیدنهام همراه است.
• جوش‌های پوستی با برجستگی کم و سطح خشن

علل شایع

تب روماتیسمی در اثر عفونت گلو با باکتری استرپتوکوکوس پیوژن و یا نوع اول باکتری استرپتوکوکوس بروز می‌کند. این حالت باعث ایجاد گلودرد چرکی و یا در مواردی نادر، تب اسکارلت می‌شود. عفونت نوع یک استرپتوکوکی، پوست و سایر اندام‌های بدن را گرفتار می‌کند و در مواردی نادر باعث ایجاد تب روماتیسمی می‌شود.

ارتباط دقیق بین عفونت استرپتوکوکی و تب روماتیسمی مشخص نیست ولی به نظر می‌رسد که این باکتری، ترفندی را برای دستگاه ایمنی بدن به کار می‌برد. این باکتری حاوی نوعی پروتئین مشابه تعدادی از بافت‌های بدن است، بنابراین دستگاه ایمنی به جای هدف‌گیری این باکتری، بافت‌های بدن را به عنوان بافت‌های عفونی هدف‌گیری می‌کند که حاوی همان نوع پروتئین هستند مانند بافت‌های قلبی، مفصل، پوست و دستگاه عصبی مرکزی. این واکنش دستگاه عصبی باعث بروز التهاب می‌شود.

در صورتی که کودکان مبتلا به این عفونت، با آنتی‌بیوتیک درمانی کامل و به موقع درمان شوند، به تب روماتیسمی مبتلا نخواهد شد. ولی کودکانی که  یک تا دو بار به گلودرد استرپتوکوکی یا تب اسکارلت دچار شوند و درمان کاملی دریافت نکنند و یا اصلا درمان نکنند، ممکن است به تب روماتیسمی دچار شوند.

عوامل تشدید کننده خطر

این عوامل احتمال ابتلا به تب روماتیسمی را افزایش می‌دهند:

• سابقه خانوادگی

تعدادی از افراد، دارای ژن یا ژن‌هایی هستند که باعث می‌شود بیش‌تر در معرض ابتلا به این بیماری قرار بگیرند.

• نوع باکتری استرپتوکوکی

نوع خاصی از این باکتری می‌تواند باعث بروز تب روماتیسمی ‌شود.

• عوامل محیطی

جمعیت زیاد و بهداشت ضعیف و قرارگیری مکرر در معرض باکتری استرپتوکوکوس، احتمال انتقال سریع بیماری را افزایش می‌دهد.

عوارض احتمالی

ممکن است التهاب ناشی از تب روماتیسمی تا چندین هفته یا چندین ماه ادامه یابد. در بعضی موارد هم التهاب می‌تواند باعث بروز مشکلات بلند مدت شود. بیماری قلبی روماتیسمی نوعی آسیب جدی قلبی است که به دنبال تب روماتیسمی بوجود می‌آید. این بیماری بیش‌تر دریچه‌ی بین دو محفظه‌ی سمت چپ قلب (دریچه میترال) را گرفتار می‌کند ولی ممکن است سایر دریچه‌ها هم آسیب ببینند. این آسیب‌ها شامل:

• تنگی دریچه

تنگی دریچه میزان جریان خون ورودی راکاهش می‌دهد.

• برگشت خون از دریچه

در این حالت سوراخی در دریچه به وجود می‌آید و باعث می‌شود تا جریان خون به سمتی اشتباه هدایت شود.

• آسیب دیدگی عضلات قلبی

التهاب ناشی از تب روماتیسمی می‌تواند عضلات قلب را ضعیف کرده و منجر به کم شدن پمپاژ خون شود.

آسیب دیدگی دریچه میترال، سایر دریچه‌ها و یا سایر بافت‌های قلب می‌توانند بعدا مشکلاتی را برای قلب بوجود آورند. این بیماری‌ها عبارتند از:

• فیبریلاسیون بطنی

ضربان نامنظم و بی‌قاعده‌ی در قلب را فیبریلاسیون بطنی گویند.

• نارسایی قلبی

ناتوانی قلب در پمپاژ خون کافی به بدن را نارسایی قلبی گویند.

تشخیص

پزشک با توجه به معاینات جسمی و نتایج حاصل از آن‌ها می‌تواند بیماری تب روماتیسمی را تشخیص دهد.

• معاینه بدنی یا جسمی شامل:
  • بررسی احتمال التهاب مفاصل
  • بررسی احتمال تب
  • بررسی احتمال وجود برآمدگی‌ها یا جوش‌های پوستی
  • گوش دادن به قلب به منظور بررسی احتمال ضربان غیرطبیعی، صدای غیرعادی قلب. صدای غیرطبیعی درقلب از علائم التهاب قلبی است.
  • انجام فعالیت‌های ساده‌ی حرکتی به منظور تشخیص علائم غیر مستقیم التهاب دستگاه عصبی مرکزی.

در صورتی که کودک به عفونت استرپتوکوکی مبتلا شود، پزشک روش‌های دیگری را برای تشخیص بیماری پیشنهاد می‌کند.

• آزمایش خون

با آزمایش خون می‌توان وجود این باکتری را مشخص کرد.

• گرفتن نوار قلب (الکتروکاردیوگرافی)

در نوار قلب امواج الکتریکی تولید شده در قلب را روی کاغذ ثبت می‌کنند. ممکن است پزشک در نوارقلب کودک نشانه‌هایی از  التهاب قلب یا فعالیت ضعیف قلب پیدا کند.

• اکوکاردیوگرافی

در این روش از امواج صوتی برای تولید تصاویر متحرک از قلب استفاده می‌شود. این روش به پزشک کمک می‌کند تا هرگونه تغییر درساختمان قلب را متوجه شود. احتمال آسیب دیدگی دریچه‌های قلبی در مراحل اولیه این بیماری کم است ولی اکوکاردیوگرافی می‌تواند این اختلالات را نشان دهد.

در صورتی که بیمار به تب روماتیسمی مبتلا باشد، باید این روش تشخیصی را برای بررسی کار قلب و دریچه‌های آن مجددا انجام دهد.

درمان

هدف از درمان این بیماری، نابودی تمام انواع باکتری‌های استرپتوکوکی باقی‌مانده در بدن، کاهش علائم، کنترل التهاب و جلوگیری از عود مجدد این بیماری است.

روش‌های درمانی تب روماتیسمی عبارتند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها

پزشک به منظور نابودی تمام باکتری‌های باقی‌مانده در بدن، پنی سیلین یا سایر آنتی‌بیوتیک‌ها را تجویز می‌کند. پس از آنکه کودک آنتی‌بیوتیک‌ها را به صورت کامل مصرف کرد، پزشک آنتی‌بیوتیک‌های دیگری را تجویز می‌کند تا احتمال بازگشت بیماری را به حداقل برساند و این روند درمان تا ۱۲ سالگی کودک ادامه خواهد داشت.

در صورتی که کودک در زمان ابتلا به این بیماری سن بیش‌تری داشته باشد، این روند درمانی را  تا بعد از ۲۰ سالگی ادامه می‌دهند. در صورتی که فرد به همراه تب روماتیسمی، به التهاب قلبی هم مبتلا شود، باید به مدت طولانی‌تری از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده کند.

• داروهای ضد التهاب

پزشک برای کاهش درد وتب، داروی مسکن تجویز می‌کند. در صورتی که علائم  بیماری شدید باشند و یا بیمار در اثر مصرف دارو بهبود نیابد، پزشک ممکن است داروهای دیگری تجویز کند.

• داروهای ضد تشنج

در صورتی که حرکات غیرارادی شدید ناشی از بیماری کره سیدنهام ایجاد شود، پزشک داروهای ضد تشنج تجویز می‌کند.

مراقبت‌های طولانی مدت

در خصوص مراقبت‌های بلند مدت موردنیاز برای کودک با پزشک مشورت شود. آسیب دیدگی قلبی ناشی از ابتلا به تب روماتیسمی ممکن است تا سال‌ها پس از ابتلا به بیماری، خود را نشان ندهد. بیمار باید بداند اگر بیماری به خوبی درمان نشود،  در زمان بزرگسالی با مشکل بیش‌تری مواجه خواهد شد.