هنگامی که شخصی نفس می‌کشد، هوا از طریق بینی و دهان وارد بدن می‌شود، سپس این هوا خود را به کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) درون ریه می‌رساند. این کیسه‌ها آلوئول نام دارند.

رگ‌های خونی کوچکی به نام مویرگ‌ها در دیواره‌های کیسه هوایی قرار دارند. وقتی هوا به آلوئول‌ها می‎رسد، اکسیژن موجود در آن از طریق دیواره‌ها خود را به داخل خونی که در مویرگ‌ها جریان دارد می‌رساند. در عین‌حال، دی‌اکسیدکربن از مویرگ‌ها به سمت آلوئول حرکت می‌کند. این روند تبادل گاز نامیده می‌شود. در نارسایی تنفسی، تبادل گاز ضعیف است.

نارسایی تنفسی می‌تواند حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (ادامه‌دار) باشد. نارسایی حاد تنفسی می‌تواند به سرعت رشد کند و ممکن‌ است نیاز به درمان اضطراری داشته باشد. نارسایی مزمن تنفسی به آرامی شروع می‌شود و مدت طولانی ادامه دارد.

نارسایی تنفسی، بیماری است که اکسیژن کافی از ریه‌ها به خون منتقل نمی‌شود. اندام‌های بدن مانند قلب و مغز برای کار کردن به خون غنی شده با اکسیژن نیاز دارند.

همچنین اگر ریه‌ها قادر به حذف دی‌اکسیدکربن (گاز پسماند) از خون نباشند، ممکن ‌است نارسایی تنفسی رخ دهد. دی‌اکسیدکربن بیش از حد در خون می‌تواند به بدن آسیب برساند.

هر دو این مشکلات هم سطح پایین اکسیژن و هم سطح دی‌اکسیدکربن بالا در خون می‌تواند همزمان رخ دهد.

بیماری‌ها و شرایطی مانند بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD) و آسیب نخاعی که نفس را تحت تأثیر قرار می‌دهند، می‌تواند به نارسایی تنفسی منجر شود است. بیماری مزمن انسداد ریوی از هوای کافی در جریان جلوگیری و راه‌های هوایی را مسدود می‌کند. آسیب نخاعی می‌تواند به عصب‌هایی که تنفس را کنترل می‌کنند، آسیب برساند.

علائم و نشانه‌ها

علائم و نشانه‌های نارسایی تنفسی بستگی به علت اصلی آن و میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون دارد. سطح اکسیژن پایین در خون می‌تواند باعث تنگی نفس و گرسنگی هوا شود.

اگر سطح اکسیژن بسیار پایین باشد، همچنین می‌تواند رنگ بنفش بر روی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها ایجاد کند. سطح دی‌اکسیدکربن بالا می‌تواند باعث تنفس سریع و گیجی شود.

برخی از افراد مبتلا به نارسایی تنفسی ممکن ‌است بسیار خواب‌آلود شده یا هوشیاری خود را از دست بدهند. همچنین ممکن ‌است آریتمی‌ها یا ضربان نامنظم قلب در بدنشان ایجاد شود. این علائم به‌خاطر عدم رسیدن اکسیژن کافی به قلب و مغز بروز می‌کند.

نارسایی حاد تنفسی معمولاً در یک واحد مراقبت‌های ویژه درمان می‌شود اما نارسایی مزمن تنفسی را می‌توان در خانه درمان کرد.

علل شایع

بیماری‌ها و شرایطی که تنفس را مختل می‌کنند، می‌تواند موجب نارسایی تنفسی شود. این اختلالات ممکن‌ است بر عضلات، اعصاب، استخوان‌ها یا بافت‌هایی که از تنفس حمایت می‌کنند، تأثیر بگذارند و یا ممکن ‌است مستقیماً بر ریه‌ها اثر بگذارند.

هنگامی که تنفس دچار اختلال می‌شود، ریه‌ها نمی‌توانند به راحتی اکسیژن را به خون منتقل کنند و دی‌اکسیدکربن را از خون (تبادل گاز) حذف کنند. این می‌تواند باعث کاهش سطح اکسیژن یا دی‌اکسیدکربن بالا یا هر دو در خون شود.

نارسایی تنفسی می تواند به علت:

• شرایطی که بر عصب و عضلاتی که تنفس را کنترل می‌کنند، تأثیر می‌گذارند.

نمونه‌هایی از این علل شامل دیستروفی عضلانی، اسکلروزجانبی‌آمیوتروفیک (ALS)، آسیب نخاعی و سکته مغزی است.

• آسیب به بافت‌ها و دنده‌ها در اطراف ریه‌ها

صدمه وارده به قفسه سینه می‌تواند باعث این نوع آسیب شود.

• مشکلات ستون فقرات مانند اسکولیوز (انحنا در ستون فقرات)

این وضعیت می‌تواند بر روی استخوان‌ها و عضلات مورد استفاده برای تنفس تأثیر بگذارد.

• مصرف بیش از حد دارو یا الکل

مصرف بیش از حد این مواد، روی ناحیه‌ای از مغز که تنفس را کنترل می‌کند، تأثیر می‌گذارد. دراین شرایط، تنفس آهسته و کم عمق می‌شود.

• بیماری‌های ریوی مانند بیماری مزمن انسداد ریوی (COPD)، پنومونی، سندرم دیسترس تنفسی حاد و آمبولی ریه

این بیماری‌ها و شرایط می‌توانند جریان داشتن هوا و خون به داخل و خارج ریه‌ها تأثیر بگذارند. سندرم دیسترس تنفسی حاد و پنومونی روی تبادل گاز در کیسه‌های هوا تأثیر می‌گذارند.

• صدمات حاد ریوی

به عنوان مثال استنشاق دود مضر یا سیگار می‌تواند به ریه‌ها آسیب برساند.

عوامل تشدید کننده خطر

افرادی که دارای بیماری یا شرایطی هستند که بر عضلات، اعصاب، استخوان‌ها یا بافت‌هایی که از تنفس حمایت می‌کنند، تأثیر می‌گذارند در معرض خطر نارسایی تنفسی هستند. افرادی که بیماری ریه دارند نیز در معرض خطر این عارضه قرار دارند.

تشخیص

پزشک نارسایی تنفس را با توجه به تاریخچه پزشکی، معاینه و نتایج آزمایش تشخیص می‌دهد. پس از تشخیص این عارضه، باید علت بیماری تعیین شود.

• سابقه پزشکی

پزشک برای تشخیص از بیمار می‌پرسد که آیا اخیراً بیماری داشته که بر روی فرآیند تنفس تأثیرگذاشته باشد یا خیر.

• معاینه جسمانی

پزشک در طول معاینه به دنبال علائم نارسایی تنفسی و علت اصلی آن است. نارسایی تنفسی می‌تواند باعث تنگی نفس، تنفس سریع و گرسنگی هوا شود.

پزشک همچنین ممکن ‌است برای علائم آریتمی (ضربان نامنظم قلب) به صدای قلب گوش دهد. اگر قلب اکسیژن کافی نداشته باشد، آریتمی ممکن ‌است رخ دهد. پزشک ممکن ‌است رنگ آبی پوست، لب‌ها و ناخن‌ها را ببیند. رنگ بنفش به این معنی است که خون دارای سطح اکسیژن پایین است.

نارسایی تنفسی نیز می‌تواند به دلیل افزایش دی‌اکسیدکربن خون موجب خواب‌آلودگی شدید و گیجی شود، بنابراین سنجیدن هوشیاری بیمار نیز برای تشخیص بیماری مفید است.

آزمایش‌های تشخیصی

برای بررسی میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون ممکن ‌است آزمایش‌های زیر انجام شود:

• پالس‌اکسیمتری

برای این آزمون، یک حسگر کوچک به انگشت یا گوش بیمار متصل می‌شود. حسگر از نور برای تخمین مقدار اکسیژن موجود در خون استفاده می‌کند.

• آزمایش گازهای موجود در شریان

این آزمون سطح اکسیژن و دی‌اکسیدکربن را در خون اندازه‌گیری می‌کند. یک نمونه خون از یک سرخرگ، معمولاً از مچ دست گرفته می‌شود و سپس نمونه برای اندازه‌گیری اکسیژن و دی‌اکسیدکربن به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

سطح پایین اکسیژن یا سطح بالای دی‌اکسیدکربن در خون (یا هر دو) از نشانه‌های بیماری نارسایی تنفسی است. پزشک ممکن ‌است سایر آزمایش‌ها مانند رادیوگرافی را توصیه کند تا علت اصلی نارسایی تنفسی را پیدا کند.

تصویربرداری از قفسه سینه، یک آزمایش بدون درد است که تصاویری از ساختارهای داخل قفسه سینه مانند قلب، ریه‌ها و رگ‌های خونی را نشان می‌دهد.

پزشک اگر تشخیص دهد که به علت نارسایی تنفسی، آریتمی ایجاد شده است، ممکن ‌است نوارقلب را تجویز کند. نوارقلب یک آزمون ساده و بدون درد است که فعالیت الکتریکی قلب را تشخیص داده و ثبت می‌کند.

درمان

درمان نارسایی تنفسی بستگی به عواملی مانند علت اصلی بیماری و این‌که آیا وضعیت حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (مداوم) و شدید است، دارد.

نارسایی حاد تنفسی می‌تواند یک وضعیت اورژانسی پزشکی باشد. اغلب در یک واحد مراقبت‌های ویژه در یک بیمارستان درمان می‌شود. نارسایی مزمن تنفسی اغلب می تواند در خانه درمان شود. اگر نارسایی تنفسی مزمن شدید باشد، باید تحت نظر پزشک درمان انجام گیرد.

یکی از اهداف اصلی درمان نارسایی تنفسی این است که اکسیژن به ریه‌ها و سایر اعضای بدن منتقل شود و دی‌اکسیدکربن از بدن خارج گردد. هدف دیگر این است که علت اصلی بیماری درمان شود.

• اکسیژن‌درمانی و استفاده از دستگاه کمکی

اگر فرد مبتلا به نارسایی تنفسی باشد، رساندن اکسیژن اضافی از طریق یک کانول بینی (دو لوله کوچک پلاستیکی و یا پایه‌ها، که در هر دو سوراخ بینی قرار می گیرد) و یا از طریق یک ماسک که بر بینی و دهان قرار می‌گیرد، می‌تواند به درمان کمک کند.

• تراکئوستومی ( ایجاد یک راه هوایی خارجی در نای)

اگر میزان اکسیژن در خون افزایش نیافته باشد یا اگر هنوز مشکل تنفس وجود دارد، پزشک ممکن ‌است این روش را توصیه کند. طی این روش یک مجرای تنفسی مصنوعی در گلوی بیمار ایجاد می‌شود.

 پزشک میزان اکسیژن مورد نیاز را تنظیم می‌کند. این به ریه‌ها کمک می‌کند که مقدار مناسب اکسیژن را دریافت کند. همچنین می‌تواند فشار دستگاه را طوری تنظیم کند تا از آسیب رساندن به ریه‌ها جلوگیری شود. فرد بیمار تا زمانی‌که بتواند خودش تنفس کند، باید از دستگاه استفاده کند.

• مایعات

ممکن ‌است به فرد بیمار مایعاتی به منظور تأمین مواد مغذی و بهبود جریان خون در سراسر بدن داده شود. پزشک اطمینان حاصل خواهد کرد که بیمار میزان مایعات مناسب را دریافت خواهد کرد. مایع بیش از حد می‌تواند ریه را پر کرده و دریافت اکسیژن مورد نیاز را دشوار کند. مایع ناکافی موجب محدود شدن جریان خون اکسیژن‌دار به اندام‌های بدن می‌شود.

مایع معمولاً از طریق یک خط داخل وریدی (IV) در یکی از رگ‌های خونی وارد می‌شود.

• داروها

پزشک ممکن ‌است داروها را برای تسکین ناراحتی تجویز کند.

هنگامی که پزشک تشخیص دهد که علت اصلی نارسایی تنفسی چیست، چگونگی درمان این بیماری را برنامه‌ریزی می‌کند. درمان ممکن ‌است شامل داروها، روش‌ها و درمان‌های دیگر باشد.