مدیریت بیماری
کاهش درد زایمان
زایمان فرآیندی طبیعی است که جنین پس از باز شدن دهانه رحم و از طریق واژن یا مهبل خارج می‌شود. علت اصلی درد زايمان، انقباضات رحم است كه باعث باز و نرم شدن دهانه رحم می‌شود.
عوامل موثر بر واكنش مادر نسبت به درد زايمان
واکنش هر زن باردار نسبت به درد زایمان متفاوت است و تحت تأثير عوامل زيادی از جمله موارد زیر می‌باشد:
- فرهنگ
- احساس ترس و نگرانی
- تجربه زايمان قبلی
- ميزان آمادگی برای بچه‌دار شدن
- حمايت همسر
مشخصات درد زایمانی
- محل درد برحسب مراحل مختلف زايمان که شامل مرحله باز شدن دهانه رحم، مرحله عبور جنين از كانال زايمان، زمان ايجاد برش بر روي پرينه و ترميم آن و مرحله جمع شدن رحم متفاوت است و معمولاً در نواحی زير شكم، كمر، ميان‌دوراه و پاها احساس می‌شود.
- مدت و شدت درد بستگی به موقعیت و پیشرفت مراحل مختلف زایمان دارد. در شروع ممکن‌است فقط در حدود 30 ثانیه به طول بیانجامد و رفته رفته به یک یا یک دقیقه و نیم برسد.
- از مشخصات دیگر درد زایمان، نظم فواصل دردهاست. در شروع فاصله بین دفعات درد از 15 تا 20 دقیقه بوده و در بین این فواصل به هیچ وجه درد وجود ندارد ولی با پیشرفت مراحل زایمان دردها به هم نزدیک‌تر شده و فواصل بین دردها بیش از پنج دقیقه نخواهد بود.
- درد زایمان همراه با سفت شدن رحم است و با قرار دادن دست بر روی شکم در موقع احساس درد این حالت به خوبی تشخیص داده می‌شود. هنگام انقباض‌ها، شکم سفت می‌شود. بین انقباض‌ها، رحم شل و شکم نرم می‌شود. این انقباض‌ها در هر زنی با زن دیگر متفاوت است و حتی در یک خانم هم از یک بارداری تا بارداری دیگر فرق می‌کند.
- انقباض‌ها به شکل امواجی از بالای رحم به پایین حرکت دارد و برخی زنان این انقباض‌ها را بسیار قوی‌تر از انقباض‌های دوران قاعدگی توصیف می‌کنند. اگرچه انقباض‌ها ممکن است بسیار ناراحت‌کننده باشند اما بین انقباض‌ها، مادر احساس آرامش می‌کند.
- درد زایمان در اثر حرکت و فعالیت شدت می‌یابد.
مشخصات درد زایمانی کاذب
در بعضی موارد زن باردار دردهایی شبیه درد زایمان احساس می‌کند ولی این دردها در عرض مدت زمان خاصی کاهش یافته و پس از چند ساعت به کلی از بین می‌رود. این دردهای کاذب باعث ناراحتی زن باردار بوده و اغلب تشخیص آن‌ها از درد زایمان بسیار مشکل‌تر است. این دردها دارای مشخصات زیر می‌باشند:
- ممکن است از ۳ ماهه سوم بارداری شروع شوند.
- دارای فواصل نامنظمی هستند و اغلب با راه رفتن تسکین می‌یابند.
- قدرت و فاصله این انقباض‌ها به هم نزدیک نمی‌شوند.
- طول مدت آن‌ها افزایش نمی‌یابد و با گذشت زمان نیز شدیدتر نمی‌شوند.
مراحل زایمان
- زايمان طبيعی سه مرحله دارد:
- مرحله اول زايمان: از شروع انقباضات و درد زايمان تا باز شدن كامل دهانه رحم است كه در زنان زايمان اول 18-6 ساعت و به طور متوسط 8 ساعت و در زنان زايمان دوم و بالاتر، حدود 10-3 ساعت و طور متوسط 5 ساعت طول می‌كشد.
- مرحله دوم زايمان: از زمان اتساع كامل دهانه رحم تا خروج كامل جنين است كه در زنان زايمان اول تقريبا 50 دقيقه و در زنان زايمان دوم و بالاتر تقريبا 20 دقيقه طول می‌كشد.
- مرحله سوم زايمان: از زمان خروج كامل جنين تا خروج كامل جفت است. خروج جفت بين 5 تا 30 دقيقه زمان می‌برد. در هریک از مراحل زایمان، مادر باردار می‌تواند با به‌کار بردن روش‌هایی که توسط متخصص زنان و یا ماما در طول مراقبت‌های بارداری آموزش داده شده‌است، دردهای زایمانی را راحت‌تر کنترل و تحمل نماید.
روش‌های کاهش درد
- تمرین‌های تنفسی: تنفس به صورت شکمی، دم و بازدم آرام و طولانی و اگاهانه و به تعداد 6-9 تنفس در دقیقه انجام شود.
- تن آرامی: تن آرامی به صورت شل و رهاسازی عضلات از سر تا پا و توجه به دم و بازدم است.
- ماساژ و تمرین کششی: این تمرینات نه تنها باعث توانایی ذهن می‌شود بلکه به همراه تن‌آرامی و مهارت‌های تنفسی، موجب برقراری هماهنگی قوای جسمی، ذهنی و روانی می‌گردد. این مهارت‌ها در کلاس‌های آمادگی برای زایمان به طور عملی آموزش داده می‌شود. ماساژ شکم با نوک انگشتان و در ناحیه زیر شکم از یک طرف به طرف دیگر انجام شود. ماساژ پاها با دو دست و در ناحیه ران و کف پاها و ماساژ کمر با دو دست و چرخشی انجام گردد.
- قرار گرفتن در وضعیت‌های مختلف در زمان درد: تغییر وضعیت موجب رفع خستگی، راحتی بیشتر و گردش خون بهتر می‌شود. مادر می‌تواند به دلخواه خود، هر حالتی که راحت‌تر است مانند: نشسته، ایستاده، خوابیده، دراز کشیده و یا راه رفتن را انتخاب کند. آزادی در انتخاب وضعیت موجب می‌شود تا توانایی مادر برای تحمل زایمان افزایش یابد و احساس رضایت و خشنودی کند.
- فشار مخالف: در این روش فشاری مداوم و قوی با مشت، پاشنه دست و یا شیء سخت بر پایین کمر وارد می‌شود. این فشار کمک می‌کند تا احساس فشار داخلی و درد در پایین کمر راحت‌تر تحمل شود. سایر مناطقی که فشار روی آن‌ها می‌تواند اثر آرام‌بخشی زیادی داشته باشد شامل: لگن، ران‌ها، پاها، شانه‌ها و دست‌ها می‌باشد. این فشار در مرحله اول شروع درد زایمان اثر تسکین‌بخش دارد. این روش با کمک همراه انجام می‌شود.
- تمرکز، تجسم خلاق و انحراف فکر: با متمرکز کردن حواس و فکر خود به شرایطی غیر از شرایط زایمانی مانند دعا کردن، نگاه کردن به یک عکس، به یاد آوردن خاطرات خوب، راه رفتن، تماشای تلویزیون، شنیدن، لمس کردن و انجام صحیح تمرین‌های تنفسی، می‌تواند به کاهش درد کمک کرد. در واقع این روش، پرورش دادن تخیل، تجسم و مثبت‌گرایی در ذهن است. از این طریق می‌توان در حین انقباضات رحمی، به یک تمرکز درونی رسید، در نتیجه احساس درد از طریق انحراف و تمرکز به حداقل برسد.
- آوا یا موسیقی: شنیدن موسیقی دلخواه یا آوای قرآن می‌تواند در هنگام انقباض و درد شرایط مطلوبی ایجاد کند. این روش موجب تن‌آرامی و کاهش احساس درد می‌گردد. در صورتی که صداهای اضافی در بخش وجود دارد که موجب ناراحتی مادر می‌شود، می‌توان با گوشی به موسیقی مورد علاقه خود گوش داد.
- رایحه درمانی: استنشاق بوی گل سرخ و بهار نارنج و… با استفاده از دستگاه بخور و اسپری مؤثر است.
- گرمای سطحی: تأثیر این روش در کاهش درد با استفاده از اشیاء گرم مانند بطری آب گرم، حوله مرطوب و گرم و آغشته کردن قسمت‌های تحتانی بدن مانند شکم، کشاله ران، میان‌دوراه و کمر با ژل‌های گرم‌کننده، کشیدن پتوی گرم بر روی تمام بدن و دوش گرفتن با آب گرم امکان‌پذیر است. گرما باعث افزایش جریان خون در منطقه دردناک می‌شود. استعمال گرما در کاهش درد ناشی از خستگی نیز مؤثر است.
- سرمای سطحی: در این روش استفاده از کیسه آب یخ، تکه‌های یخ و حوله خیس شده با آب سرد بر روی کمر، میان‌دوراه و مقعد توصیه می‌شود. به خصوص اگر احساس گرما می‌کند، استفاده از لباس‌های خنک و پارچه مرطوب در پیشانی، پشت گردن و بالای سینه می‌تواند باعث راحت‌تر شدن می‌گردد.
- آب‌درمانی و استفاده از وان زایمان: این روش برای شل شدن عضلات، کاهش اضطراب، درد و تحریک زایمان مفید است. روش‌های مختلف آب‌درمانی شامل: استفاده از وان یا دوش آب گرم، استفاده از دوش دستی برای ریختن آب روی شکم و کمر، استخر زایمان و جکوزی می‌باشد. زایمان در آب یکی از روش‌های کاهش درد زایمان می‌باشد.
مراجعه به پزشک
- در صورت ایجاد دردهایی که دارای مشخصات ذکر شده بود، هر چه زودتر به بیمارستان مراجعه نمایید.
