فیستول رکتوواژینال نوعی ارتباط غیرطبیعی بین بخش انتهایی روده بزرگ (مقعد) و واژن است. ممکن‌ است محتویات موجود در روده به فیستول راه پیدا کنند و باعث شوند تا گاز یا مدفوع وارد واژن شود.

این بیماری می‌تواند باعث بروز استرس و ناراحتی‌های روحی و فیزیکی شود که بر اعتمادبه‌نفس و ارتباط فرد با دیگران اثر می‌گذارد.
در صورتی‌که فردی نشانه‌های این بیماری را دارد، باید به پزشک مراجعه کند. در بعضی موارد این بیماری خودبه‌خود بهبود می‌یابد ولی در بیشتر موارد به جراحی نیاز دارد.

علائم و نشانه‌ها

بسته به اندازه و محل قرارگیری فیستول، ممکن‌است فرد با مشکلات بهداشتی سطحی یا حتی جدی روبرو شود. علائم و نشانه‌های فیستول رکتوواژینال عبارتند از:

• خروج گاز یا مدفوع یا چرک از واژن
• ترشحات واژنی با بوی شدید
• عفونت‌های مکرر مجاری ادراری و یا واژنی
• درد در طی رابطه جنسی
• درد و ناراحتی واژن و فرج و ناحیه میان واژن و مقعد

علل شایع

فیستول رکتوواژینال ممکن‌است به دلایل زیر بروز کند:

• آسیب دیدن هنگام زایمان: صدمات ناشی از زایمان شایع‌ترین علت تشکیل فیستول‌های رکتوواژینال هستند که از آن می‌توان به گسترش پارگی ناحیه پرینه تا روده یا عفونت اپی‌زیوتومی (برش حین زایمان واژینال) اشاره کرد. زایمان طولانی، دشوار و سخت نیز یکی از علل ایجاد این نوع فیستول‌ها است. همچنین ممکن‌است این نوع فیستول‌ها به عضلات اسفنکتر مقعد (حلقه‌های عضلانی انتهای رکتوم که به فرد در نگه داشتن مدفوع کمک می‌کند) آسیب وارد کنند.
• بیماری کرون: این بیماری دومین دلیل عمده‌ی فیستول رکتوواژینال است. بیماری کرون نوعی بیماری التهابی روده‌ای است که در آن پوشش مسیر گوارشی ملتهب می‌شود. بیشتر خانم‌های مبتلا به بیماری کرون هیچ وقت به فیستول رکتوواژینال دچار نمی‌شوند ولی به میزان بیشتری در معرض آن قرار دارند.
• سرطان و یا پرتودرمانی ناحیه لگنی: تومور سرطانی در ناحیه‌ی راست روده، واژن، کانال مقعد، دهانه رحم و رحم می‌تواند منجر به فیستول رکتوواژینال شود. پرتودرمانی این ناحیه هم می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری یاد شده را افزایش دهد. معمولاً فیستول‌های ناشی از جراحی، در طی شش ماه تا دو سال پس از درمان بروز می‌کنند.
• جراحی در ناحیه واژن، پرینه، راست روده و مقعد: در صورتی که فرد قبلاً ناحیه‌ی تحتانی لگنی را جراحی کرده باشد مانند برداشت رحم (هیسترکتومی‌)، در مواردی نادر این امکان وجود دارد که فیستول به‌وجود آید. این فیستول در اثر آسیب‌دیدگی حین عمل یا نشت یا عفونت متعاقب آن ایجاد می‌شود.

• سایر علل: در موارد نادر ممکن‌است این ارتباط در اثر عفونت مقعد یا روده، عفونت کیسه‌های محدب و کوچک دستگاه گوارش (دیورتیکولیت)، التهاب طولانی مدت روده بزرگ و راست روده (کولیت اولسراتیو)، مدفوع خشک و سخت چسبیده به راست روده (انقباض مدفوع) یا آسیب واژینال بی ارتباط با زایمان ایجاد شود.

عوارض احتمالی

عوارض احتمالی فیستول رکتوواژینال ممکن‌است شامل موارد زیر باشد:

• بی‌اختیاری مدفوع
• بروز مشکلات بهداشتی
• عفونت مکرر واژن یا مجاری ادراری
• تحریک یا التهاب واژن، پرینه یا پوست اطراف مقعد
• فیستول عفونی شده که با تشکیل آبسه و عدم‌درمان می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد.
• عود دوباره فیستول

در بین زنان مبتلا به بیماری کرون که دچار فیستول نیز می‌شوند، احتمال بروز عوارض بعدی بیشتر است. در این افراد احتمال بهبودی ضعیف بوده یا ممکن‌است فیستول دیگری نیز بعدها تشکیل شود.

تشخیص

بسته به نیاز بیمار، پزشک معاینه بدنی و آزمایش‌های خاص را انجام خواهد داد.
– معاینه بدنی
پزشک برای ارزیابی محل فیستول رکتوواژینال و وجود توده توموری، عفونت یا آبسه احتمالی دیگر، معایناتی را انجام خواهد داد. معاینه پزشک شامل بررسی واژن، مقعد و پرینه با استفاده از دستکش است.

اگر فیستول در قسمت تحتانی واژن نبوده و به راحتی قابل مشاهده نباشد، پزشک از یک اسپکولوم برای معاینه داخل واژن استفاده خواهد کرد. ابزار دیگری شبیه به اسپکولوم به نام پروکتوسکوپ نیز ممکن‌است برای معاینه مقعد و راست‌روده استفاده شود.

پزشک ممکن است در طول معاینه نمونه‌های بافتی را برای تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی بردارد.

اگر پزشک در طول معاینه، فیستول را مشاهده کرد، می‌تواند آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص و ارزیابی فیستول رکتوواژینال درخواست نماید. ممکن‌است این آزمایش‌ها به تیم‌پزشکی فرد در برنامه‌ریزی برای جراحی کمک‌ کنند.

• آزمایش کنتراست: واژینوگرام یا تنقیه باریوم به تشخیص فیستول‌های موجود در راست روده فوقانی کمک می‌کند. این آزمایش از ماده کنتراست به منظور مشخص‌سازی واژن یا روده در تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده می‌کند.
• آزمایش رنگ آبی: در این آزمایش تامپونی در واژن قرار داده می‌شود و سپس ماده‌‌ای آبی رنگ در راست روده تزریق می‌شود. بروز لکه‌های آبی بروی تامپون نشان‌دهنده‌ی فیستول می‌باشد.
• سی.تی.اسکن: سی تی اسکن لگن و شکم می‌تواند به نسبت اشعه ایکس تصاویر دقیق‌تری بوجود آورد. این روش می‌تواند دلیل بروز فیستول ومحل آن راتعیین کند .
• ام.آر.آی: این روش تصاویری از بافت‌های نرم بدن تهیه می‌کند و می‌تواند محل فیستول و امکان درگیری سایر اعضای لگنی و یا بروز تومور را تعیین نماید.
• سونوگرافی انورکتال: این روش از امواج صوتی به منظور تولید تصویر‌های ویدیویی از راست روده و مقعد استفاده می‌کند. پزشک وسیله‌ای نازک و چوب مانند را در داخل سوراخ مقعد و راست روده می‌کند. این آزمایش می‌تواند ساختار اسفنکتر مقعدی و آسیب‌های ناشی از زایمان را مشخص نماید.
• مانومتری انورکتال: این روش میزان حساسیت و عملکرد راست روده را سنجیده و می‌تواند اطلاعاتی در خصوص اسفنکتر راست روده‌ای و توانایی فرد درکنترل مدفوع بدهد. این روش نمی‌تواند محل دقیق فیستول راتعیین کند ولی می‌تواند به برنامه‌ریزی برای بهبود و ترمیم آن کمک کند.

• سایر آزمایش‌ها: اگر پزشک مشکوک به بیماری التهابی روده باشد، از کولونوسکوپی به منظور مشاهده‌ی روده بزرگ استفاده می‎کند. در این روش، پزشک می‌تواند نمونه‌های کوچکی از بافت را برای نمونه (بیوپسی) برداشته و با انجام ارزیابی بیشتر، بیماری کرون را تأیید کند.

درمان

نشانه‌های فیستول رکتوواژینال می‌توانند ناراحت‌کننده باشند ولی در بیشتر موارد روش‌های درمانی مؤثر هستند. درمان این بیماری با توجه به دلیل، اندازه، موقعیت و تأثیرفیستول بر بافت‌های مجاور صورت می‌گیرد.

• دارودرمانی

پزشک ممکن‌است داروهایی را برای کمک به درمان فیستول یا آماده کردن بیمار برای انجام جراحی توصیه کند:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: در صورتی که ناحیه اطراف فیستول عفونی شده باشد، ممکن‌است پیش از عمل، یک دوره آنتی‌بیوتیک به بیمار داده ‌شود. از آنتی‌بیوتیک‌ها برای خانم‌های مبتلا به بیماری کرون که به فیستول دچار هستند هم استفاده می‌شود.
• جراحی

بیشتر افراد برای درمان و یا بستن فسیتول به جراحی نیاز دارند. پیش از انجام عمل، پوست و بافت‌های دیگر اطراف فیستول باید سالم و بدون عفونت یا التهاب باشند. پزشک ممکن‌است سه تا شش ماه قبل از جراحی فیستول رکتوواژینال برای اطمینان از سلامت بافت اطراف و بسته شدن خودبه‌خودی فیستول، از بیمار بخواهد تا صبر کند.

هدف از جراحی فیستول رکتوواژینال، جدا کردن مسیر فیستول و بستن دهانه با دوختن بافت‌های سالم به یکدیگر است. گزینه‌های جراحی پیش رو شامل موارد زیر می‌باشند:

• دوختن و وصل کردن قسمت دیگری از بافت بدن بیمار به فیستول تا این بافت به درون فیستول رشد کرده و فیستول را التیام بخشد
• استفاده از پیوند بافتی که از قسمت دیگری از بدن برداشته شده است یا قرار دادن بخشی از بافت سالم بر روی دهانه فیستول.
• ترمیم عضلات اسفنکتر مقعد در صورت آسیب دیدن آن به وسیله فیستول یا بافت اسکار ناشی از اشعه ایکس یا بیماری کرون.
• در موارد پیچیده یا عودکننده، قبل از ترمیم فیستول، جراحی کلستومی انجام شود تا مدفوع از طریق دهانه ایجاد شده در شکم خارج شود. اغلب انجام این عمل جراحی لازم نیست مگر در شرایطی مانند: وجود بافت اسکار یا زخم بافتی ناشی از جراحی قبلی یا پرتودرمانی، وجود یک عفونت مداوم یا آلودگی شدید مدفوعی، وجود یک تومور سرطانی یا آبسه. در صورت نیاز به کلستومی، جراح ممکن است هشت تا ۱۲ هفته زمان برای ترمیم احتمالی فیستول را در نظر بگیرد. معمولاً پس از گذشت سه تا شش ماه و تأیید این که فیستول بهبود یافته است، می‌توان کلستومی متوقف کرده و عملکرد طبیعی روده را بازگرداند.