مولتیپل اسکلروزیس (ام‌اس)، یک بیماری ناتوان کننده و پیشرونده‌ در مغز و نخاع (سیستم اعصاب مرکزی) است.

در این بیماری، دستگاه ایمنی بدن، به غلاف محافظت کننده (غلاف میلین) از رشته‌های عصبی حمله می‌کند و باعث مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه‌ی بدن می‌شود. در نهایت، بیماری می‌تواند باعث آسیب دائمی یا از بین رفتن اعصاب شود.

علائم بیماری ام‌اس به میزان آسیب دیدگی عصب و اینکه کدام عصب‌ها آسیب دیده‌اند، بستگی دارد. بعضی از بیماران مبتلا به ام‌اس شدید ممکن است توانایی راه رفتن را از دست بدهند، در صورتی‌که بعضی دیگر از بیماران با وجود این بیماری هیچگونه علامتی ندارند.

علائم ونشانه‌ها

از علائم شایع بیماری ام‌اس می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بی‌حسی یا ضعف در یک یا بیش از یک عضو بدن که معمولاً در یک طرف بدن اتفاق می‌افتد.
• احساس شوک الکتریکی که در حرکات خاص گردن به‌خصوص خم کردن گردن به جلو اتفاق می‌افتد.
• لرزش، عدم هماهنگی یا بی‌ثباتی بدن

همچنین ممکن است علائم بینایی زیر ایجاد شوند:

• از دست دادن بخشی یا همه‌ی بینایی، معمولاً در یک چشم و اغلب همراه با درد است.
• دو بینی طولانی مدت
• تاری دید

بیماری ام‌اس همچنین می‌تواند علائم دیگری ایجاد کند، مانند:

• لکنت زبان
• خستگی مفرط
• گیجی
• درد در قسمت‌هایی از بدن
• مشکلات جنسی، اختلال در فعالیت روده و مثانه

علل شایع

علت بیماری ام‌اس ناشناخته است. این عارضه به‌عنوان یک بیماری خود ایمن در نظر گرفته می‌شود که در آن دستگاه ایمنی بدن به بافت‌های خودی حمله می‌کند. در مورد بیماری ام‌اس، این اختلال دستگاه ایمنی، مواد چربی(میلین) روی رشته‌های عصبی در مغز و نخاع را تخریب می‌کند.

میلین می‌تواند با عایق سیم‌های الکتریکی، مقایسه شود. زمانی که میلین آسیب می‌بیند و رشته‌ی عصبی بی حفاظ می‌ماند، انتقال پیام‌هایی که در طول رشته حرکت می‌کنند، کند و یا قطع می‌شوند.همچنین خود عصب هم ممکن است آسیب ببیند. اینکه چرا بیماری ام‌اس دربعضی ازافراد ایجاد می‌شود و در برخی دیگر ایجاد نمی‌شود، مشخص نیست. ترکیب عوامل ارثی و محیطی ممکن است در ابتلا به این بیماری مؤثر باشند.

عوامل تشدید کننده خطر

این عوامل ممکن است خطر ایجاد بیماری ام‌‌اس را در افراد افزایش دهند:

• سن

بیماری ام‌اس در هر سنی ممکن است اتفاق بیافتد، اما معمولاً افراد بین ۱۶ تا ۵۵ سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند.

• جنسیت

زنان حدود دو تا سه برابر بیش‎‌تر از مردان در خطر ابتلا به ام‌اس قرار دارند.

• سابقه‌ی خانوادگی

اگر یکی از والدین، خواهر یا برادر مبتلا به ام‌اس باشند، خطر ابتلا به این بیماری در دیگر اعضای خانواده بیش‌تر می‌شود.

• عفونت‌های خاص

برخی از انواع عفونت‌ها با ابتلا به بیماری ام‌اس در ارتباط اند.

• نژاد

سفید پوستان بیش‌تر از سیاپوستان در معرض خطر ابتلا به بیماری ام‌اس هستند.

• اقلیم

بیماری ام‌اس در کشورهایی با آب و هوای معتدل بیش‌تر است.

• ویتامین دی(D)

سطوح پایین ویتامین دی و قرار نگرفتن در معرض نور خورشید خطر بیماری ام‌اس را افزایش می‌دهد.

• برخی بیماری‌های خود ایمن

اگر فردی به بیماری تیروئید، مرض قند( دیابت نوع اول) یا التهاب مبتلا باشد، بیش‌تر از بقیه در معرض ابتلا به بیماری ام‌اس قرار دارد.

• سیگار

افراد سیگاری و یا افرادی که در معرض دود سیگار قرار دارند، بیش‌تر از بقیه در خطر ابتلا به بیماری ام‌اس قرار دارند.

عوارض احتمالی

بیماری ام‌اس می‌تواند مشکلات و عوارض  زیر را برای فرد مبتلا ایجاد کند:

• سفتی و گرفتگی عضله
• فلج شدگی، معمولاً در پاها
• مشکلات مثانه، روده یا اختلال درفعالیت جنسی
• تغییرات ذهنی مانند فراموشی
• افسردگی
• صرع

تشخیص

معاینه‌ی خاصی برای تشخیص بیماری ام‌اس وجود ندارد. درعوض، تشخیص بیماری ام‌اس به تشخیص بیماری‌های دیگری بستگی دارد که علائمی شبیه به بیماری ام‌اس ایجاد می‌کنند. پزشک می‌تواند با  بررسی سابقه‌ی پزشکی یا معاینه‌ی جسمی بیماری ام‌اس را تشخیص دهد. پزشک همچنین ممکن است انجام روش‌های تشخیصی زیر را توصیه کند:

• آزمایش خون

برای کمک به شناخت بیماری‌هایی که علائمی مشابه بیماری ام‌اس ایجاد می‌کنند از آزمایش خون استفاده می‌شود.

• نمونه‌برداری از مایع مغزی نخاعی

در این روش یک نمونه از مایع مغزی نخاعی را با یک سوزن برداشته وبه آزمایشگاه می‌فرستند. این آزمایش می‌تواند بیماری‌های مرتبط با بیماری ام‌اس را نشان دهد.

تشخیص

• قبل از تولد

به خاطر پیشرفت‌های تکنولوژی در سونوگرافی، پزشکان می‌توانند این بیماری را در سونوگرافی زمان بارداری، تشخیص دهند.

• تصویربرداری با ام‌آرآی (MRI)

در این روش ضایعات موجود در نخاع و مغز نشان داده می‌شود.

درمان

درمانی برای ام‌اس وجود ندارد. درمان معمولاً بر بازتوانی پس از حملات بیماری ام‌اس، آهسته‌تر کردن پیشرفت بیماری و کنترل علائم، تمرکز دارد. علائم در برخی افراد آنچنان ناچیز است که نیازی به درمان ندارند.

درمان حملات بیماری ام‌اس

• داروهای کورتون (کورتیکواستروئیدها)

این داروها برای کاهش التهاب عصب تجویز می‌شوند. مشکلات این داروها عبارتند از بی‌خوابی، افزایش فشارخون و تغییر حالات روحی.

• تعویض پلاسما (پلاسمافریز)

 درآزمایشگاه مایع شفاف و زردرنگ خون را که پلاسما نام دارد، از سلول‌های خونی جدا کرده و سلول‌های خونی را با محلول پروتئین (آلبومین) مخلوط نموده و دوباره به بدن برمی‌گردانند. این تعویض پلاسما در صورتی که علائم بیماری شدید هستند و به تزریق کورتون پاسخ نمی‌دهند، استفاده می‌شود.

• درمان علائم ناشی از پیشرفت بیماری

بسیاری از پاسخ‌های ایمنی مرتبط با بیماری ام‌اس در مراحل اولیه‌ی بیماری اتفاق می‌افتند. درمان‌های زودهنگام با برخی داروها، می‌توانند روند ایجاد ضایعات و آسیب‌های جدید به اعصاب را کاهش دهند.

بسیاری از داروهایی که برای بیماری ام‌اس مصرف می‌شوند، خطرات زیادی برای سلامتی دارند. انتخاب داروی مناسب برای بیماری، بستگی به عوامل متعددی از جمله مدت و شدت بیماری، تأثیر درمان‌هایی که قبلا انجام گرفته، بیماری‌های قبلی، هزینه تهیه دارو و وضعیت بچه‌دار شدن بیمار دارد.

• فیزیوتراپی

یک  متخصص فیزیوتراپی می‌تواند به بیمار تمریناتی را برای تقویت و کشش عضلات بدهد و همچنین نحوه‌ی استفاده از وسایل کمکی برای انجام امور روزانه را به بیمار آموزش دهد. فیزیوتراپی برای کمک به بهبود ضعف پاها و دیگر مشکلات مرتبط با ام‌اس لازم است.

• آرام کننده‌های عضلات

بیمار ممکن است دچار سفتی یا گرفتگی عضلات پا همراه با درد شود. آرام کننده‌ها کمک کننده هستند.

• داروهایی برای کاهش خستگی

پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای کاهش خستگی مرتبط با بیماری ام‌اس تجویز کند. برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی نیز توصیه می‌شوند.

• داروهایی برای افزایش سرعت راه رفتن
• دیگر داروها

داروهایی برای درمان افسردگی، درد، اختلالات جنسی، بی‌خوابی و مشکلات کنترل روده و مثانه تجویز  می‌شوند.