یائسگی 12 ماه پس از آخرین دوره قاعدگی اتفاق می‌افتد و نشانه پایان چرخه قاعدگی می‌باشد. یائسگی معمولاً در سنین 40 تا 50 سالگی بروز می‌کند.

یائسگی نوعی فرآیند بیولوژیک طبیعی محسوب می‌شود. گرچه این فرآیند پایان باروری است، اما پس از آن نیز فرد سالم بوده و فعالیت‌های جنسی خود را ادامه خواهد داد. برخی خانم‌ها پس از این فرآیند احساس راحت‌تری دارند، زیرا دیگر نگران حاملگی نیستند.

به هر حال علائمی مانند گر گرفتگی و مشکلات عاطفی ناشی از یائسگی باعث مختل شدن خواب و کم شدن انرژی فرد می‌شود. برخی خانم‌ها دچار اضطراب یا اندوه می‌شوند.

اگر دچار علائم آزاردهنده‌ای شده‌اید، بدون تردید به پزشک مراجعه کنید. روش‌های درمانی زیادی برای این مشکل وجود دارد، از جمله تغییر سبک زندگی و هورمون درمانی.

علائم و نشانه‌ها

ماه‌ها یا سال‌های منتهی به یائسگی فرد دچار علائمی می‌شود:

• قاعدگی‌های نامنظم
• خشکی واژن
• گر گرفتگی
• عرق شبانه
• مشکلات خواب
• تغییرات خلق و خو
• افزایش وزن یا سوخت و ساز آهسته
• نازک شدن مو و خشک شدن پوست
• افتادگی پستان‌ها

این احتمال بعید است اما ممکن است روند قاعدگی تا آخرین دوره به ظور منظم و ماهانه اتفاق بیوفتد. امام معمولاً دچار بی‌نظمی‌هایی قاعدگی می‌شوید.

بی‌نظمی در قاعدگی در دوران قبل از یائسگی معمول و مورد انتظار است. اغلب عادت ماهانه هر 2 یا 4 ماه یکبار اتفاق می‌افتد به ویژه یک یا دو سال قبل از یائسگی. علی‌رغم قاعدگی‌های نامنظم احتمال بارداری فرد وجود دارد. اگر نسبت به شروع یائسگی خود مطمئن نیستید و قاعدگی نیز رخ نداده است، حتماً به پزشک مراجعه کرده و آزمایش بارداری بدهید.

علل شایع

علل بروز یائسگی عبارتند از:

• کاهش طبیعی هورمون‌های باروری

با نزدیک شدن به اواخر دهه سوم زندگی خود، تخمدان‌ها استروژن و پروژسترون کم‌تری تولید می‌کند. این هورمون‌ها عادت ماهانه را منظم می‌کنند. با کاهش این هورمون‌ها باروری نیز کاهش می‌یابد.

دردهه چهارم زندگی و سن 40 سالگی، عادت های ماهانه طولانی‌تر یا کوتاه‌تر، شدیدتر یا سبک‌تر و بی‌نظم می‌شوند. تا اینکه در نهایت حداکثر تا سن 51 سالگی فرد دیگر عادت ماهانه نخواهد داشت.

• خارج کردن رحم( هیسترکتومی)

هیسترکتومی برداشتن رحم است درحالی‌که تخمدان‌ها در جای خود هستند. هیسترکتومی معمولاً بلافاصله باعث یائسگی نمی‌شود. گرچه پس از برداشتن رحم قاعدگی قطع می‌شود، اما تخمدان‌ها هنوز کار کرده و استروژن و پروژسترون تولید می‌کنند.

اما هیسترکتومی کامل که در آن رحم و تخمدان برداشته می‌شوند، باعث یائسگی خواهد شد. عادت‌های ماهانه فرد بلافاصله متوقف شده و دچار گر گرفتگی و دیگر علائم مربوط به یائسگی خواهد شد. این علائم ممکن است شدید باشند، زیرا تغییرات هورمونی خیلی سریع و نه به مرور زمان رخ می‌دهند.

• شیمی درمانی و پرتو درمانی

این روش‌های درمانی سرطان باعث یائسگی و بروز علائمی مانند گر گرفتگی می‌شود. توقف قاعدگی ناشی از شیمی درمانی همیشه دائمی نیستند، بنابراین اقدامات کنترل بارداری لازم است.

• نارسایی اولیه تخمدان

برخی از خانم‌ها قبل از 40 سالگی یائسگی را تجربه می‌کنند( یائسگی زودرس). یائسگی ممکن است در نتیجه نارسایی اولیه تخمدان بروز کند. نارسایی تخمدان زمانی بروز می‌کند که تخمدان‌ها قادر به تولید میزان طبیعی هورمون‌های باروری نیستند. این مشکل ناشی از عوامل ژنتیکی یا بیماری‌های خود ایمنی است. اما اغلب علتی برای آن وجود ندارد. برای این زنان تا سن طبیعی یائسگی، برای محافظت از مغز، قلب و استخوان هورمون درمانی انجام می‌شود.

عوارض احتمالی

پس از یائسگی احتمال بروز برخی بیماری‌ها در خانم‌ها افزایش می‌یابد. این بیماری‌ها عبارتند از:

• بیماری‌های قلبی و عروقی

با کاهش سطح استروژن خطر بیماری‌های قلب و عروقی افزایش می‌یابد. بنابراین تغذیه سالم، ورزش منظم و داشتن وزن مناسب پس از یائسگی برای خانم‌ها خیلی مهم است. در مورد روش‌های مراقبت از قلب، کاهش کلسترول خون و کاهش فشارخون بالا با پزشک مشورت کنید.

• پوکی استخوان

این شرایط باعث می‌شود استخوان‌ها ضعیف و شکننده شوند. طی چند سال اول پس از یائسگی تراکم استخوان‌ها به شدت کاهش یافته و خطر پوکی استخوان افزایش می‌یابد. زنان یائسه که مبتلا به پوکی استخوان هستند، در معرض شکستگی استخوان‌های لگن، مچ و ستون فقرات می‌باشند.

• بی‌اختیاری ادرار

از آنجایی که بافت‌های واژن و مسیر ادرار قابلیت ارتجاعی خود را از دست داده‌اند، فرد ممکن است به طور ناگهانی نیاز شدید به دستشویی داشته باشد یا به طور مکرر دچار بی‌اختیاری ادرار شود.

• عملکرد جنسی

خشکی واژن که به علت کاهش مواد مرطوب کننده و حالت ارتجاعی بافت‌های آن ایجاد شده، باعث بروز ناراحتی و خونریزی در زمان برقراری روابط جنسی می‌شود. به علاوه کاهش میزان حساسیت این بافت‌ها فعالیت جنسی را کاهش می‌دهد.

مرطوب کننده‌های با پایه آب و لوبریکانت‌ها بهتر از محصولات حاوی گلیسیرین است زیرا خانم‌هایی که به گلیسیرین حساس هستند، دچار سوختگی و حساسیت خواهند شد. اگر استفاده از مرطوب کننده‌ها به برطرف کردن مشکل کمکی نکرده، استفاده از استروژن‌های موضعی واژینال برای برخی خانم‌ها مناسب می‌باشد. این دارو به شکل پماد واژینال، قرص یا حلقه موجود می‌باشد.

• افزایش وزن

بسیاری از خانم‌ها پیش از دوره یائسگی و در زمان شروع آن، به خاطر کند شدن سوخت و ساز بدن، دچار افزایش وزن می‌شوند. در این زمان بهتر است فرد غذای کم‌تری بخورد و بیش‌تر ورزش کند تا وزن مناسبی داشته باشد.

تشخیص

شرع علائم یائسگی نشان دهنده‌ی ورود یک خانم به مرحله یائسگی است. اگر نسبت به قاعدگی‌های نامنظم و گر گرفتگی نگران هستید، با پزشک خود مشورت کنید. در برخی موارد معاینات بیشتر توصیه می‌شوند.

معمولاً برای تشخیص یائسگی آزمایش خاصی لازم نیست. اما تحت شرایط خاص، پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:

• هورمون محرک فولیکول( FSH) و استروژن

زیرا در زمان بروز یائسگی سطح هورمون FSH افزایش و هورمون استروژن کاهش می‌یابد.

• هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH)

کم‌کاری غده تیروئید دارای علائمی مشابه یائسگی خواهد بود.

درمان

یائسگی نیازمند انجام درمان‌های پزشکی نیست، بلکه روش‌های درمانی روی برطرف کردن علائم ایجاد شده یا پیشگیری از ایجاد عوارض تمرکز می‌کند.

• هورمون درمانی

استفاده از استروژن یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای برطرف کردن گرگرفتگی ناشی از یائسگی محسوب می‌شود. بسته به سابقه پزشکی فرد، پزشک کمترین میزان استروژن مورد نیاز را برای بهبود این مشکل تجویز می‌کند. اگر فرد همچنان عادت ماهانه داشته باشد، علاوه بر استروژن، پروژسترون نیز تجویز خواهد شد. استروژن به پیشگیری از پوکی استخوان نیز کمک می‌کند. به علاوه اگر 5 سال پس از آخرین دوره قاعدگی هورمون درمانی را شروع کنید، به قلب کمک زیادی می‌کند.

• استروژن واژینال

برای پیشگیری از خشکی واژن، استروژن به شکل کرم، قرص یا حلقه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی میزان کمی استروژن آزاد می‌کند که توسط بافت‌های واژن جذب می‌شود. این امر باعث بهبود خشکی واژن می‌شود و ناراحتی‌های ناشی از این عارضه را در هنگام مقاربت جنسی، کاهش می‌دهد.

• داروهای ضد افسردگی با دوز کم

برخی داروهای ضد افسردگی باعث کاهش گرگرفتگی ناشی از یائسگی می‌شوند. مصرف مقدار کمی از این ضد افسردگی‌ها برای خانم‌هایی که نمی‌توانند از استروژن استفاده کنند، مفید خواهد بود. به علاوه برخی خانم‌ها در دوران یائسگی دچار اختلالات روحی می‌شوند که مصرف ضد افسردگی‌ها مفید خواهند بود.

• داروهایی برای پیشگیری یا درمان پوکی استخوان

بسته به نیازهای فرد، پزشکان داروهایی را برای پیشگیری یا درمان پوکی استخوان تجویز می‌کنند. داروهای زیادی برای کاهش میزان پوکی استخوان و خطر شکستگی وجود دارد.

قبل از انتخاب هر یک از روش‌های درمانی یاد شده در مورد مزایا و عوارض آن با پزشک خود مشورت نمایید. این روش‌های درمانی باید به صورت سالانه مورد بررسی قرار گیرند زیرا نیازهای بدن انسان سالانه تغییر خواهند کرد.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

خوشبختانه بسیاری از علائم مربوط به یائسگی موقت هستند. اقدامات زیر به بهبود و کاهش این علائم کمک می‌کنند:

• خنک کردن گرگرفتگی

لباس کمتر بپوشید، یک لیوان آب خنک بنوشید یا به مکانی سردتر بروید. دقت کنید چه عاملی باعث بروز این گرگرفتگی در شما شده است. در بسیاری از خانم‌ها عواملی مانند نوشیدنی‌های داغ، کافئین، غذاهای پر از ادویه، الکل، اضطراب، هوای گرم و حتی اتاق گرم باعث بروز گرگرفتگی می‌شود.

• کاهش ناراحتی‌های واژن

از مرطوب کننده‌ها و لوبریکانت‌های بر پایه آب موجود در بازار استفاده کنید. از محصولاتی که حاوی گلیسیرین هستند استفاده نکنید زیرا ممکن است این محصولات باعث سوزش و حساسیت شوند. داشتن فعالیت جنسی مداوم نیز باعث افزایش جریان خون در واژن می‌شود و به برطرف شدن مشکل در این ناحیه کمک می‌کند.

• خوابیدن به اندازه کافی

از نوشیدن کافئین و الکل، که باعث اختلال در خواب می‌شوند، اجتناب کنید. در طول روز به اندازه کافی ورزش کنید، اما از ورزش کردن قبل از خواب اجتناب کنید. اگر گرگرفتگی خواب شما را برهم می‌زند، قبل از خوابیدن بهتر است راه حلی برای آن پیدا کنید تا بتوانید آن را مدیریت کنید.

• تمرین روش‌های آرام سازی ذهن

روش‌ها و تکینک‌هایی مانند تنفس عمیق، تصویرسازی ذهنی، ماساژ و استراحت عضلانی به از بین بردن علائم یائسگی کمک می کنند.

• تقویت عضلات کف لگن

ورزشهایی مربوط به عضلات کف لگن می‌تواند باعث کاهش بی‌اختیاری ادرار شود.

• رژیم غذایی متعادل

رژیم غذایی که انتخاب کنید حاوی سبزیجات وغلات سبوس‌دار باشد. قند و چربی را تا حد ممکن کم‌تر استفاده کنید. درصورت نیاز خود به کلسیم یا مکمل‌های ویتامین D با پزشک مشورت کنید.

• عدم مصرف سیگار

سیگار کشیدن خطر بیماری قلبی، سکته مغزی، پوکی استخوان و سرطان را افزایش می‌دهد. به علاوه باعث افزایش گرگرفتگی و یائسگی زودرس خواهد شد.

• ورزش منظم

فعالیت بدنی منظم و ورزش کردن از بدن در مقابل بیماری‌های قلبی، دیابت، پوکی استخوان و دیگر بیماری‌های مربوط به افزایش سن محافظت می‌کند.

پیشگیری

یائسگی یک فرآیند طبیعی بیولوژیک است و با افزایش سن رخ می‌دهد و قابل پیشگیری نیست، اما می‌توان با مراجعه به پزشک علائم آزاردهنده آن را بهبود بخشید.