مدیریت بیماری
مدیریت عوارض گوارشی شیمی‌درمانی
یبوست
يبوست در اثر داروهای شيمی‌درمانی و فعاليت كم ايجاد می‌شود. در صورتی كه بيش از يك يا دو روز اجابت مزاج نداشته باشيد به پزشك اطلاع دهيد.
در مورد يبوست چه كار می‌توانيد انجام دهيد؟
- مایعات زیاد بنوشید (حداقل 8 لیوان در روز).
- اگر زخم دهانی نداريد مايعات گرم بنوشيد.
- مصرف میوه‌جات و سبزیجات را افزایش دهید.
- در صورتی که سلول‌های سفید خون شما کاهش یافته است آن‌ها را خام مصرف نکنید.
- مصرف پنیر، تخم مرغ، مواد نشاسته‌ای و قندی را به حداقل برسانید.
- غذا را در یک زمان مشخص میل کنید.
- به تحریک برای دفع بلافاصله پاسخ دهید.
- سعی کنید روزانه ورزش کرده و تحرک بدنی داشته باشید.
- مصرف غذاهای پرفیبر مانند نان سبوس‌دار، حبوبات، سبزيجات، ميوه‌جات خشك و تازه و ذرت را افزایش دهید.
- لازم به ذكر است در صورتی كه ميزان سلول‌های سفيد شما از حد طبيعی كم‌تر است سبزيجات و ميوه‌جات را خام مصرف نكنيد.
- می‌‌توانید در صورت تجویز پزشک از داروهای ملین استفاده کنید.
- برای تسکین درد و ناراحتی ناحیه مقعد می‌توانيد از پماد ویتامین AD استفاده کنید.
اسهال
شيمی‌درمانی با تاثير بر روی سلول‌های روده موجب اسهال می‌شود.
چگونه می‌توانيد به كنترل اسهال كمك كنيد؟
- برای پیشگیری از کم‌آبی مصرف مایعات را افزایش دهید (روزانه 3 لیتر یا 12 لیوان).
- مايعاتی كه در درجه حرارت اطاق هستند بهتر می‌باشند. از مايعات خيلی داغ و خيلی سرد پرهيز كنيد زيرا اسهال را بدتر می‌كند.
- مايعات را به آرامی بنوشيد.
- در صورتی که اسهال بيش از 24 ساعت طول بكشد يا درد شكمی و انقباض شكم در حين اسهال داريد به پزشک اطلاع دهید.
- از آنجايی كه اسهال باعث از دست رفتن مواد معدنی مهم می‌شود مصرف مواد پرپتاسیم مانند لیمو شیرین، پرتقال، نارنگی، موز و سيب زمينی را افزایش دهید.
- مصرف مواد نشاسته‌ای مانند کته و سیب زمینی آب‌پز را افزایش دهید.
- مصرف تخم مرغ و مواد قندی را افزایش دهید.
- برخی از افراد با مصرف فراورده‌های لبنی دچار اسهال می‌شوند اما ماست و دوغ استثنا بوده و اسهال را کاهش می‌دهند. لذا مصرف ماست و دوغ را افزایش دهید.
- مصرف غذاهای با طعم تند و ادویه زیاد، چرب، سرخ کرده، میوه‌جات و سبزیجات خام، غذاهای پرفیبر (مانند نان جو، حبوبات، ميوه‌جات خشك و تازه، ذرت، لوبیا، نخود فرنگی) الکل، سیگار و کافئین را به حداقل برسانید.
- در صورت تجویز پزشک می‌‌توانید از داروهای ضد اسهال استفاده کنید.
- بعد از هر بار اجابت مزاج از تمیز و خشک بودن ناحیه مقعد مطمئن شوید.
- غذا را در وعده‌های زياد و حجم كم مصرف كنيد.
- غذاهای كم فيبر مانند برنج و نان سفيد، مرغ و ماهی بدون پوست را افزايش دهيد.
بی‌اشتهایی و تغییر ذائقه
- مرتب مسواک بزنید.
- در صورت نداشتن منع، از مواد شیرین و ترش در بین وعده‌های غذایی استفاده کنید.
- از آنجایی که برخی از داروها باعث می‌شوند تا طعم فلز احساس کنید بهتر است برای بهبود این مشکل غذا را در ظروف چینی، پیرکس و ملامین سرو کنید.
- از غذاهای با طعم تند مانند كلم بروكلی بپرهيزيد.
- در محيطی شاد و آرام غذا بخوريد.
- استنشاق هوای تازه برای تحريك اشتها مفيد است.
- معده خود را با سالاد پر نكنيد.
- از چاشنی‌های مختلف در تهيه غذا استفاده كنيد.
- غذاهای متنوع ميل كنيد.
تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ شايع‌ترين عارضه داروهای شيمی‌درمانی بوده و در 70-80 درصد بيماران دريافت كننده شيمی‌درمانی ايجاد می‌شود. بيشتر بيماران از تهوع و استفراغ حين شيمی‌درمانی واهمه دارند. استفراغ وقتی است که فردی محتویات معده‌اش را بالا می‌آورد. هم چنین ممکن است بیمار با این که معده‌اش خالی است شروع به عُق زدن کند.
تهوع و استفراغ زمانی که بیمار شیمی‌درمانی می‌شود، بلافاصله بعد از آن، ساعت‌ها یا روزهای بعد از آن می‌تواند به وجود آید. بیمار معمولاً روزهایی که شیمی‌درمانی ندارد حال مساعدتری دارد. داروهای جدید می‌تواند از تهوع و استفراغ پیشگیری کند. ممکن است لازم باشد تا آن‌ها را 1 ساعت قبل از شیمی‌درمانی یا به مدت چند روز بعد از آن مصرف کنید. مدت مصرف این داروها به واکنش بدن و نوع دارویی که می‌گیرد بستگی دارد. اگر یک داروی ضد تهوع برای بیمار مؤثر نباشد پزشک آن را عوض می‌کند. گاهی بیمار باید بیشتر از یک نوع دارو مصرف کند تا کمک‌کننده باشد. طب سوزنی هم می‌تواند کمک‌کننده باشد. بیمار باید با پزشک یا پرستار در مورد درمان‌هایی که باعث کنترل تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی می‌شوند صحبت کند.
در موقع تهوع و استفراغ چه كار می‌توانيد انجام دهيد؟
- پیشگیری از تهوع: بهترین روش برای جلوگیری از استفراغ، پیشگیری از تهوع است. یکی از روش‌های آن خوردن و نوشیدن غذاهای کم، بی‌ادویه و آسان هضم و نوشیدنی‌هایی که معده را تحریک نمی‌کنند است. این مواد شامل تُست‌ها، ژله‌ها و بیسکوییت‌های ساده، ترد و نمکی است.
- تنظیم برنامۀ زمانی مناسب برای خوردن و نوشیدن: بعضی از افراد وقتی قبل از شیمی‌درمانی، غذای سبکی می‌خورند احساس بهتری دارند. ولی گروهی دیگر ممکن است وقتی با معدۀ خالی (یعنی 3-2 ساعت قبل از درمان چیزی نخورده باشد) شیمی‌درمانی شوند احساس بهتری داشته باشند. بعد از درمان هم قبل از خوردن یا نوشیدن چیزی باید حداقل 1 ساعت صبر کرد.
- از مصرف غذاهای سرخ كرده، چرب، شيرين و غذاهای با بوی تند بپرهيزيد.
- غذا را در وعده‌های زياد و حجم كم مصرف كنيد. به جای سه وعده حجیم 5-6 وعده سبک مصرف شود.
- باید قبل از خوردن و نوشیدن کمی صبر کنید تا غذاها و نوشیدنی‌های داغ کمی خنک شوند یا با اضافه کردن کمی یخ آن را خنک کنید. غذاها و نوشیدنی‌های سرد هم باید گرم شوند این کار را می‌توان با قرار دادن آن‌ها بیرون از یخچال حدود 1 ساعت قبل از میل آن یا کمی گرم کردن آن در مایکروویو انجام داد. نوشابه یا لیموناد زنجبیلی که گاز آن رفته است را بنوشید.
- از نوشيدن مايعات همراه غذا بپرهيزيد.
- غذاهای شيرين و ترش برای كاهش تهوع مفيد است.
- نان برشته و بيسكويت ميل كنيد. به خصوص زمانی كه تهوع صبحگاهی داريد (در صورت وجود زخم‌های دهانی از مصرف آن پرهيز كنيد زيرا آزاردهنده است).
- آب نبات ترش و نعنايی بمكيد (چنانچه زخم دهانی داريد استفاده نكنيد).
- لباس‌های راحت بپوشيد.
- زمانی كه احساس تهوع داريد نفس عميق و آرام بكشيد. از اقدامات تفریحی مانند خواندن کتاب، قدم زدن درهوای آزاد، تداعی خاطرات، تصاویر و تخیلات خوب استفاده کنید.
- پرت کردن حواس از طریق صحبت با دوستان و اعضاء خانواده نیز درکنترل استفراغ موثرند.
- در محيطی آرام غذا ميل كنيد.
- به آرامی بخوريد و بنوشيد.
- براي هضم بهتر، غذا را به خوبی بجويد.
- با كتاب و تلويزيون فكر خود را مشغول كنيد تا فكرتان از تهوع و استفراغ منحرف شود.
- استراحت كنيد اما تا 2 ساعت بعد از غذا دراز نكشيد.
- در موقع تهوع و استفراغ شديد تا حد امكان بخوابيد.
- موقع تهوع چيزی نخوريد.
- یک تا دو ساعت قبل از درمان و تا چند ساعت بعد غذای سبك ميل كنيد.
- مكيدن تكه‌هايی از يخ مفيد است.
زخم‌های دهانی
بعضی از انواع داروهای شیمی‌درمانی به سلول‌هایی که رشد بالایی دارند مثل سلول‌های پوشانندۀ دهان، حلق و لب‌ها آسیب می‌رسانند. این‌ها می‌توانند دندان‌ها، لثه‌ها، پوشش دهان و غدد بزاقی را تحت تأثیر قرار دهد. بیشتر مشکلات چند روز بعد از اتمام شیمی‌درمانی برطرف می‌شوند. مراقبت خوب از دهان در طول درمان مهم است. برخي از داروها زخم‌هايی را در دهان و گلو ايجاد كنند. در بيمارانی كه حين شيمی‌درمانی تغذيه مناسبی ندارند احتمال بروز زخم‌های دهانی بيشتر است. همچنين زخم‌های دهانی در اثر ميكروب‌هايی كه در حالت طبيعی در دهان وجود دارند ممكن است عفونی شوند.
حداقل دو هفته قبل از شیمی‌درمانی، به دندانپزشک مراجعه کنید.
وضعیت دهان و دندان‌ها باید در سالم‌ترین حدی که ممکن است باشد. باید قبل از شیمی‌درمانی تمام درمان‌های لازم برای دندان‌ها انجام شود. اگر نمی‌‌توانید قبل از شروع درمان به دندانپزشکی مراجعه کنید، از پزشک بپرسید که چه زمانی برای مراجعه به دندانپزشک مناسب است. بیمار حتماً باید دندان پزشک را از بیماری و برنامۀ درمانیش مطلع کند.
- هر روز وضعیت زبان و دهان خود را بررسی کنید:
در این حالت می‌‌توانید تغییرات (مانند زخم‌های دهانی، آفت‌های سفید رنگ یا عفونت) را به محض بروز، مشاهده کنید و در اسرع وقت این موضوع را به پزشک یا پرستار خود اطلاع دهید.
- از دهانشويه‌هاي تجويز شده مرتب استفاده كنيد.
- از مصرف غذاهايی كه سفت بوده و سخت جويده می‌شوند بپرهيزيد.
- غذاهای نرم مانند پوره سيب زمينی، شير برنج، فرنی ميل كنيد.
- مصرف غذاهای اسيدی و محرك (مانند گوجه فرنگی، ليمو، پرتغال) غذاهای شور و ادويه‌دار را كاهش دهيد.
- روزانه حداقل سه بار و بعد از هر وعده هر بار به مدت سه تا چهار دقيقه مسواك بزنيد.
- بعد از هر بار استفاده مسواك خود را آبكشی كرده در جای خشك نگه داريد.
- روزانه از نخ دندان حاوی کلراید استفاده کنید.
- اگر پلاکت‌ها پایین هستند برای استفاده از نخ دندان با پزشکتان مشورت کنید.
- از دهانشويه‌های حاوی الكل پرهيز كنيد.
- غذاها را خنك ميل كنيد. غذاهای داغ باعث تحريك بافتی می‌شوند.
- براي پيشگيری از خشك شدن دهان هر 2 ساعت دهان خود را آبكشی نماييد.
- لب‌هايتان را با وازلين چرب كنيد.
- براي شستن دهان يك چهارم قاشق چایخوری جوش شيرين، یک هشتم قاشق چایخوری نمک را در يك فنجان آب ولرم حل كرده و دهان خود را بشوييد.
- با آب گرداندن در دهان، مکیدن یخ ، جویدن آدامس و آب نبات فاقد قند دهان خودرا مرطوب نگاه دارید.
- مراجعه مداوم و مرتب به دندانپزشك را فراموش نكنيد.
- مايعات فراوان بنوشيد.
- از سلامت و محکم بودن دندان مصنوعی مطمئن شوید.
- تا حد ممکن استفاده از دندان مصنوعی در روز را به حداقل برسانید.
- از مخلوط کن برای پوره کردن غذا استفاده کنید.
- برای جلوگیری از عفونت همه بخش‌های مخلوط کن را شستشو دهید.
- از غذاهای برنده و تیز مانند چیپس، ذرت، غذاهای تند و ترش نظیر گوجه فرنگی، لیموترش، پرتقال و گریپ فروت اجتناب کنید.
- از خلال دندان استفاده نکنید.
- از مشتقات تنباکو مانند سیگار، قلیان و پیپ استفاده نکنید.
