دستگاه تولید مثل مردانه دستگاهی در بدن مردان است که وظیفه اصلی آن تولید مثل است. همچنین این دستگاه هورمون‌­های جنسی لازم در دوران بلوغ را می­‌سازد. بر خلاف دستگاه تناسلی زنان که همة اجزاء آن در داخل لگن قرار گرفته است، اجزاء دستگاه تناسلی مردان هم در داخل و هم در خارج لگن قرار دارند. دستگاه تولید مثل مرد از آلت تناسلی، بیضه و کیسه بیضه­‌ها، لوله­‌های خارج کننده و غدد ضمیمه تشکیل شده است.

اجزای تشکیل دهنده دستگاه تولید مثل مردان

• آلت تناسلی
  • آلت تناسلی مرد وسیله‌ای است برای رساندن اسپرم(منی) به واژن زن برای بارور شدن.
  • آلت مرد از چند قسمت تشکیل شده است

1. 1. قسمت تنه(شافت)
   2. قسمت سر(که شامل سوراخی است برای خروج منی)

• • کل آلت تناسلی مردان هم با پوست شلی پوشانده شده است. پوست سر آلت تناسلی مردان به پوست حشفه موسوم است که در هنگام ختنه کردن برداشته می‌شود. قسمت سر و زیر آلت دارای رشته‌های عصبی می‌باشند که فوق العاده نسبت به تحریکات جنسی حساس هستند.
• بیضه­‌ها
  • اسپرم در بیضه­‌ها که غدد جنسی مرد هستند ساخته می­‌شود. دو بیضه چپ و راست وجود دارد که هردو در محلی به کیسه بیضه مستقر هستند. عمل اصلی آن‌ها تولید اسپرم می­‌باشد. با فرا رسیدن زمان بلوغ، ساخت مداوم اسپرم در بیضه‌ها با سرعت حدود 125 ‌میلیون اسپرم در روز شروع می‌­شود.
  • این اندام دارای لوله‌های پیچ خورده فراوانی است که لوله اسپرم‌ساز یا سمینیفر نام دارند و اسپرم‌سازی درون این لوله‌ها انجام می‌شود. سپس اسپرم‌های تولید شده به لوله دیگری درون بیضه که اپی­دیدیم نام دارند منتقل و در آنجا ذخیره می‌شوند.
• کیسه بیضه
  • کیسه‌ای است که در جنس نر همه پستانداران وجود دارد. این کیسه از جنس ماهیچه صاف است که به صورت غیر ارادی دمای بیضه‌­ها را تنظیم می‌کند. این کیسه در پشت آلت تناسلی مرد آویزان است.
  • بیضه‌­ها قبل از تولد در داخل شکم قرار دارند و کمی قبل از تولد وارد کیسه بیضه می‌شوند. دمای این کیسه ۳ درجه پایین‌­تر از دمای بدن است. یعنی دمای آن در حدود ۳۴ درجه سانتی‌گراد است. با این حال وقتی دمای محیط سردتر از ۳۴ درجه باشد، ماهیچه‌های کیسه بیضه منقبض می‌شوند و بیضه­‌ها به زیر شکم می‌چسبند و گرم می‌شوند. و برعکس، وقتی هوا گرم­تر از ۳۴ درجه باشد ماهیچه‌های کیسه بیضه به حالت استراحت در می‌آیند و بیضه­‌ها از شکم فاصله می‌گیرند و خنک­‌تر می‌شوند و شرایط را برای اسپرم‌سازی مهیا می‌کنند.
• لوله­‌های خارج کننده
  • اپیدیدیم: اپیدیدیم لوله قطور ماهیچه‌­ای که روی بخش پشتی بیضه خوابیده که اسپرم‌ها را انبار می­‌کند و با انقباض و انبساط اسپرم­‌ها را به پروستات می‌­رساند و اسپرم‌ها در مایعی به نام منی که پروستات سازنده آن است غوطه‌­ور می­‌شوند این مایع دارای املاح و ویتامین‌­ها و مواد قندی زیادی است که از خون گرفته شده است.
  • وازودفران: لوله‌ای که هر اپیدیدیم را به یک مجرای انزالی وصل می‌کند که این مجرا خود به پیشابراه وصل می‌شود.
  • مجرای انزالی: مجرای کوتاه و باریک به طول 20 میلی‌متر بوده که از غدد پروستات گذشته و به پیشابراه پروستاتی منتهی می­‌گردد.
  • پیشابراه: لوله‌ای است که ادرار و مایع منی از آن عبور می‌کنند. این لوله از مثانه شروع می‌شود و به سوراخ خارجی مجرا در انتهای آلت تناسلی منتهی می‌گردد.

غدد ضمیمه

• • غده پروستات: غده مخروطی شکل است که قاعده آن در بالا و راس آن پایین است و از وسط آن پیشابراه عبور می‌کند. ترشحات پروستات طی عمل انزال توسط تعدادی مجرای کوچک به پیشابراه می‌ریزند. این ترشحات قلیایی نقش به سزایی در خنثی کردن محیط اسیدی مهبل و کمک به تحرک و باروری اسپرم‌­ها دارند.
  • کیسه منی: دو کیسه غشایی مارپیچ هستند که در سطح پشتی مثانه قرار گرفته‌اند. از سلول‌های پوششی جدار کیسه منی مایع ژلاتینی، کمی قلیایی و متمایل به زرد تراوش شده که جهت تغذیه اسپرماتوزوئیدها بکار می­‌روند. این ترشحات در مواقع انزال به مایع منی اضافه می­‌شود.
  • غده کوپر: دو غده به اندازه نخود هستند که پایین‌تر از پروستات و در طرفین پیشابراه قرار گرفته‌اند. از این غده مایع ویژه‌ای تراوش شده که شفاف و چسبناک بوده و برای آماده سازی آلت قبل از انزال می‌باشد.

وظیفه دستگاه تولید مثل مردان

• تولید اسپرم.
• ساخت هورمون‌های جنسی لازم برای تولید اسپرم و تکامل جنسی در دوران بلوغ.

عملکرد دستگاه تناسلی مردان

• بلوغ اسپرم
  • اسپرم داخل بیضه‌ها از شکل یک سلول عادی تبدیل به سلول دارای سر و دم شبیه یک بچه وزغ می‌شود.
  • مواد ژنتیکی در سر اسپرم قرار دارد. دم اسپرم متحرک است و اسپرم را در داخل اپی‌دیدیم و بعدها در داخل دستگاه تناسلی زنانه به جلو می‌راند.
  • هر اسپرم پس از تولید در بیضه، حدود ۶-۴ هفته در داخل اپی‌دیدیم (یک لوله پیچ در پیچ واقع در پشت بیضه) می‌ماند و بخشی از تکامل خود را در آن سپری می‌­کند و پس از آن وارد وازدفران می‌شود.
  • غدد منی‌­ساز و پروستات مایع منی را به اسپرم اضافه می‌کنند و منی بدین وسیله کامل می‌شود.
  • سرانجام اسپرم‌ها یا در طی فعالیت جنسی با انزال بیرون می‌روند و یا به داخل بدن بازجذب می­‌شوند. در این بخش هورمون‌هایی مثل تستسترون، هورمون ابتدایی مردانه، و اسپرم‌های ناآماده تولید می­‌شود.
• تولید مثل
  • با تحریک شدن جنسی مرد، آلت مردانه سفت و سخت می‌شود، عضلات درون اعضاء جنسی منقبض می‌شوند و بدین وسیله مایع منی از آلت مردانه به بیرون ریخته می‌شود که به این عمل انزال می‌گویند.
  • با هر انزال حدود ۵۰۰ میلیون اسپرم از بدن خارج می‌شود. در صورتی که مایع منی درون دستگاه تناسلی زن ریخته شود، اسپرم از واژن به سمت بالا شروع به حرکت میکند که دم اسپرم قابلیت شنا کردن را به آن می‌دهد. اسپرم از طریق دهانه رحم وارد رحم می‌شود و از آنجا به لوله‌های رحمی (لوله‌های فالوپ) می‌رسد.
  • در صورتی که اسپرم در زمانی که تخمک از تخمدان زن آزاد شده باشد به آن برسد آن را باردار می‌کند. برای باردار کردن تخمک تنها یک اسپرم کافیست. در واقع با وارد شدن یک اسپرم به تخمک هیچ اسپرم دیگری نمی‌تواند به آن وارد شود و بارور شدن تخمک با محتویات ژنتیکی درون اسپرم انجام می‌شود و حاملگی آغاز می‌شود.
  • سلول تخم حاصل شده شروع به رشد می­‌کند و تبدیل به هزاران سلول می‌شود و جنین را بوجود می‌آورد. پس از ۹ ماه جنین کامل می‌شود و نوزاد متولد می‌شود.