پیوند ریه یک روش جراحی برای جایگزینی ریه بیمار با یک ریه سالم است که معمولاً از طرف یک اهداکننده با مرگ مغزی انجام می‌شود. پیوند ریه برای افرادی توصیه می‌شود که به سایر روش‌های درمانی پاسخ نداده‌اند.

بسته به وضعیت پزشکی فرد، پیوند ریه ممکن‌است شامل جایگزینی یکی از ریه‌ها یا هر دو آن‌‎ها باشد. در برخی شرایط، این احتمال وجود دارد که پیوند ریه همزمان با پیوند قلب صورت گیرد.

از آنجایی‌که عمل پیوند ریه یک عمل پیچیده و بزرگ است، می‌تواند شامل بسیاری از عوارض باشد اما به‌طور کلی سلامت و کیفیت زندگی بیمار را تا حد زیادی بهبود می‌بخشد.

دلایل انجام

ریه‌های آسیب دیده و یا ناسالم باعث می‌شود تا بدن فرد با دشواری فراوان اکسیژن مورد نیاز برای زنده ماندن را تأمین کند. انواع بیماری‌ها و شرایط گوناگون می‌تواند به ریه‌ها صدمه وارد کند و مانع از انجام عملکرد مؤثر آن‌ها شوند، از جمله:

• بیماری مزمن انسدادی ریه
• فیبروز ریوی
• فیبروز کیستیک (سفت و سخت شدن بافت ریه)
• فشارخون بالا ریوی

آسیب ریوی اغلب می‌تواند با دارو یا دستگاه‌های تنفسی خاصی درمان شود. اما هنگامی‌که این اقدامات، دیگر به فرد کمک نکند، پزشک ممکن‌است پیوند یک یا دو ریه را پیشنهاد دهد.

برخی از افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر ممکن‌است نیاز به یک روش برای بازگرداندن جریان خون به شریان مسدود شده در قلب داشته باشند.

در بعضی موارد، افراد مبتلا به بیماری‌های شدید قلب و ریه ممکن‌است نیاز به پیوند قلب و ریه داشته باشند.

پیوند ریه روند درمانی مناسبی برای همه بیماران نیست. در صورت بروز برخی شرایط، ممکن‌است بیمار گزینه مناسبی برای پیوند ریه نباشد.

عوارض احتمالی

عوارض ناشی از پیوند ریه گاهی اوقات می‌تواند مخاطرات شدیدی به همراه داشته باشد. عفونت یکی از عوارض عمده و شایع است.

عوارض این عمل عبارتند از:

• خطر رد پیوند

یکی از مهمترین خطرات بعد از پیوند ریه این است که سیستم ایمنی بدن بیمار، ریه اهدایی را به عنوان یک عامل خارجی شناسایی و به آن حمله کند و باعث رد ریه پیوندی شود. برای همین بیمارانی که تحت جراحی‌های پیوند قرار می‌گیرند باید برای جلوگیری از رد آن به طور مادام‌العمر داروهای سرکوب‌کننده سیستم‌ایمنی بدن مصرف کرده و معاینات پزشکی خود را به طور منظم پیگیری کنند. خطر رد پیوند ریه با گذشت زمان کاهش می‌یابد.

• خطرات ناشی از داروهای ضدانعقاد

داروهای ضدانعقاد ممکن‌است عوارض جانبی قابل توجهی داشته‌باشند که عبارتند از:

• افزایش وزن
• لرزش
• آکنه
• موی صورت
• مشکلات معده

بعضی از داروهای ضدانعقاد می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های جدید و یا افزایش شرایط موجود را در پی داشته باشند، مانند:

• دیابت
• آسیب کلیه
• پوکی استخوان
• سرطان
• فشارخون بالا

• خطر عفونت

داروهای سرکوب‎کننده سیستم ایمنی، بدن بیمار را در معرض عفونت‌ها به ویژه عفونت‌های ریوی قرار می‌دهند.

برای جلوگیری از بروز عفونت در بیماران پیوند ریه، پزشک توصیه می کند که بیماران:

• دستان خود را مرتبا بشویند.
• مرتباً دندان‌ها و لثه‌های خود را مسواک بزنند.
• پوست خود را از هر نوع خراش، آسیب و زخم محافظت کنند.
• از تماس با سایر افراد مبتلا به سرماخوردگی و یا بیماری‌های دیگر خودداری کرده و از حضور در مراکز شلوغ پرهیز کنند.
• واکسیناسیون مناسب دریافت کنند.

آمادگی قبل از مداخله

آماده سازی برای پیوند ریه اغلب مدت‌ها قبل از عمل پیوند شروع می‌شود و ممکن‌ است هفته‌ها، ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد. احتمالاً اولین قدم برای انجام پیوند، این است که بیمار برای ارزیابی به یک مرکز پیوند ریه ارجاع داده شود. البته بیمار می‌تواند خودش هم به تنهایی به مرکز پیوند مراجعه کند.

تیم پیوند نیز با فرد بیمار در مورد مزایا و خطرات پیوند و آنچه که پیش رو هست، در طی و پس از پیوند، صحبت خواهد کرد.

پزشکان ممکن‌است به بیمارانی که در لیست انتظار پیوند ریه قرار دارند توصیه کنند در یک برنامه توانبخشی ریوی شرکت کنند. توانبخشی ریوی می‌تواند در بهبود سلامت و توانایی عملکرد در زندگی روزمره قبل و بعد از پیوند بیمار مؤثر باشد.

هنگامی‌که یک عضو اهداکننده در دسترس قرار بگیرد، وضعیت بیمار در برخی شرایط زیر برای تطبیق با ریه پیوندی بررسی می‌شود:

• گروه خونی
• اندازه عضو پیوندی در مقایسه با حفره قفسه‌سینه
• فاصله جغرافیایی بین اهداکننده و گیرنده پیوند
• شدت بیماری ریه در فرد دریافت‌کننده
• سلامت عمومی ‌گیرنده

به محض ورود بیمار به بیمارستان برای انجام پیوند ریه، بیمار تحت آزمایشات بالینی قرار می‌گیرد. در صورت تشخیص شرایطی که احتمال موفقیت پیوند را کاهش دهد، پیوند ممکن است لغو شود.

انواع پیوند ریه

3 نوع اصلی پیوند ریه وجود دارد:

پیوند ریه منفرد

در پیوند ریه منفرد، یک ریه آسیب دیده از گیرنده برداشته شده و با یک ریه از اهدا کننده جایگزین می‌شود. این روند اغلب برای درمان فیبروز ریوی مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما برای مبتلایان به فیبروز کیستیک مناسب نیست زیرا عفونت از ریه باقی مانده ممکن است به ریه اهدا شده پخش شود.

پیوند مضاعف ریه

در این نوع پیوند هر دو ریه بیمار برداشته شده و با دو ریه اهدا کننده جایگزین می‌شوند. این گزینه معمولا برای درمان مبتلایان به فیبروز کیستیک یا انسداد مزمن ریوی انجام می‌گیرد.

پیوند قلب و ریه

پیوند قلب و ریه، پیوندی است که قلب و هر دو ریه برداشته و با یک قلب و ریه اهدا کننده جایگزین می‌شوند و اغلب برای افرادی که فشار خون ریوی شدید دارند توصیه می‌شود.

تقاضا برای پیوند ریه به مراتب بیشتر از میزان عرضه ریه‌های اهدایی است. برای همین پیوند تنها در صورتی انجام می‌شود که شانس موفقیت پیوند بسیار بالا باشد. به عنوان مثال، پیوند ریه برای مبتلا به سرطان ریه توصیه نمی‌شود زیرا سرطان ممکن است ریه‌های اهدایی را درگیر کند. همچنین پیوند ریه در افراد سیگاری انجام نمی‌گیرد.

روش انجام پیوند هر دو ریه

گیرنده و اهدا کنندگان باید از نظر اندازه ریه و نوع گروه‌های خونی سازگار باشند.

پیوند هر دو ریه با بی‌هوشی عمومی انجام می‌گیرد و بیمار هیچ دردی را احساس نخواهد کرد. برای تنفس بهتر بیمار، لوله‌ای از طریق دهان وارد نای می‌شود تا ریه‌های بیمار تهویه گردند. جراح برشی در قفسه سینه بیمار ایجاد می‌کند تا قفسه سینه باز و برای برداشتن ریه آماده شود. در صورت نیاز به گردش خون بیمار ممکن است از دستگاه بای پس قلبی ریوی برای گردش خون در حین عمل استفاده شود. ریه بیمار برداشته و ریه جدید به جای آن قرار می‌گیرد. هنگامی که تیم پیوند مطمئن شود که ریه جدید کار می‌کند، قفسه سینه بسته و دستگاه بای پس جدا می‌شود. لوله‌ها برای چند روز در سینه بیمار باقی می‌مانند تا خون و مایعات تخلیه شوند.

پیوند ریه معمولاً بسته به پیچیدگی عمل، بین 4 تا 12 ساعت طول می‌کشد و بهبودی کامل آن حداقل به 3 ماه زمان نیاز دارد.

 پس از پیوند ریه

بلافاصله بعد از عمل پیوند، بیمار چند روز در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان (ICU) بستری می‌شود. دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) به بیمار کمک می‌کند تا بتواند نفس بکشد و مایعات اطراف ریه‌ها و قلب به وسیله لوله‌های داخل سینه تخلیه می‌شود.

بیمار بعد از پیوند ریه، در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بستری خواهد شد و سپس به بخش عمومی بیمارستان منتقل می‌شود. مدت زمان بستری شدن بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه به وضعیت بیمار بستگی دارد و در افراد مختلف، متفاوت است. برای ارزیابی و نظارت بیشتر ممکن‌است بیمار تا سه ماه اول پیوند تحت نظارت مکرر تیم پیوند ریه برای جلوگیری، تشخیص و درمان عوارض و ارزیابی عملکرد ریه قرار گیرید و بیمار باید جلسات ومعاینات پزشکی خود را به طور منظم پیگیری کند. ملاقات‎‌های بعد از پیوند ممکن است شامل انجام تست‌های آزمایشگاهی، اشعه ایکس قفسه سینه، نوارقلب (ECG)، تست عملکرد ریه، بیوپسی (نمونه‌برداری) ریه و معاینه باشد.

تیم پیوند بیمار را از نزدیک کنترل کرده و به او در مدیریت عوارض جانبی داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی کمک می‌کند. پزشک ممکن ‌است داروهای آنتی‌بیوتیکی، ضدویروسی یا ضدقارچ برای جلوگیری از عفونت تجویز کند. تیم پیوند همچنین در مورد روش‌هایی که به بیمار می‌تواند به جلوگیری از عفونت در خانه کمک کند، توضیح می‌دهد.

همچنین بیماران باید بعد از پیوند ریه در صورت بروز علائم تنگی نفس، تب، خستگی، کاهش ادرار و افزایش وزن به پزشک مراجعه کنند.

نتایج قابل انتظار

پیوند ریه می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود ببخشد. اولین سال پس از پیوند زمانی که عوارض جراحی، رد و عفونت بزرگترین تهدید را تشکیل می‌دهد، مهم‌ترین دوره است.

طبیعی است که در هنگام انتظار برای پیوند یا اضطراب در مورد رد پیوند، بازگشت به کار یا مسائل دیگر پس از پیوند، احساس اضطراب یا سرخوردگی وجود داشته باشد. حمایت دوستان و اعضای خانواده می‌تواند در طول این زمان استرس‌زا به بیمار کمک کند. بیمار باید بداند که زندگی پس از پیوند ممکن‌ است دقیقاً همانند زندگی قبل از پیوند نباشد. انتظارات واقع‌گرایانه در مورد نتایج و زمان بهبودی می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.