پیوند کبد یک روش جراحی است که جراح، کبدی که دیگر به ‌درستی کار نمی‌کند را حذف می‌کند و یک کبد سالم را از یک اهداکننده زنده یا متوفی به بیمار پیوند می‌زند.

کبد بزرگترین عضو داخلی است و کارکردهای مهمی ‌دارد، ازجمله:

• از بین بردن باکتری‌ها و سموم خون
• جلوگیری از عفونت و تنظیم پاسخ‌های ایمنی
• پردازش مواد مغذی، داروها و هورمون‌ها
• تولید صفرا که به بدن در جذب چربی، کلسترول و ویتامین‌های محلول در چربی کمک می‌کند.
• تولید پروتئین‌هایی که به لخته شدن خون کمک می‌کنند.

پیوند کبد معمولاً به‌عنوان یک گزینه درمانی برای افرادی که عوارض قابل‌توجهی (به علت بیماری مزمن کبدی در مرحله پایانی) دارند، انجام می‌شود. تعداد افرادی که منتظر پیوند کبد هستند به میزان قابل‌توجهی بیش از تعداد کبد موجود است.

کبد انسانی در مدت کوتاهی پس از جراحی، بازسازی می‌شود و به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

دلایل انجام

پیوند کبد، یک گزینه درمانی برای افرادی است که در مرحله نهایی نارسایی کبدی هستند و وضعیت آن‌ها با درمان‌های دیگر قابل‌ کنترل نیست.

نارسایی کبدی به سرعت می‌تواند رخ دهد. یعنی در طول چند هفته (نارسایی حاد کبد) یا این‌که به آرامی و در طول چند ماه و چند سال (نارسایی مزمن کبدی) رخ دهد.

اگرچه پیوند کبد ممکن‌است نارسایی حاد کبدی را درمان کند اما اغلب برای درمان نارسایی مزمن کبدی استفاده می‌شود. نارسایی مزمن کبدی به‌آرامی‌اتفاق می‌افتد و ممکن‌است سال‌ها طول بکشد.

اختلال مزمن کبدی ممکن‌است ناشی از شرایط مختلف که شایع‌ترین علت آن، زخم کبد (سیروز) است. که در آن بافت اسکار جایگزین بافت طبیعی کبد و عملکرد کبدی می‌شود. اغلب سیروز، علت پیوند کبد است.

علل عمده سیروز ناشی از نارسایی کبد و پیوند کبد عبارتند از:

• هپاتیت بی (B) و سی (C)
• بیماری کبد الکلی
• بیماری کبد چربی غیرالکلی.
• بیماری‌های ژنتیکی که بر کبد تأثیر می‌گذارند.
• بیماری‌هایی که بر مجاری صفراوی (لوله‌هایی که صفرا را از کبد حمل می‌کنند) تأثیر می‌گذارد.

پیوند کبد همچنین ممکن‌است سرطان‌های خاصی را که از کبد (سرطان اولیه کبد) ایجاد می‌شود، درمان کنند.

عوارض احتمالی

جراحی پیوند کبد عوارض مهمی ‌را به دنبال دارد. خطرات مربوط به این روش، به جراحی و همچنین داروهایی که برای جلوگیری از رد کبد اهدا شده تجویز می‌شود، بستگی دارد.

از جمله عوارض احتمالی این روش درمانی عبارتند از:

• بروز عوارض در مجاری صفراوی
• خونریزی
• لخته شدن خون
• عفونت
• رد پیوند
• سردرگمی ‌روانی یا تشنج

عوارض طولانی‌مدت ممکن‌است شامل عود بیماری کبد، در کبد پیوندی باشد.

• عوارض جانبی دارو

پس از انجام پیوند کبد، فرد داروهای ضدپس زدن پیوند را باید تا پایان زندگی برای کمک به جلوگیری از رد کبد اهدا شده، دریافت کند. این داروها می‌توانند باعث انواع عوارض از جمله:

• پوکی استخوان
• دیابت
• اسهال
• سردرد
• فشارخون بالا
• کلسترول بالا

از آنجا که داروهای ضدانعقادی با سرکوب سیستم‌ایمنی بدن کار می‌کنند، خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهند. پزشک ممکن‌است داروهایی برای کمک به مبارزه با عفونت نیز تجویز کند.

آمادگی قبل از مداخله

• انتخاب یک مرکز پیوند

اگر فرد دارای نارسایی مزمن کبدی باشد، پزشک او را به مرکز پیوند ارجاع خواهد داد تا تحت ارزیابی پیوند کبد قرار گیرد. تیم مرکز پیوند، طیف گسترده‌ای از آزمایش‌ها و روش‌های دیگر را انجام خواهند داد برای تعیین این‌که آیا نام او را در لیست انتظار جهت دریافت کبد جدید قرار دهند یا خیر.

آزمایش‌ها، روش‌ها و مشاوره که فرد انجام خواهد داد، شامل:

• روش‌های آزمایشگاهی، از جمله آزمایش‌های خون و ادرار برای ارزیابی سلامت اندام از جمله کبد
• آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی از کبد
• آزمایش قلب برای تعیین سلامت سیستم قلبی- عروقی
• آزمایش سلامت عمومی، از جمله آزمایش‌های معمول غربالگری سرطان که سلامتی کلی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
• ارزیابی روانی جهت تعیین این‌که آیا فرد به طور کامل از خطرات ناشی از پیوند کبد مطلع است یا خیر.
• ملاقات با مددکاران اجتماعی که شبکه پشتیبانی فرد را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. برای تعیین این‌که آیا بیمار دوست یا خانواده‌ای جهت کمک برای مراقبت‌های بعد از پیوند دارد یا خیر.
• مشاوره اعتیاد به منظور کمک به ترک افرادی که اعتیاد به مصرف الکل، مواد مخدر یا دخانیات دارند.
• مشاوره مالی جهت دانستن هزینه‌های پیوند و مراقبت‌های بعد از عمل و تعیین هزینه‌ها توسط بیمه پوشش‌دهنده.

پس از انجام آزمایش و مشاوره تکمیلی، کمیته انتخاب مرکز پیوند، ملاقاتی برای بحث در مورد پرونده بیمار خواهند داشت. این قرار ملاقات در واقع تعیین‌کننده این مطلب است که آیا انجام پیوند کبد بهترین گزینه درمانی برای بیمار است و این‌که آیا او به اندازه کافی برای انجام پیوند سالم است. اگر پاسخ داده شده به هر دو پرسش مثبت باشد، فرد بیمار در لیست انتظار پیوند قرار خواهد گرفت.

انتظار برای رسیدن کبد پیوندی

انتظار برای اهداکننده کبد می‌تواند تا حد زیادی متفاوت باشد. برخی چند روز و برخی چند ماه صبر برای رسیدن کبد پیوندی صبر می‌کنند.

همینطور که فرد منتظر دریافت یک کبد جدید است، پزشک عوارض ناشی از نارسایی کبد را درمان خواهد کرد تا بدین طریق تا آنجا که ممکن‌است فرد در آرامش و وضعیت راحتی باشد. عوارض نارسایی کبد در مراحل پایانی بسیار جدی است و افراد اغلب در بیمارستان بستری خواهند شد.

درحالی‌که دسترسی به پیوند کبدی اهداکننده متوفی به‌واسطه شدت بیماری کبد تعیین می‌شود، دسترسی به پیوند کبدی یک اهداکننده سالم که قادر به انجام این عمل جراحی است، می‌تواند یک گزینه درمانی باشد.

اکثر اهداکنندگان زنده کبد، اعضای نزدیک خانواده یا دوستان کاندید پیوند کبد هستند. اگر از اعضای خانواده یا دوستان شخصی مایل به دادن بخشی از کبد خود به فرد بیمار است، در مورد این گزینه باید با تیم پیوند صحبت شود.

با توجه به محدودیت‌های سن، نوع خون، اندازه و سلامت اهداکننده، پیدا کردن یک اهداکننده خوب کبد زنده دشوار است. جراحی نیز خطرهای قابل‌توجهی را برای اهداکننده به همراه دارد.

تیم پیوند می‌تواند مزایا و خطرات را با اهداکننده در میان بگذارد.

روش انجام

• پیوند کبد دومینو

در پیوند کبد دومینو، کبد از یک اهدا کننده که مبتلا به بیماری آمیلوئیدوز خانوادگی است، دریافت می شود. آمیلوئیدوز خانوادگی نوعی اختلال بسیار نادر است که در آن یک پروتئین غیرطبیعی در بدن فرد جمع می‌شود و در نهایت به اندام‌های داخلی بدن آسیب می‌رساند.

اهداکننده مبتلا به آمیلوئیدوز خانوادگی برای معالجه وضعیت خود تحت جراحی پیوند کبد قرار می‌گیرد. سپس، اهداکننده می‌تواند کبد خود را به بیمار دیگر بدهد زیرا کبد مبتلا به آمیلوئیدوز خانوادگی هنوز به خوبی کار می‌کند. در نهایت ممکن‌است فرد دریافت‌کننده کبد نهایی، علائم آمیلوئیدوز را بروز دهد، اما این علائم معمولاً چندین دهه طول می‌کشد تا بروز کنند. پزشکان معمولاً برای انجام پیوند کبد دومینو گیرندگانی را انتخاب می کنند که 55 سال یا بالاتر سن دارند. پزشکان پس از عمل، علائم بیماری را تحت‌نظر قرار می‌دهند.

• پیوند کبد از اهداکننده متوفی

اگر کبد از یک اهداکننده مرحوم در دسترس قرار گیرد، از فرد خواسته می‌شود بلافاصله به بیمارستان برود. تیم‌درمان، او را مورد آزمایش قرار خواهند داد تا مطمئن شوند که وی به ‌اندازه کافی برای عمل جراحی سالم است.

جراحی پیوند کبد تحت بی‌هوشی عمومی ‌انجام می‌شود، بنابراین در طی عمل فرد به خواب می‌رود. جراح، شکم را برای انجام جراحی باز می‌کند. محل و اندازه برش با توجه به روش جراح و آناتومی‌ بدن فرد متفاوت است.

جراح جریان خون کبد و مجاری صفراوی را قطع و سپس کبد بیمار را خارج می‌کند. سپس کبد اهداکننده در بدن قرار می‌گیرد و رگ‌های خونی و مجرای صفرا دوباره وصل می‌شوند. جراحی می‌تواند تا 12 ساعت، بسته به وضعیت بیمار، طول بکشد.

• پیوند کبد از اهداکننده زنده

اگر پیوند کبد از یک اهداکننده زنده دریافت شود، جراحان بخشی از کبد اهداکننده را به بدن فرد بیمار پیوند می‌دهند.

جراحان در ابتدا بخشی از کبد اهداکننده را برای پیوند جدا می‌کنند. سپس کبد جداشده را در بدن بیمار قرار می‌دهند و درنهایت عروق خونی و مجاری صفراوی را به کبد جدید وصل می‌کنند.

کبد پیوند شده، به‌سرعت رشد می‌کند و ظرف چند ماه به میزان طبیعی می‌رسد. پس از پیوند کبد، پزشکان کبد را از نظر بروز علائم و عوارض احتمالی بررسی می‌کنند.

نتایج قابل انتظار

شش ماه تا یک سال طول می کشد تا فرد بهبودی کامل پس از انجام عمل جراحی پیوند کبد را بدست آورد. فرد ممکن‌است قادر به ادامه فعالیت‌های طبیعی یا بازگشت به کار به مدت چند ماه بعد از عمل جراحی نباشد. این‌که چه مدت طول می‌کشد که فرد به بهبودی برسد، بستگی به این امر خواهد داشت که حال او قبل از پیوند کبد چقدر وخیم بوده است.

احتمالاً چند روزی را در بخش مراقبت‌های ویژه سپری می‌کنید. پزشکان و پرستاران وضعیت شما را برای بررسی علائم نظارت خواهند کرد. آن‌ها همچنین کبد را برای نشان دادن این‌که آیا عملکرد خوبی دارد یا نه، آزمایش می‌کنند.

تیم پیوند یک برنامه برای معاینات شما طراحی می‌کند. ممکن‌است ابتدا چند بار در هفته آزمایش خون انجام دهید و سپس به‌طور مداوم در زمان‌های مشخص، این آزمایش‌ها را تکرار کنید.