مدیریت بیماری
خونریزی داخل بطنی (IVH)
مایع مغزی- نخاعی، مایعی شفاف و بدون رنگ است که از بطنهای مغزی تولید میشود. به طور طبیعی همه انسانها، مقداری مایع مغزی نخاعی در اطراف مغز و نخاع خود دارند، این مایع به طور مرتب در اطراف مغز و نخاع در حال چرخش است و مواد مغذی را در اختیار سلولهای عصبی قرار میدهد و مواد زائد حاصل از سوخت و ساز را دور میکند. چهار بطن در مغز وجود دارد: بطنهای چپ و راست کناری و بطنهای سوم و چهارم. این بطنها وظیفه تولید مایع مغزی- نخاعی را بر عهده دارند.
خونریزی داخل بطنهای مغزی بسیار نادر است و بیشتر در نوزادان تازه متولد شده به ویژه در نوزادانی كه قبل از هفته ۳۲ به دنیا میآیند، شایع میباشد. اكثر خونریزیها در عرض ۷۲ ساعت بعد از تولد به وجود میآیند، اما تا ۲۴ روز بعد از تولد نیز دیده شدهاند. اكثر خونریزیهای كوچك محدود به بطنهای مغزی، بدون برجا گذاشتن عوارض خاصی برطرف میشوند. خونریزیهای وسیع ممكن است سبب هیدروسفالی یا بزرگی سر شوند كه با فلج مغزی مرتبط هستند.
علائم و نشانهها
از جمله علائم خونریزی داخل بطنی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردرد
- تشنج
- سرگیجه و از دست دادن تعادل
- اختلال بینایی
- اختلال در تکلم و گفتار
- بیحسی، خوابآلودگی و عدم هوشیاری
علل شایع و عوامل تشدید كننده
از علل و عوامل تشدید کننده در بروز خونریزی داخل بطنی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
- آسیب به سر که شایعترین علت میباشد.
- تومور مغزی
- عفونت در هر قسمت از دستگاه عصبی مركزی.
- پارگی یك آنوریسم یا قسمت ضعیف شده یك شریان كه از هنگام تولد وجود داشته است. غالباً قبل از پارگی، فشارخون بالا یا تصلب شرایین وجود دارد.
- مشکلات خونریزی دهنده مانند كمخونی سلول داسی شكل، لوسمی یا سرطان خون و هر اختلالی كه عارضه جانبی یك داروی تجویز شده باشد.
- مصرف داروهای حل کننده لخته و ضد انعقادی.
- فشارخون بالا
- سردردهای راجعه که هر روز بدتر میشوند و غالباً با از دست رفتن هوشیاری دنبال میشود.
- خواب آلودگی، گیجی، تشنج یا اغما
- اختلالات بینایی
- استفراغ بدون تهوع
- مردمکهایی به اندازه متفاوت
- كرختی، ضعف یا عدم توانایی حركت دادن یك طرف بدن.
- ضربان قلب و تنفس سریع.
- سفتی گردن همراه با درد در هنگام حركت.
عوارض احتمالی
به دنبال خونریزی داخل بطنی عوارض زیر ممکن است در فرد بروز نماید:
- مرگ یا ناتوانی دائمی شامل فلج نسبی یا کامل، تغییرات رفتاری و شخصیتی و مشکلات گفتاری.
- ورم مغز و افزایش فشار داخل جمجمه
- عوارض جراحی مانند عفونت و خونریزی
- عوارض بیهوشی مانند حساسیت به داروها
تشخیص
پزشک جهت تأیید این بیماری اقدامات تشخیصی زیر را انجام میدهد:
- سی.تی.اسكن
- ام.آر.آی
- آزمایش مایع مغزی-نخاعی
- میلوگرافی: نوعی تصویربرداری خاص از مجرای نخاعی و طناب نخاعی است كه مستلزم سوراخ كردن نخاع و تزریق ماده حاجب قابل مشاهده در فیلم رادیوگرافی میباشد.
درمان
هدف از درمان پیشگیری از عوارض حسی- حرکتی است که مستلزم بستری شدن در بیمارستان است. درمانهای رایج عبارتند از:
- جراحی برای توقف خونریزی و برداشتن خون لخته شده.
- داروهایی كه تورم و فشار مغز را كاهش دهند و در صورت نیاز سایر علائم مانند تشنج را كنترل كنند.
- درمان اصلی جراحی است که در آن عامل ایجادکننده بیماری حذف میشود؛ گاهی نیز نمیتوان عامل ایجادکننده را حذف کرد، به همین علت با ایجاد سوراخی در کف بطن سوم مغزی، بیماری را از بین میبرند.
- کاربردیترین روش درمان، قرار دادن شنت (لولهای ظریف) در جمجمه است که مایع اضافی را از مغز به حفره دیگری در بدن منتقل میکند و بدین ترتیب سر به تدریج به حالت طبیعی بر میگردد.
- درمان توانبخشی: بسیاری از کودکانی که بیماری آنها به موقع تشخیص داده شده و درمان شدهاند، با اقدامات بازپروری، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی توانستهاند زندگی عادی و طبیعی داشته باشند.
در صورت بستری شدن در بیمارستان نکات زیر را رعایت نمائید.
- ما با باندی كه دور سر پيچيده شده و توری سفيدی كه روی سر است، در حالت نيمه هوشيار وارد اتاق آیسیيو يا بخش مراقبتهای ويژه میشوید. توری و باند نبايد خيلی سفت باشد.
- ناحيه جراحی شده به يک يا چند لوله به نام درن متصل است. اين لولهها دو نوعاند؛ نوعی كه دارای خلاء است كه روی زمين قرار میگيرد و ترشحات خونی را تخليه میكند. نوع ديگر که خلاء ندارد، مسئول خالی كردن مايع مغزی- نخاعی است. اين لوله بايد حتما هم سطح سر شما يا بالاتر قرار بگيرد.
- سر باید 30 درجه بالاتر از سطح قلب قرار گرفته شود مگر اينكه جراح توصيه ديگری در اين مورد داشته باشد. قرار گرفتن سر در اين وضعيت باعث میشود تخليه وريدی مغز بهتر انجام شود و فشار مغز پايين آيد.
- اغلب بعد از هر جراحی، آنتیبيوتيك و مسكن تجويز میشود. همچنین داروهای ديگر مانند ضدتشنجها، استروييدها (برای جلوگيری از تورم مغز) و … طبق دستور پزشك به شما داده خواهد شد.
- ممكن است لولهای از داخل بينی به داخل معده برای تغذيه يا تخليه فرستاده شود يا لولهای داخل نای شما وجود داشته باشد که برای تنفس و تخليه ترشحات وارد ريه ميشود. پس از کشیدن آنها خودداری نمایید.
- سطح هوشياری و مردمكهای شما مرتب بررسی میشود.
- شما را با سیتیاسكنهای متعدد از نظر احتمال خونريزی و عوارض كنترل میكنند و در صورت نبود مشكل، به بخش مغز و اعصاب منتقل میشوید.
- در صورت ثابت ماندن وضعيت و نبود خطر برای بيمار، حركت دادن و تغذيه دهانی با صلاحديد پزشك آغاز میشود.
- نكته مهم در مورد اين گروه از بيماران، مشكلات بلعی است و تغذيه سريع، میتواند باعث ورود غذا به مجاری تنفسی و ايجاد حالت خفگی يا ذاتالريه شود. پس غذا خوردن بايد كاملا با احتياط باشد و از غذاهای مايع و رقيق شروع و به تدريج به مقدار آن افزوده شود.
- ممکن است مدتی قادر به حرکت نباشید و نتوانید موقع راه رفتن تعادل خود را حفظ كنید و زمين بخورید. پس نظارت و كمك اطرافيان و كاركنان پزشکی هنگام راهرفتن شما ضروری است. به تنهایی اقدام به راه رفتن نکنید.
- از کلاههای ایمنی محافظ جهت جلوگیری وارد آمدن ضربه به سر استفاده کنید.
- از چرخاندن بیش از حد سر خودداری کنید.
- در صورت داشتن مزه شور در دهان یا ترشح از محل عمل باید پزشک یا پرستار در جریان قرار گیرد.
- از سرفه، عطسه و باد انداختن در بینی خودداری کنید. زیرا باعث فشار آمدن به ناحیه عمل خواهد شد.
- پوست سر کودکان نازک است به همین دلیل جهت کم کردن خطر عفونت پوست سر به علت اثرات فشاری کودک را به طور مکرر هر 10 دقیقه یک بار جابه جا کنید.
- جابجا نمودن مکرر کودک از عفونت ریه نیز جلوگیری میکند.
- 1 تا 24 ساعت بعد از عمل كودك را به صورت طاقباز قرار داده و سپس جهت پيشگيری از فشار به دريچه شنت به پهلوی سالم قرار دهید.
- سر کودک بايد در امتداد بدن قرار داده شود تا از تخليه سريع جلوگيری شود.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- جهت پیشگیری از یبوست از رژیم پرفیبر (میوهها و سبزیجات) حاوی سبوس و مایعات فراوان استفاده کنید.
- از یک رژیم غذایی سالم و کم چرب پیروی کنید.
- در صورت مصرف الکل یا نوشیدنیهای کافئیندار، آن را از رژیم غذایی خود حذف نمایید.
- ازاسترس، عصبانیت، فعالیت بدنی بیش از اندازه و انجام فعالیتهای سنگین به خصوص در گرما اجتناب کنید.
- از انجام ورزشهای سنگین مانند: کوهنوردی، غواصی، وزنه برداری و … اجتناب کنید.
- پیادهروی منظم و انجام سایر انواع ورزشها زیر نظر پزشک، در افزیش زمان بهبودی موثر است.
- از انجام هرگونه ورزشهای برخوردی حداقل به مدت 12 ماه بعد از عمل خودداری کنید تا مانع از ایجاد تورم در سر شود.
- زمانی که هوشیاری کامل، کنترل ادراری و اجابت مزاج و بلع غذا را دوباره بهدست آورید، ترخیص میشوید.
- مصرف منظم داروها ضروری است.
- ممکن است بعد از عمل جراحی نقایص عصبی پیدا كنید. اختلال تكلم، انحراف در صورت، ضعف در دست و پا و مشکلات بینایی، از عوارض احتمالی جراحی هستند کهدر صورت ایجاد عوارض نیاز به توانبخشی شامل فیزیوتراپی، كاردرمانی، گفتاردرمانی و دیگر اقدامهای حمایتی به وسیله روانپزشك، مددكار اجتماعی و … میباشد.
- ممکن است احساس خستگی بیشتری کنید. این حالت عادی است و معمولا در اواسط روز نیاز به استراحت کردن و خوابیدن دارید. این خستگی به تدریج و به مرور زمان از بین میرود.
- بخیهها یا گیرههای زخم به طور کامل در مدت 14-7 روز اول بعد از جراحی برداشته میشوند.
- برای مدتی طولانی قادر به تمرکز بر یک موضوع نخواهید بود. اگر شما در گذشته زیاد مطالعه میکردید، ممکن است در این وضعیت این کار برایتان دشوار باشد. این وضعیت به تدریج بهبود مییابد.
- تا 2 هفته بعد از عمل، سردردها، فروکش میکنند اما در برخی شرایط، ممکن است تا چندین ماه نیز ادامه یابند. اگر بعد از دراز کشیدن که میخواهید از جا برخیزید به سرعت سرتان را بالا بیاورید، نه تنها ممکن است مبتلا به سردرد شوید، بلکه دچار سرگیجه هم میشوید. با قرار دادن سر خود بین زانوهایتان، فشار در سر افزایش یافته و همین امر موجب افزایش درد میشود.
- از رفتن به ساحل بپرهیزید و اگر به استخر میروید باید عمق آب به قدری کم باشد که فردی که همراه شماست بتواند سرتان را در زمان تشنج، بالای آب نگه دارد. به تنهایی شنا نکنید.
- میتوانید 2 روز بعد از کشیدن بخیهها، موهایتان را بشویید.
- میتوانید 4 هفته بعد از عمل، موهایتان را رنگ کنید.
- تا زمانی که جراح اعصاب به شما اجازه نداده است نباید رانندگی کنید.
- معمولا 4-2 هفته بعد از عمل با اجازه پزشک میتوانید رانندگی کنید.
- در هنگام شب رانندگی نکنید. در مسافتهای کوتاه رانندگی کنید بهتر است همواره در حین رانندگی کسی در کنار شما باشد.
- در ساعات شلوغ و اوج ترافیک رانندگی نکنید. در مسیرهای آشنا حرکت کنید.
- معمولا لازم است که حداقل 6 هفته به طور کامل از کار خود دور بمانید. بعد از این مدت، میتوانید در ساعات کاری محدود و با انجام وظایف سبک به محل کار خود بازگردید.
زمان مراجعه بعدی
- افزایش قرمزی، ترشح، افزایش مایع و تورم، نشت مایع در محل عمل
- خواب آلودگی و کسالت
- گیجی، افتادن
- درد در ناحیه قفسه سینه یا مشکل در تنفس
- حمله صرع یا تشنج
- حساسیت پوستی
- تب بالا و تعرق و گرفتگی عضلات گردن/ بیقراری
- افزایش شدت سردرد
- ضعف و ناتوانی
- مشکل در تکلم
- اختلال در دید
- حالت تهوع و استفراغ
- احساس درد یا تورم در پا و ماهیچه ساق پا