سکته یک شرایط بحرانی است و زمانی ایجاد می‌شود که جریان خون به مغز قطع شود. بدون جریان خون، سلول‌های مغزی شروع به مردن می‌کنند. این اتفاق می‌تواند باعث ایجاد علائم جدی، ناتوانی‌های دائمی و مخاطرات شدید شود. هر چیزی‌که منجر به قطع موقت خون‌رسانی به مغز شود، سکته خفیف را ایجاد می‌کند. علائم آن برای مدت محدودی باقی می‌ماند و از بین می‌رود و باعث آسیب‌های دائمی درمغز نمی‌شود. در نیمی از افراد، سکته مغزی درطی یک‌سال پس از حملات سکته خفیف، بروز می‌کند. می‌توان این حملات را به عنوان هشداری در خصوص احتمال بروز سکته مغزی و فرصتی برای اتخاذ تصمیماتی جهت جلوگیری از آن در نظر گرفت.

علائم و نشانه‌ها

معمولاً این حملات به مدت چند دقیقه طول می‌کشد و بیشتر علائم آن در طی یک ساعت از بین می‌رود. نشانه‌های این سکته خفیف مشابه نشانه‌های اولیه‌ی سکته مغزی است و می‌تواند با علائم ناگهانی زیر همراه باشد:

• ضعف، بی‌حسی یا فلج صورت، بازو و پا به‌خصوص در یک طرف بدن
• لکنت زبان و دشواری در فهم کلام دیگران
• نابینایی یک یا هر دو چشم یا دوبینی
• سرگیجه یا عدم تعادل

ممکن‌است بیمار بیش از یک علامت از علائم بالا را داشته باشد. علائم ایجاد شده با توجه به قسمتی از مغز که دچار مشکل شده با هم مشابه یا متفاوت است.

علل شایع

دلیل بروز حمله ایسکمی گذرا یا سکته خفیف این است که در آن یک لخته خون درسرخرگ مغزی، جریان خون را به بخشی از مغز قطع می‌کند. در حملات ایسکمی گذرا برعکس سکته مغزی این انسداد موقتی بوده و آسیب‌های دائمی را به‌وجود نمی‌آورد.

دلیل اصلی این حملات، انباشته شدن ذرات چربی حاوی کلسترول یا پلاک در یک سرخرگ بزرگ یا سرخرگ‌های کوچک‌ترمغزی است که اکسیژن و مواد غذایی را به مغز می‌رسانند (تصلب شرائین). این پلاک‌ها باعث می‌شوند حرکت خون کم شود و سلول‌های خونی روی این پلاک‌ها جمع شوند و یک لخته خون چسبیده به دیواره رگ ایجاد کنند. اگر این لخته خون جدا شده وارد قلب شود و از قلب به مغز برسد، باعث سکته مغزی می‌شود.

عوامل تشدید کننده خطر

برخی از عوامل خطر در حملات ایسکمی گذرا قابل تغییر نیستند ولی تعدادی از آن‌ها را نیز می‌توان برطرف کرد.

عوامل تشدید کننده‌ی خطر غیرقابل تغییر

• سابقه‌ی خانوادگی

در صورتی‌که قبلاً یکی از اعضای خانواده بیمار به حملات ایسکمی گذرا یا سکته مغزی خفیف دچار شده است، بقیه‌ی اعضای خانواده نیز در معرض این حملات قرار دارند.

• سن

احتمال ابتلا به این حملات در افراد بالای ۵۵ سال بیش از دیگران است.

• نژاد

سیاه پوستان به دلیل ابتلای بیشتر به مرض قند (دیابت) و فشار خون بالا، به احتمال بیشتری درمعرض بروز این حملات قرار دارند.

• ابتلا به حملات ایسکمی گذرا در گذشته

در صورتی‌که بیمار در گذشته یک‌بار و یا بیشتر به این حملات دچار شده باشد، به احتمال بیشتری در معرض ابتلا به سکته مغزی خفیف مجدد قرار دارد.

• بیماری کم‌خونی داسی شکل

این بیماری که پیامدی از یک اختلال ژنتیکی است و در آن گلبول‌های قرمز داسی شکل خون، اکسیژن کمتری حمل می‌کنند و همچنین به احتمال بیشتری در سرخرگ‌ها گیر می‌کنند و جریان خون به مغز را مسدود می‌سازند.

عوامل تشدید کننده‌ی قابل کنترل

تعدادی از عوامل تشدید کننده را می توان کنترل و درمان کرد مانند وضعیت سلامتی و تغییر سبک زندگی که نقش مهمی درکاهش احتمال بروز سکته مغزی دارند. در صورتی‌که بیمار به دو مورد یا بیشتر از موارد زیر دچار شود، احتمال بروز سکته مغزی برای بیمار افزایش می‌یابد:

الف) وضعیت سلامتی

• فشار خون بالا

احتمال بروز سکته مغزی در افرادی که مبتلابه فشار خون بالا هستند، بیشتر است. پزشک به بیمار کمک می‌کند تا فشار خون خود را کنترل کند.

• کلسترول بالا

مصرف کم‌تر کلسترول و چربی‌ها به‌خصوص چربی‌های اشباع‌شده و ترانس می‌تواند به کاهش پلاک‌های سرخرگ‌ها کمک نماید. در صورتی‌که بیمار نتواند کلسترول خون را با رژیم غذایی کنترل کند، پزشک داروهای کاهش‌دهنده‌ی کلسترول را برای بیمار تجویز می‌کند.

• بیماری‌های قلبی عروقی

بیماری‌هایی ازقبیل نارسایی قلبی، عفونت قلبی یا اختلالات مربوط به ضربان قلب و نقص قلبی خطر سکته خفیف را بیشتر می‌کنند.

• بیماری سرخرگ کاروتید

سرخرگ کاروتید، سرخرگی است که خون را از قلب به مغز می‌رساند.

• بیماری رگ‌های محیطی

دربیماری‌های رگ‌های محیطی، رگ‌های خونی که خون را از بازو و پاها به قلب می‌برند، مسدود‌ می‌شوند. لخته خون ایجاد شده در این رگ‌ها پس ازجدا شدن از دیواره رگ به قلب می‌رسد و از قلب توسط سرخرگ‌های مغزی وارد مغز می‌شود.

• مرض قند (دیابت)

دیابت شدت تصلب شرائین (سفت شدن سرخرگ‌ها در اثر تجمع چربی) را افزایش می‌دهد. انباشتگی مواد چربی در این رگ‌ها خطر سکته مغزی را بیشتر می‌کند.

• میزان بالای منوسیستئین

سطح بالای آمینواسیدها (مواد سازنده پروتئین) در خون بیمار می‌تواند منجر به ضخیم شدن و سفت شدن سرخرگ‌ها شده و خطر ایجاد تصلب شرائین را زیاد می‌کند.

• اضافه وزن

اضافه وزن احتمال بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

ب) اصلاح سبک زندگی

• سیگار کشیدن

سیگار خطر تشکیل لخته‌ی خون دررگ‌ها و فشار خون بالا و رسوب چربی حاوی کلسترول در رگ‌ها (تصلب شرائین) را افزایش می‌دهد.

• عدم فعالیت جسمانی

انجام تمرینات ورزشی متوسط و متعادل به مدت نیم ساعت در روز به کاهش خطر این حملات کمک می‌کند.

• تغذیه نامناسب

مصرف زیاد چربی و به‌خصوص نمک احتمال بروز ایسکمی گذرا و سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

• مصرف الکل

احتمال بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

• مصرف قرص‌های ضدبارداری

احتمال بروز سکته مغزی را افزایش می‌دهد.

تشخیص

از آنجایی‌که حملات ایسکمی گذرا کوتاه‌ مدت هستند، پزشک بیش‌تر با توجه به سابقه بالینی، بیماری را تشخیص می‌دهد. به‌منظور تعیین دلایل این حملات و تعیین علت سکته مغزی از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

• معاینه جسمانی

پزشک ممکن‌است عوامل خطر در ابتلا به این حملات را بررسی کند (مانند فشارخون بالا، کلسترول بالا، دیابت و میزان بالای آمینواسیدهای هموسیستئین). پزشک با قراردادن گوشی طبی برروی سرخرگ‌ها و شنیدن صدای اضافی، تصلب الشرائین را تشخیص می‌دهد.

همچنین ممکن‌است پزشک از وسیله‌ای برای معاینه‌ی چشم استفاده کند تا بتواند ذرات کلسترول و یا پلاک‌ها را در رگ‌های خونی کوچک در شبکیه (آخرین لایه‌ی چشم) و درون چشم، مشاهده نماید.

• سونوگرافی سرخرگ کاروتید

 با انجام سونوگرافی سرخرگ‌های کاروتید، پزشک می‌تواند تصاویری از تنگی سرخرگ یا وجود لخته در سرخرگ را روی صفحه نمایش دستگاه مشاهده نماید.

• سی‌تی‌اسکن

در این روش از اشعه ایکس به منظور تولید تصاویر سه بعدی از مغز استفاده می‌شود.

• سی‌تی‌آنژیوگرافی

اسکن مغز باعث می‌شود تا بتوان به روش غیرجراحی سرخرگ‌های گردن و مغز را بررسی کرد. در این روش با تزریق ماده رنگی در سرخرگ‌های مغز وگرفتن عکس با اشعه ایکس، تصاویر دقیقی از مغز تهیه می‌شود.

• ام.آر.آی (MRI) مغز

در این روش با استفاده از میدان مغناطیسی قوی می‌توان تصاویر سه بعدی از مغز را تهیه کرد.

• اکوکاردیوگرافی

ممکن‌است پزشک اکوکاردیوگرافی از طریق قفسه سینه یا از طریق مری انجام دهد. در اکوکاردیوگرافی قفسه‌ سینه، وسیله‌ای به نام مبدل، امواج صوتی تولید می‌کند که به بخش‌های مختلف قلب فرستاده می‌شود و در نهایت تصاویر دقیقی از وجود لخته در قلب دریافت می‌کند.

در روش دوم، یک لوله انعطاف پذیر به همراه یک مبدل در مری قرار داده می‌شود (مری لوله‌ای است که دهان را به معده وصل می‌کند و قلب در نزدیکی آن قرار دارد). این روش می‌تواند تصاویر دقیقی را از لخته‌های خون در قلب نشان دهد که در مقایسه با روش‌های سنتی اکوکاردیوگرافی، کیفیت بیشتری دارد.

• آنژیوگرافی

این روش، تصویری از سرخرگ‌های مغزی تولید می‌کند که در عکس‌برداری معمولی از مغز مشخص نیست. متخصص رادیولوژی یک لوله ظریف و انعطاف‌پذیر را از طریق سرخرگ کشاله ران وارد می‌کند، سپس کاتتر را به سمت سرخرگ‌های کاروتید هدایت کرده و با تزریق ماده رنگی از طریق کاتتر و با کمک اشعه ایکس تصاویری از رگ‌های مغزی تهیه می‌کند.

درمان

پس از تعیین علت سکته مغزی خفیف، پزشک سعی می‌کند تا اختلالات را اصلاح کرده و از بروز سکته مغزی پیشگیری نماید. با توجه به علت این حملات، پزشک داروهایی را تجویز می‌کند تا احتمال بروز لخته‌های خون را کاهش دهد یا از جراحی و بالون‌گذاری استفاده می‌کند.

داروها

پزشکان از داروهای متفاوتی به منظور کاهش احتمال بروز سکته مغزی پس از حملات سکته خفیف استفاده می‌کنند. داروها با توجه به موقعیت مکانی، دلیل، شدت و نوع حمله، متفاوت هستند و دو نوع داروی رایج در این زمینه عبارتند از:

• داروهای ضدچسبندگی پلاکت خون

این داروها باعث می‌شوند تا پلاکت‌ها به عنوان یکی از انواع سلول‌های خونی، کمتر به هم بچسبند. زمانی‌که رگ‌های خونی آسیب می‌بینند، پلاکت‌های خون در محل آسیب به‌هم می‌چسبند تا با تشکیل لخته خون در محل آسیب از خونریزی جلوگیری کنند. وجود این لخته‌های خون درصورت جداشدن از دیواره رگ‌ها خطرناک بوده و باعث سکته مغزی می‌شوند.

• داروهای ضد انعقاد

مانند هپارین و وارفارین که برروی پروتئین های مؤثر در لخته شدن خون اثر می‌گذارند.

هپارین برای مدتی کوتاه مصرف شده ولی وارفارین کاربردی طولانی مدت دارد. این داروها باید به دقت بررسی شوند. در صورتی‌که بیمار به بی‌نظمی شدید درضربان قلب (فیبریلاسیون دهلیزی) مبتلا باشد، پزشک نوعی دیگر از داروهای ضد انعقاد را تجویز می‌کند.

جراحی

در صورتی‌که سرخرگ کاروتید تنگ شده باشد، پزشک عمل جراحی پلاک شریانی کاروتید( اندارترکتومی کاروتید) را پیشنهاد می‌کند که در این عمل جراحی، پلاک‌های چربی در دیواره کاروتید برداشته می‌شوند و این‌کار قبل از بروز حملات ایسکمی مجدد و یا سکته مغزی صورت می‌گیرد.

• آنژیوپلاستی

در موارد خاص، از روشی به نام آنژیوپلاستی کاروتید یا استنت‌گذاری استفاده می‌شود که شامل یک دستگاه بالون مانند برای بازکردن سرخرگ و جایگذاری یک لوله‌ی فنر مانند یا استنت در سرخرگ است که کمک می‌کند تا سرخرگ باز بماند.