مدیریت بیماری
بیماری التهابی روده (آی بی دی)
بیماری التهابی روده (آی بی دی) التهاب مزمن تمام یا بخشی از دستگاه گوارش میباشد. بیماری التهابی روده در درجه اول شامل بیماری کرون و کولیت زخمی یا کولیت اولسروز می باشد که هر دو معمولا با اسهال شدید، درد، خستگی و کاهش وزن همراه هستند و گاهی ناتوانکننده بوده و تهدیدی برای زندگی محسوب میشود.
کولیت اولسروز نوعی بیماری التهابی روده است که باعث التهاب و زخم های طولانی مدت در پوشش درونی روده بزرگ و مقعد میشود.
بیماری کرون نوعی بیماری التهابی است که باعث التهاب دیواره داخلی دستگاه گوارش میشود. در بیماری کرون التهاب اغلب به عمق بافت ها نفوذ میکند. این التهاب بخشهای مختلف دستگاه گوارش را تحت تاثیر قرار میدهد، از جمله روده بزرگ، روده کوچک یا هر دو.
کولیت کلاژنی و کولیت لنفوسیتی نیز بیماری التهابی روده در نظر گرفته میشوند، اما معمولا به طور مجزا از دیگر بیماریهای التهابی روده مورد بررسی قرار میگیرند.
علائم و نشانهها
نشانههای بیماری التهابی روده متفاوت است و به شدت التهاب و محل بروز آن بستگی دارد. این علائم شامل انواع خفیف و شدید میشوند. بیماری ممکن است شامل دورههای فعال و غیرفعال باشد.
نشانههایی که بین بیماری کرون و کولیت اولسروز مشترک هستند، عبارتند از:
- اسهال: یکی از علائم مشترک بین افراد مبتلا، اسهال میباشد.
- تب و خستگی شدید: افراد مبتلا دچار تب خفیف میشوند. به علاوه این افراد احساس خستگی و کمبود انرژی خواهند کرد.
- گرفتگی و درد شکم: التهاب و زخم میتواند بر روی حرکت طبیعی محتویات در داخل دستگاه گوارش تاثیر بگذارد و منجر به بروز درد و گرفتگی شود. به علاوه ممکن است بیمار دچار تهوع و استفراغ شود.
- مشاهده خون در مدفوع: در این شرایط بیمار ممکن است خون روشن و یا خون تیرهتر مخلوط شده با مدفوع خود مشاهده خواهد کرد. به علاوه خونریزی داخلی نیز ممکن است رخ دهد که قابل مشاهده نیست.
- کاهش اشتها: گرفتگی و درد عضلات شکم و همچنین التهاب میتواند بر روی اشتهای فرد بیمار تاثیر بگذارد.
- کاهش وزن ناخواسته: فرد بیمار ممکن است به طور ناخواسته دچار کاهش وزن و یا حتی سوء تغذیه شود، زیرا نمیتواند به درستی غذا را جذب یا هضم کند.
انواع بیماری التهاب روده
کولیت اولسروز بر اساس محل التهاب و شدت علائم به صورتهای زیر تقسیمبندی میشود:
- پروکتیت اولسراتیو:التهاب به منطقه نزدیک مقعد محدود است و خونریزی مقعد ممکن است تنها نشانه این بیماری باشد. این شکل از کولیت اولسروز خفیفترین نوع آن است.
- پروکتوسیگموئیدیت: این بیماری شامل التهاب راست روده و سیگموئید کولون (قسمت انتهایی روده بزرگ) میباشد. علائم این بیماری اسهال خونی، گرفتگی و درد شکم و ناتوانی در حرکت محتویات روده (علیرغم اصرار برای این کار) میباشند.
- کولیت سمت چپ: التهاب از رکتوم به سمت بالا و به طرف سیگموئید و روده بزرگ پیشروی میکند. علائم این بیماری عبارتند از اسهال خونی، درد شکمی و درد در سمت چپ و از دست دادن ناخواسته وزن.
- پانکولیت: پانکولیت اغلب تمام روده بزرگ را تحت تاثیر قرار داده و موجب حملات شدید اسهال خونی، گرفتگی و درد شکم، خستگی و کاهش وزن قابل توجه میشود.
- کولیت اولسراتیو شدید: این بیماری قبلا کولیت فولمینانت نامیده میشد که بیماری بسیار نادری است و تمام روده بزرگ را تحت تاثیر قرار میدهد و باعث درد شدید، اسهال شدید، خونریزی، تب و ناتوانی در خوردن غذا میشود.
بیماری کرون در افراد متفاوت شامل التهاب بخشهای مختلف دستگاه گوارشی میشود. بخشهایی که معمولا تحت تاثیر این بیماری قرار میگیرند، بخش انتهایی روده کوچک و روده بزرگ میباشند. التهاب ممکن است محدود شود به دیواره روده که در نتیجه التهاب باعث باریک شدن روده یا زخم و یا هر دو میشود و یا ممکن است باعث بروز فیستول در دیواره روده شود. تنگی روده ممکن است منجر به انسداد روده شود. انسداد، تنگی و فیستول با کولیت اولسروز در ارتباط نیستند.
علل شایع
علت اصلی بروز بیماری التهابی روده مشخص نشده است. قبلا تصور می شد که اضطراب و رژیم غذایی ممکن است عامل بروز این بیماری باشند، اما امروزه پزشکها میدانند که این عوامل باعث تشدید بیماری میشوند، اما عامل بروز آن نیستند.
یکی از علل احتمالی بروز این بیماری نقص در سیستم ایمنی میباشد. زمانی که سیستم ایمنی سعی میکند که با ویروسها و باکتریهای مهاجم مبارزه کند، یک پاسخ ایمنی غیرطبیعی باعث میشود که سیستم ایمنی به سلولهای دستگاه گوارش نیز حمله کند. به نظر میرسد که وراثت نیز در بروز این بیماری دخیل است، زیرا این بیماری بیشتر در افرادی بروز میکند که دارای سابقه خانوادگی این بیماری میباشند. با این حال بسیاری از افراد مبتلا دارای سابقه خانوادگی نیستند.
عوامل تشدید کننده خطر
- سن
بیشتر افراد قبل از سن 30 سالگی به مبتلا میشوند. اما در برخی نیز علائم این بیماری تا سن 50 یا 60 سالگی ظاهر نمیشوند.
- نژاد و قومیت
گرچه سفیدپوستان بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند، اما این بیماری ممکن است در هر نژادی رخ دهد.
- سابقه خانوادگی
اگر یکی از اعضای خانوادهتان، مانند والدین، خواهر یا برادر، به این بیماری مبتلا باشند، شما نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری خواهید بود.
- سیگار کشیدن
سیگار کشیدن مهمترین عامل تشدیدکننده و قابل کنترل برای بیماری کرون میباشد. با این حال سیگار کشیدن تا حدی در مقابل کولیت اولسراتیو ایجاد محافظت میکند. اما مزایای نکشیدن سیگار آنقدر زیاد است که باعث شده ترک سیگار از اهمیت بالایی برخواردار باشد.
- استفاده از ایزوترتینوئین
ایزوترتینوئین دارویی است که گاهی برای درمان آکنه و زخم های ناشی از آن تجویز می شود. برخی بررسیها نشان دادهاند که مصرف این دارو خطر بروز بیماری التهابی روده را افزایش میدهد، اما ارتباط واضحی بین این بیماری و ایزوترتینوئین ثابت نشده است.
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
این داروها عبارتند از ایبوپروفن، ناپروکسن سدیم، دیکلوفناک سدیم و غیره میباشد. این داروها خطر ابتلا به بیماری التهابی روده را افزایش داده و یا این بیماری در افراد مبتلا شدیدتر خواهد شد.
- محل زندگی
اگر شما در یک منطقه شهری یا یک بخش صنعتی زندگی میکنید، احتمال ابتلا به بیماری در شما افزایش مییابد. بنابراین عوامل محیطی، مانند رژیمغذایی با چربی بالا یا غذاهای فرآوری شده در بروز این بیماری نقش مهمی دارند. افرادی که در آب و هوای شمالی زندگی میکنند نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
عوارض احتمالی
عوارض توام کولیت اولسراتیو و کرون
- لخته شدن خون
بیماری التهابی روده خطر لخته شدن خون در رگها و شریانها را افزایش میدهد.
- التهاب پوست، چشم و مفاصل
برخی از اختلالات، از جمله آرتروز، ضایعات پوستی و التهاب چشم (یووییت)، ممکن است در صورت وجود بیماری التهابی روده مزمن رخ دهد.
- عوارض جانبی دارو
داروهای مصرفی درمان بیماری التهاب روده، بعضا دارای عوارض هستند. کورتیکواستروئیدها میتوانند با خطر ابتلا به پوکی استخوان، فشارخون بالا و سایر شرایط همراه باشند.
- کولانژیت اسکلروزان اولیه
در این شرایط التهاب باعث ایجاد زخم و در نهایت باریک شدن در مجاری صفراوی میشود و به تدریج منجر به آسیب کبدی میگردد.
- سرطان روده بزرگ
ابتلا به بیماری التهابی روده خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را افزایش میدهد. از پزشک خود بپرسید که آیا لازم است اقدامی برای پیشگیری و تشخیص زودرس انجام دهید.
عوارض بیماری کرون
- انسداد روده
بیماری کرون بر ضخامت کامل دیواره روده تأثیر میگذارد. با گذشت زمان، قسمتهایی از روده میتوانند ضخیم و باریک شوند، که ممکن است جریان محتویات گوارشی را مسدود کند. در این صورت بیمار نیاز به عمل جراحی دارد تا قسمتی از روده برداشته شود.
- سوء تغذیه
اسهال و درد شکم ممکن است غذا خوردن را برای بیمار دشوار کند. همچنین ایجاد کم خونی به دلیل کمبود آهن یا ویتامین ب 12 که در اثر این بیماری ایجاد میشود، معمول است.
- زخمها
التهاب مزمن میتواند منجر به زخمهای باز در هر نقطه از دستگاه گوارش، از جمله دهان و مقعد، و در ناحیه دستگاه تناسلی شود.
- فیستولها
فیستول یک اتصال غیرطبیعی است که 2 عضو را که معمولا به یکدیگر متصل نیستند را به یکدیگر وصل میکند. گاهی اوقات زخمها میتوانند به طور کامل از طریق دیواره روده انتشار یافته و یک فیستول ایجاد کنند فیستولهای اطراف ناحیه مقعد (دورانی) شایعترین نوع هستند. در برخی موارد، یک فیستول ممکن است آلوده شده و آبسه را تشکیل دهد.
- شکاف مقعد
شکاف مقعد یک پارگی کوچک در بافت است که به مقعد یا در پوست اطراف مقعد منتشر شده و میتواند عفونت ایجاد شود. شکاف مقعد اغلب با حرکات دفع دردناک همراه است و ممکن است به یک فیستول دورانی منجر شود.
عوارض کولیت اولسراتیو
- کم آبی شدید بدن
اسهال بیش از حد میتواند منجر به کم آبی بدن شود.
- مگاکولون سمی
کولیت اولسراتیو میتواند باعث بزرگ و متورم شدن روده بزرگ شود و یک بیماری جدی به عنوان مگاکولون سمی را ایجاد کند.
- سوراخ در روده بزرگ
روده بزرگ سوراخ شده معمولاً توسط مگاکولون سمی ایجاد میشود، اما ممکن است به خودی خود هم بروز کند.
تشخیص
پزشک احتمالاً بیماری التهابی روده را تنها پس از رد و یا تایید کردن سایر علل احتمالی علائم تشخیص میدهد.
برای تأیید تشخیص بیماری التهابی روده، ممکن است یک یا چند روش زیر توصیه شود:
روشهای تشخیصی بیماری التهابی روده
- آزمایش خون
پزشک آزمایش خون را برای بررسی کم خونی یا بررسی علائم عفونت از باکتری ها یا ویروس ها توصیه میکند.
- آزمایش خون در مدفوع
ممکن است نیاز به تهیه نمونه مدفوع از بیمار باشد تا پزشک بتواند خون در مدفوع بیمار را تشخیص دهد.
- کولونوسکوپی
کولونوسکوپی به پزشک امکان میدهد کل روده بزرگ را با استفاده از یک لوله نازک، انعطافپذیر و روشن با دوربین ضمیمه مشاهده کند. در طی این روش، پزشک میتواند نمونههای کوچکی از بافت را برای آنالیز آزمایشگاهی تهیه کند. بعضی اوقات نمونه بافت میتواند به تأیید تشخیص مفید باشد.
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر
پزشک از لولهای باریک و انعطافپذیر با نور استفاده میکند تا روده و سیگموئید، آخرین قسمت روده بزرگ بیمار را بررسی کند. اگر روده بزرگ بیمار به شدت ملتهب باشد، پزشک ممکن است به جای کلونوسکوپی، سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر را انجام دهد.
- آندوسکوپی فوقانی
در این روش، پزشک از لولهای باریک و انعطافپذیر با نور برای بررسی مری، معده و قسمت اول روده کوچک (اثنی عشر) استفاده میکند. اگرچه نادر است که این مناطق در بیماری کرون درگیر شوند، در صورت داشتن حالت تهوع و استفراغ بیمار، مشکل در خوردن غذا یا درد بالای شکم ممکن است این روش توصیه شود.
- آندوسکوپی کپسولی
این روش گاهی اوقات برای کمک به تشخیص بیماری کرون در روده کوچک انجام میشود. بیمار یک کپسول را که یک دوربین در آن قرار دارد قورت میدهد. تصاویر به ضبطکننده روی کمربند بیمار منتقل میشود، پس از آن بدن کپسول را بدون درد دفع میکند.
- تصویربرداری با اشعه ایکس
در صورت بروز علائم شدید، پزشک ممکن است از یک پرتوی استاندارد از ناحیه شکم استفاده کند تا عوارض جدی مانند روده بزرگ سوراخ شده را رد و یا تایید کند.
- سی تی اسکن
در این روش کل روده و همچنین بافتهای خارج روده بررسی میشود انتروگرافی یک نوع سی تی اسکن ویژه است که تصاویر بهتری از روده کوچک ارائه میدهد. این روش در بسیاری از مراکز درمانی جایگزین اشعه ایکس باریم شده است.
- ام آر آی
در این روش از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق از اندام و بافتها استفاده میشود. این روش مخصوصاً برای ارزیابی فیستول اطراف ناحیه مقعد و یا روده کوچک مفید است.
درمان
هدف از درمان بیماری التهابی روده کاهش التهاب ناشی از علائم و نشانهها است. در بهترین حالت ممکن، درمان نه تنها به تسکین علائم بلکه به بهبودی طولانی مدت و کاهش خطرات ناشی از عوارض منجر شود.
درمان معمولاً شامل دارو درمانی یا جراحی است.
- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی
داروهای ضد التهاب اغلب اولین قدم در درمان بیماری التهابی روده هستند.
- سرکوبگرهای سیستم ایمنی
این داروها به روشهای مختلفی برای سرکوب پاسخ ایمنی بدن که مواد شیمیایی ناشی از التهاب در روده را آزاد میکند، تاثیر میگذارند. برای برخی افراد، ترکیبی از این داروها بهتر از یک دارو به تنهایی عمل میکند.
- آنتیبیوتیکها
آنتیبیوتیکها ممکن است علاوه بر سایر داروها یا در مواردی که عفونت وجود داشته باشد، مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال در مواردی از بیماری دورانی کرون استفاده میشود.
سایر داروها و مکملها
علاوه بر کنترل التهاب، برخی از داروها ممکن است به تسکین علائم و نشانههای بیماری کمک کنند اما همیشه قبل از مصرف داروهای بدون نسخه با پزشک خود مشورت کنید. بسته به شدت بیماری، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر را توصیه کند:
- مسکنها
- مکملهای آهن
- داروهای ضد اسهال
- مکملهای کلسیم و ویتامین
رژیم درمانی
پزشک ممکن است برای درمان بیماری رژیم درمانی خاصی را که از طریق لوله تغذیه یا مواد مغذی تزریق شده به یک ورید انجام میشود، توصیه کند. این روش میتواند باعث بهبود تغذیه کلی بیمار شود تا روده استراحت کند. استراحت روده میتواند در کوتاه مدت التهاب را کاهش دهد.
عمل جراحی
اگر تغییر رژیم و شیوه زندگی، دارو درمانی یا سایر روشهای درمانی علائم و نشانههای بیماری را تسکین ندهد، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند.
جراحی کولیت اولسراتیو
جراحی اغلب میتواند کولیت اولسراتیو را از بین ببرد. اما این به معنای از بین بردن روده کوچک و بزرگ (پروکتوکلکتومی) است. جراحی در این موارد شامل روشی به نام آناستوموز (پیوند) مقعد کیسه ایلئال است. این روش نیاز به حمل کیسه برای جمع آوری مدفوع میباشد. جراح کیسهای از انتهای روده کوچک بیمار ایجاد میکند. سپس کیسه مستقیماً به مقعد وصل میشود و به بیمار امکان میدهد مدفوع را به طور عادی دفع کند. در بعضی موارد کیسه امکانپذیر نیست. در عوض، جراحان یک بازوی دائمی در شکم ایجاد میکنند (استیل ایلئال) که از طریق آن مدفوع در یک کیسه وصل شده دفع میشود.
جراحی بیماری کرون
نیمی از مبتلایان به بیماری کرون حداقل به یک عمل جراحی نیاز دارند. با این حال، جراحی بیماری کرون را درمان نمیکند. در حین عمل، جراح قسمت آسیب دیده دستگاه گوارش را برداشته و سپس بخشهای سالم را دوباره به هم وصل میکند. همچنین ممکن است از عمل جراحی برای بستن فیستول و تخلیه آبسه استفاده شود. فواید جراحی برای بیماری کرون معمولاً موقتی است. این بیماری اغلب عود میکند. بهترین روش، پیگیری درمان با دارو برای به حداقل رساندن خطر بازگشت است.
نکاتی که لازم است پس از ترخیص از بیمارستان و بازگشت به منزل رعایت نمائید.
- در خصوص رژیمغذایی با پزشک خود مشورت کنید.
- وعدههای غذایی را در دفعات بیشتر و حجم کمتر مصرف کنید و غذاها را خوب بجوید و از قورت دادن غذا خودداری کنید.
- مصرف محصولات لبنی مانند شیر، ماست و … را در رژیمغذایی خود کاهش دهید.
- از مصرف موادغذایی پرچرب و غذاهای سرخکردنی پرهیز کنید.
- در مورد مصرف میوه و سبزیجات خام با پزشک خود مشورت کنید زیرا مصرف فیبر ممکن است باعث تشدید علائم شوند.
- از مصرف غذاهای حاوی ادویه، مصرف کافئین و نوشیدنیهای الکلی و گازدار اجتناب کنید.
- سعی کنید روزانه به مقدار زیاد آب بنوشید.
- با نظر پزشک از پروبیوتیکها استفاده کنید.
- با پزشکتان درباره مصرف مکملهای معدنی و مولتی ویتامینها مشورت کنید.
- از استعمال سیگار و سایر دخانیات اجتناب کنید.
- سعی کنید استرس و اضطراب خود را با استفاده از روشهایی مانند مطالعه، موسیقی، معاشرت و … کاهش دهید.
- به طور منظم ورزش کنید.
- داروهای تجویز شده توسط پزشک را به طور منظم و دقیق مصرف کنید.
- جلسات ملاقات با پزشک و انجام آزمایشات خود را پیگیری کنید.
در صورت مشاهده موارد زیر به بیمارستان و یا پزشک مراجعه کنید
- بروز تغییر در حرکات رودهای
- درد تشدید شونده
- تورم و سفت شدن شکم
- تب و لرز
- سایر موارد نگران کننده و یا اورژانسی