در این بیماری غده تیروئید میزان کافی هورمون‌ تولید نمی‌کند و خانم‌ها به خصوص بالای 60 سال بیش‌تر در معرض ابتلا به آن هستند. این بیماری تعادل شیمیایی طبیعی بدن را برهم می‌زند و به ندرت باعث بروز علائمی در مراحل اولیه می‌شود. در طی زمان طولانی، کم‌کاری تیروئید خود بیماری‌های دیگر مانند چاقی، درد مفصل، نازایی و بیماری‌های قلبی را به وجود می‌آورد.

خبر خوب این است که می‌توان عملکرد مناسب تیروئید را بررسی کرد و کم‌کاری تیروئید را تشخیص داد و پس از آن که دوز مناسب مشخص شد، می‌توان آن را با ترکیبی از هورمون‌های تیروئید درمان کرد.

علائم و نشانه‌ها

نشانه‌های این بیماری با توجه به شدت هورمون تولید شده متفاوت است ولی بیماری در طی زمان پیشرفت کرده و وخیم می‌شود. ممکن است ابتدا علائمی همانند چاقی و خستگی مشاهده شود که آن‌را به افزایش سن نسبت می‌دهند ولی با کاهش سوخت‌وساز‌بدن، نشانه‌ها پررنگ‌تر می‌شوند. نشانه‌های کلی کم‌کاری تیروئید عبارتند از:

• خستگی
• افزایش حساسیت به سرما
• یبوست
• خشکی پوست
• افزایش وزن
• پف کردن صورت
• گرفتگی صدا
• ضعف عضلانی
• افزایش سطح کلسترول خون
• درد و گرفتگی و ناراحتی مفاصل
• بی‌نظمی قاعدگی یا خونریزی شدید
• نازکی تار مو
• کاهش ضربان قلب
• افسردگی
• اختلالات حافظه

با عدم درمان این بیماری نشانه‌ها شدیدتر می‌شوند و تحریک دائمی غده تیروئید به منظور تولید هورمون باعث بزرگی آن و بروز گواتر می‌شود. در نهایت فرد به فراموشی، کاهش سرعت ذهن و افسردگی مبتلا می‌شود

امکان بروز میکسدم یا کم‌کاری شدید تیروئید خیلی کم است ولی در صورت بروز می‌تواند خطرناک باشد. نشانه‌های آن عبارتند از: کاهش فشارخون، عدم پاسخگویی و حتی کما.

کم‌کاری تیروئيد در نوزادان

اگر چه بیماری بیش‌تر در خانم‌های میانسال و مسن‌ دیده می‌شود، ولی امکان بروز آن برای همه حتی نوزادان وجود دارد. همچنین کودکانی که از بدو تولد غده تیروئید ندارند و یا غده آن‌ها به خوبی کار نمی‌کند، علائمی را دارند.

نشانه‌های کم‌کاری تیروئید در نوزادان عبارتند از:

• یرقان (زردی)
• خفگی مکرر
• بزرگی و جلوآمدگی زبان
• پف کردن صورت

با پیشرفت این بیماری نوزاد نمی‌تواند به خوبی تغذیه کند و در نتیجه روند رشد کودک مختل می‌شود. این علائم هم می‌توانند بروز نمایند:

• یبوست
• توان ضعیف عضلانی
• خواب آلودگی شدید

با عدم درمان این بیماری در نوزادان، علائم شدید جسمی و عقب ماندگی ذهنی بروز می‌کند.

کم‌کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان

معمولاً نشانه‌های کم‌کاری تیروئید در این دسته با برزگسالان یکی است اما ممکن‌است این علائم را هم داشته باشند:

• رشد ضعیف
• تعویق در رشد دندان‌های دائمی
• رشد ضعیف ذهنی

علل شایع

زمانی که غده تیروئید به میزان کافی از هورمون‌های لازم تولید نمی‌کند، تعادل شیمیایی بر هم می‌خورد. کم‌کاری تیروئید به دلایلی از جمله بیماری‌های سیستم خودایمنی، درمان پرکاری تیروئید، پرتودرمانی، جراحی تیروئید و مصرف دارو به وجود می‌آید.

کم‌کاری تیروئید به دلایل زیر بروز می‌کند:

• بیماری‌های سیستم خودایمنی

ابتلا به بیماری هاشیموتو، تیروئیدیت (التهاب تیروئید) دلیل عمده ابتلا به کم‌کاری تیروئید است. در بیماری‌های سیستم خودایمنی، بدن پادتن‌هایی تولید می‌کند که به بافت‌های بدن حمله می‌کنند. گاهی اوقات غده تیروئید هم در این فرآیند وجود دارد. هنوز پزشکان نمی‌دانند که چرا بدن پادتن‌هایی بر ضد خود تولید می‌کند و عده‌ای آن را به وجود باکتری یا ویروس و عده‌ای دیگر آن را ناشی از نقش‌های ژنتیکی می‌دانند. البته این بیماری‌ها به دلایل زیادی رخ می‌دهند ولی پادتن‌های تولید شده بر توانایی غده تیروئید در تولید هورمون مؤثرند.

• درمان پرکاری تیروئید

معمولاً افراد مبتلا به این بیماری باید رادیواکتیو یا داروهای ضدتیروئید دریافت کنند ولی گاهی اوقات درمان پرکاری‌تیروئيد می‌تواند به کم‌کاری تیروئید منجر شود.

• جراحی پرکاری تیروئید

برداشت تمام یا بخشی از غده تیروئید می‌تواند تولید هورمون را قطع کند یا کم کند و فرد مجبور خواهد بود تا آخر عمر داروهای هورمون تیروئید مصرف کند.

• پرتودرمانی

پرتودرمانی سرطان سر و گردن می‌توانند بر غده تیروئید اثر بگذارند و به کم‌کاری تیروئید منجر شوند.

• دارودرمانی

بعضی از داروها در بروز کم‌کاری تیروئید مؤثرند.

• بیماری‌های مادرزادی

برخی از نوزادان با غده تیروئید ناقص یا غده تیروئید کم‌کار به دنیا می‌آیند. در بیشتر این موارد، غده تیروئید به دلایل ناشناخته به اندازه کافی رشد نمی‌کند و به همین دلیل در برخی از کودکان کم‌کاری تیروئید به شکل ارثی وجود دارد. اغلب، نوزادان با کم کاری تیروئید مادرزادی در بدو تولد طبیعی به نظر می‌رسند و حتی پزشک هم متوجه آن نمی‌شود. به همین دلیل امروزه پیشنهاد می‌شود، که در نوزادان هم غربالگری تیروئید انجام شود.

• اختلالات هیپوفیز

یکی از دلایل نادر کم‌کاری تیروئید ناتوانی غده هیپوفیز در تولید هورمون است که در بیش‌تر موارد به دلیل تومور خوش‌خیم غده هیپوفیز می‌باشد.

• بارداری

تعدادی از خانم‌ها در طی بارداری و یا پس از آن به کم‌کاری تیروئید مبتلا می‌شوند که به دلیل تولید پادتن‌های ضد غده تیروئید خودشان می باشد و در صورتی‌که این حالت درمان نشود، امکان سقط جنین یا وضع حمل زودهنگام و پره‌اکلامپسی می‌باشد، وضعیتی که طی آن فشارخون مادر در سه ماه آخر بارداری بالا می‌رود و می‌تواند به رشد جنین آسیب جدی بزند.

• کمبود ید

ید از مواد غذایی مهم مورد نیاز بدن است که در غذاهای دریایی، جلبک دریایی، گیاهان رشد یافته در خاک غنی از ید و نمک یددار وجود دارد و وجود آن در بدن برای تولید هورمون‌های تیروئید ضروری است. اگر ید موجود در بدن به میزان قابل توجهی پایین باشد، می تواند منجر به کم‌کاری تیروئید شود و همچنین می‌تواند کم‌کاری تیروئید را در افرادی که از قبل دارای این بیماری هستند، بدتر کند. در برخی از نقاط جهان، کمبود ید رایج است. اما با اضافه کردن نمک یددار به غذا این مشکل به راحتی بر طرف می شود. البته نباید بیش از اندازه نمک به غذا اضافه کرد زیرا نمک زیاد نیز باعث بیماری‌هایی مانند فشار خون خواهد شد و هر چیزی در حد تعادل خوب است.

عوامل تشدید خطر

• خانم‌های بالای 60 سال
• ابتلا به بیماری‌های سیستم خود ایمنی
• سابقه ابتلا به بیماری کم‌کاری تیروئید در خانواده
• ابتلا به سایر بیماری‌های سیستم خود ایمنی مانند ارتریت روماتوئید یا لوپوس
• سابقه درمان با یدرادیواکتیو یا داروهای ضدتیروئید
• پرتودرمانی گردن و بالای قفسه سینه
• جراحی غده تیروئید
• بارداری یا وضع حمل در طی 6 ماه گذشته

عوارض احتمالی

عدم درمان کم‌کاری تیروئید باعث بروز این موارد می‌شود:

• گواتر

تحریک دائمی غده تیروئید به منظور تولید هورمون می‌تواند باغث بزرگی این غده شده که به آن گواتر می‌گویند. هاشیموتو، تیروئیدیت (تورم تیروئید) یکی از دلایل اصلی ابتلا به این بیماری است. گواتر بر ظاهر اثر گذاشته و اختلالاتی در بلع یا تنفس به وجود می‌آورد.

• بیماری‌های قلبی

کم‌کاری تیروئید با بیماری‌های قلبی هم مرتبط است که به دلیل سطح بالای کلسترول بد و ایجاد اختلال در توانایی قلب برای پمپاژ خون است. کم‌کاری تیروئید می‌تواند به بزرگی قلب یا نارسایی قلبی هم منجر شود.

• بیماری‌های ذهنی

افسردگی می‌تواند در مراحل اولیه کم‌کاری تیروئید بروز کند و در طی زمان وخیم شود. همچنین امکان کاهش توانایی ذهنی هم وجود دارد.

• نوروپاتی محیطی

عدم درمان کم‌کاری تیروئید در طولانی‌مدت باعث آسیب اعصاب محیطی می‌شود (اعصابی که اطلاعات را از مغز و ستون فقرات به بقیه بدن می‌برند مانند دست و پا). نشانه‌های این بیماری عبارتند از: درد، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن محیط مربوط به عصب آسیب دیده. احتمال ضعف عضلانی یا ناتوانی در کنترل ماهیچه‌ها هم وجود دارد.

• میکسدم

این بیماری خیلی نادر و خطرناک است و در صورت عدم درمان کم‌کاری تیروئيد در طی زمانی طولانی به وجود می‌آید. نشانه‌های آن شامل ناتوانی در تحمل سرما، خواب آلودگی، بی‌حالی و عدم هشیاری می‌باشد. محرک‌های آن هم عبارتند از آرام‌بخش‌ها، عفونت یا فشارهای دیگر بر بدن. در صورت وجود هر یک از علائم، سریع به پزشک مراجعه شود

• نازایی

ترشح کم هورمون‌های غده تیروئید بر تخمک گذاری تأثیر گذاشته و نازایی را به وجود می‌آورد. اختلالات سیستم خودایمنی هم همین تأثیر را دارند که یکی از دلایل ابتلا به کم‌کاری تیروئید هستند.

• نقص‌های مادرزادی

نوزادان متولد شده از مادران مبتلا به کم‌کاری تیروئید نسبت به دیگر نوزادان بیشتر در معرض این بیماری هستند. همچنین آن‌ها به احتمال بالاتری به مشکلات ذهنی و رشدی دچار می‌شوند. کودکانی که با کم‌کاری تیروئید به دنیا می‌آیند، به احتمال بیش‌تری به مشکلات ذهنی و فیزیکی شدید مبتلا می‌شوند. ولی در صورتی که این بیماری در چند ماه اولیه پس از تولد نوزاد تشخیص داده شود، احتمال درمان آن خیلی بیش‌تر خواهد شد.

تشخیص

از آن‌جایی که این بیماری بیش‌تر در خانم‌های میانسال بروز می‌کند، پزشکان توصیه می‌کنند که خانم‌ها در هنگام معاینه فیزیکی، به بررسی منظم وضعیت غده تیروئید خود هم بپردازند. همچنین خانم‌های باردار یا آن‌هایی که قصد بارداری دارند باید آزمایش کم‌کاری تیروئید را انجام دهند. در صورتی که علائمی همانند خستگی، خشکی پوست، یبوست و افزایش وزن و یا سابقه ابتلا به گواتر یا مشکلات تیروئید وجود داشته باشد، پزشک آزمایش تیروئید را به فرد توصیه می‌کند.

آزمایش خون

معمولاً تشخیص کم‌کاری تیروئید با توجه به نشانه‌های فرد و نتیجه آزمایش خون و سنجش سطح هورمون تیروکسین و آزمایش TSH (هورمون محرک تیروئید) انجام می گیرد. سطح پایین تیروکسین یا سطح بالای TSH نشان‌دهنده‌ی کم‌کاری تیروئید است. غده هیپوفیز در تلاش برای تحریک تیروئید برای ترشح هورمون مربوطه، میزان بیش‌تری از TSH تولید می‌کند.

درمان

درمان استاندارد کم‌کاری تیروئید با مصرف داروی ترکیبی صورت می‌گیرد. این داروهای خوراکی سطح مناسب هورمون را باز می گرداند و نشانه‌های بیماری را از بین می‌برد.

یک تا دو هفته پس از آغاز درمان، فرد به میزان کم‌تری حس خستگی می‌کند. همچنین این داروی تجویزی میزان کلسترول بد ناشی از کم‌کاری تیروئید را کاهش داده و احتمال چاقی را کم می‌کند. دارو باید در تمام طول عمر مصرف گردد ولی از آن جایی که دوز مصرفی دارو تغییر می‌کند، سطح TSH خون به طور سالیانه بررسی می‌شود.

تعیین دوز متناسب فرد زمان‌بر است.

پزشک سطح TSH خون را دو تا سه هفته پس از مصرف این دارو بررسی می‌کنند تا بتواند دوز متناسب فرد را تعیین کند. سطح بالای این هورمون می‌تواند امکان بروز عوارض احتمالی زیر را افزایش دهد:

• افزایش اشتها
• بی‌خوابی
• تپش قلب
• لرز

در صورتی که فرد به بیماری‌های عروق کرونر یا کم‌کاری شدید تیروئید مبتلا هست، ممکن‌است پزشک دوز اولیه را به مرور زمان افزایش دهد. جایگزینی پیشرونده هورمون به قلب اجازه می‌دهد تا با افزایش متابولیسم (سوخت‌وساز) هماهنگ شود.